Əkin ononisi – Ononis arvensis L.
Dünya florasının tərkibində ononis cinsinin 70-80-ə qədər növü yayılmıĢdır. Qafqazda, o
cümlədən Azərbaycanda 5 növünə rast gəlmək olar.
Əkin ononisi - O.arvensis L. hündürlüyü 30-80, bəzən isə 200 sm olan, budaqlanan, uzun
saçaqlı, oduncaqlaĢmıĢ tünd-qonur gövdəsi düz, yaxud sərilən, çoxbaĢlıqlı kök sisteminə malik
çoxillik ot bitkisidir. Yarpaqları növbəli, saplaqlı, yuxarıdakılar sarı, aĢağı və ortada yerləĢən
yarpaqları isə uzunsov-ellipsĢəkillidir. Çiçəkləri çəhrayı və yaxud ağımtıl rəngdə, sünbüləoxĢar
hamaĢçiçəkdə, zoğların qurtaracağında yerləĢmiĢdir.
Meyvəsi paxlalı olub içərisində 2-4 toxumu vardır.
Toxumları Ģar formasında, azca böyrəyə oxĢar, tünd-
qəhvəyi və yaxud zeytunu-qonur rəngdədir. Ġyul-avqust
aylarında çiçək açır, sentyabr-oktyabrda meyvəsi yetiĢir.
Əkin ononisi Azərbaycanın Dəvəçi, Böyük Qafqaz
ərazilərində, Alazan-Əyriçay vadisində, Kür-Araz
ovalığında,
Naxçıvan
MR-in
dağlıq
zonalarında
yayılmıĢdır. Bu növə düzənliklərdən tutmuĢ orta dağ
qurĢaqlarına qədər, çay, əkin, çöl, arx, bulaq, bağ-bağçada, yol kənarlarında və kolluqlarda rast
gəlmək olar.
Əkin ononisinin müalicəvi xüsusiyyətləri insanlara çox qədim dövrlərdən məlum olmuĢdur.
Dioskorid bitkinin kök hissəsindən böyrək və sidik kisəsində olan daĢların təmizlənməsinin Ģahidi
olduğunu qeyd edir.
Müalicə məqsədləri üçün köklərindən istifadə edilir. Köklərinin tərkibindən ononin
qlükozidi (C
22
H
22
O
9
) tapılmıĢdır ki, bu da hidroliz olunaraq formononetin – (C
16
H
I2
O
4
qlükozidi),
onospin (C
21
H
24
O
9
), ononetin (C
15
H
14
O
4
) triterpendiol (C
30
H
50
O
2
) və s. maddələrə çevrilir. Bundan
əlavə kökündə piyli yağ, aĢı maddəsi, efır yağı, qatran aĢkar edilmiĢdir.
Kökündə 9,51% kül maddəsi, mq/q%-lə 3,20 - K, 3,40 - Ca, 4,20 - Mg, 0,40 - Fe
makroelementləri, mkq/q-la 0,14 - Mn, 0,26 - Cu, 0,16 - Zn, 0,69 - Mo, 0,02 - Cr, 0,39 - Al, 0,35 -
V, 14,20 - Se, 0,62 - Ni, 0,19 - Sr, 0,08 - Pb, 0,90 - B, 0,15 - I mikroelementləri tapılmıĢdır.
Hələ çox qədim zamanlarda əkin ononisinin kök hissələrindən dəmləmələr hazırlanmıĢ,
tərlədici, sidikqovucu və qankəsici vasitə kimi istifadə edilmiĢdir.
Elmi təbabətdə kəskin babasil xəstəlikləri zamanı baĢ verən qanaxmaları dayandırır, ağrını
azaldır, xroniki qəbizliyi aradan götürür, cövhəri ilə böyrək və sidik kisəsində olan daĢların əridilib
orqanizmdən kənar edilməsində istifadə edilir. Kosmetologiyada otundan hazırlanmıĢ vannalarla
dəridə olan ekzema və yaraların müalicəsində istifadə edilir. Kökündən hazırlanmıĢ məlhəmlər dəri
çatlamaları zamanı qanaxmaların dayandırılmasında iĢlədilir. Xroniki dəri xəstəliklərində kök
hissəsindən alınan sulu dəmləmələrdən qantəmizləyici vasitə kimi istifadə edilir.
122
Kökünü payızda çıxarır, gövdə hissəsini kəsib atır, soyuq suda yuyur, sonra isə mehdəyən
yerlərdə qurudurlar. Süni üsulla isə 40-60°C temperaturda xüsusi quruducularda qurudurlar. YaxĢı
qurudulmuĢ xammal 2 il müddətində öz keyfiyyətini itirmədən saxlayır.
Əkin ononisinin əkildiyi hər hektar sahədən birinci il 8 sentner, ikinci ildə isə 22 sentner
quru kök məhsulu əldə etmək olar.
Onun kök və kökümsovlarından Bolqarıstanda sidik kisəsi iltihabında, prostat vəzi
xəstəliklərində, suçiçəyində, rus xalq təbabətində podaqrada, sidik kisəsində olan daĢların
əridilməsində, böyrək soyuqdəymələrində və revmatizmdə istifadə edilir.
Dostları ilə paylaş: |