Dərman bəlğəmotu – Althaea officinalis L.
Dünya florasının tərkibində əməköməci fəsiləsinin 75 cinsinə, 1000-ə qədər növünə rast
gəlmək olar. Bunların əksəriyyəti tropik ölkələrdə yayılan ağac və ot bitkiləridir. Növlərin
əksəriyyəti selik və kitrə ilə zəngin olub tibbdə geniĢ istifadə edilir.
Dərman bəlğəmotu - A. officinalis L. hündürliiyü 60-150 sm olan yoğun, qısa, çoxbaĢcıqlı
kökümsov və budaqlanan kök sisteminə malik çoxillik ot bitkısidir. Gövdəsi tək və yaxud bir neçə
ədəd dikduran olub budaqlanandır. Yarpaqları növbəli, saplaqlı, yuxarıdakı yarpaqlar bütöv,
yumurta Ģəkilli, orta və aĢağı yarpaqları ürək formasında 3-5 ədəd, çox da dərin olmayan dilimli,
kənarları diĢli, bozumtul-yaĢıl, məxməri tüklərlə örtülmüĢdür. Diametri 2-3 sm, ağ-solğun və
çəhrayı, qırmızı rəngdə olan çiçəkləri yarpaqların qoltuğunda, gövdə və budaqların yuxarısında
uzun sünbülvari çiçək qrupunda yerləĢmiĢdır. Meyvələri çoxtoxumlu, dairə Ģəkillidir. BöyrəyəoxĢar
tünd qonur rəngli hamar toxumları vardır. Bitki iyun ayından baĢlayaraq sentyabr ayına qədər çiçək
açır. Toxumları sentyabrda yetiĢir.
Azərbaycanda bəlğəmotu aran rayonlarında, ən çox isə Kür-Araz,
Alazan-Əyriçay və Samur-Dəvəçi ovalıqlarında, çəmənlik yerlərdə,
kolluqlarda, nəmli torpaqlarda, çay kənarlarında bitir.
Bitkinin əsas təsiredicisı maddəsi selikli maddədir. Köklərində
35%-ə qədər suda həll olan selikli maddə vardır ki, bu da hidroliz
olunaraq pentoza, qalaktoza və dekstrozaya çevrilir. Tərkibində 37%-ə
qədər niĢasta, 4% betain, 10-20%-ə qədər saxaroza, 11% pektin, 2%-ə
qədər askorbin, 1,7% efır yağı, alma turĢusu, fitosterin, kauçukabənzər
maddə, 1,25-1,70% piyli yağ, aĢı maddəsi, kempferol, kversetin,
flavonoidlər, kumar, kofein, ferul, salisil, vanilin turĢuları və s.
tapılmıĢdır. Çiçəklərində 0,2-0,3% efır yağı, 4-5% selikli maddələr,
karotin, askorbin turĢusu, meyvələrində isə 2% piy aĢkar edilmiĢdir. Kökünün tərkibində 5,65% kül
maddəsi, mq/q-la: 11,30 - K, 17,40 - Ca, 4,00 - Mg, 0,73 - Fe makroelementləri, mkq/q-la: 0,10 -
Mn, 0,47 - Si, 0,25 - Zn, 0,10 - Co, 0,10 - Cr, 0,46 - Al, 0,29 - V, 5,71 - Sc, 0,15 - Ni, 0,63 - Sr, 0,05
- Pb, 0,10 - I, 0,20 - B mikroelementləri tapılmıĢdır. Yarpaqlarının tərkibində axillin (C
7
H
13
O
3
)
alkaloidi aĢkar edilmiĢdir.
Dərman bitkisı kimi çox qədim dövrdən məlumdur. Müalıcəvı təsıri haqqında Teofrast,
Pliniy, Dioskorid, Ġbn Sina geniĢ məlumat vermiĢlər. Dioskorid bu bitkinin adını «altana» yəni
«çoxlu dərdlərin dərmanı» qoymuĢdur. Ġbn Sina isə bunun yunanca adının «çoxtərəfli», «çox
əhəmiyyətli» mənasını daĢıdığını qeyd cdir. Bəlğəmotundan qədim yunan və Roma xalqları geniĢ
istifadə ctmiĢlər. Qədim zamanlarda bitkini göllərin ətrafında əkib bccərərək yarpaq, kök və
toxumundan hazırlanan məlhəm və cövhərlərlə öskürəyi, qanlı ishalı və s. müalicə edərmiĢlər.
Müasir tibb elmində isə kökləriııdən soyuq suda hazrlanan 5%-li dəmləməsi, ekstraktlar və
«Mukaltin» adlı həbləri soyudəymə nəticəsində yaranan nəfəs yollarının iltihabında, ağ ciyər, mədə-
bağırsaq xəstəliklərində (qastrit, enterokolit və s.), eləcə də boğaz ağrılarında qarqara dərmanı kimi
139
geniĢ istifadə edilir. Bəlğəmotunun kökü sinə yumĢaldan çayın və öskürək əleyhinə iĢlədilən
qarıĢıqların tərkibinə qatılır.
Kökünün tərkibində çoxlu miqdarda selikli maddə olduğuna görə, bitkidən hazrlanan qalen
preparatları nəfəs yolları və mədə-bağırsaq orqanlannın müalicəsində istifadə edilir. Bəlğəmotunun
kökündən hazırlanan çıxarıĢ müdafıəedici, yumĢaldıcı kimi, soyuqdəymə əleyhinə istifadə
olunmaqla yanaĢı, bəlğəmgətirici, ağrıkəsici xüsusiyyətlərə də malikdir. Ekstraktından xroniki
bronxitdə, traxeit, laringit, bronx sətəlcəmində və bronxial astma xəstəliklərində də istifadə edilır.
Seliyin tərkibində niĢastanın, Ģəkərlərin, polisaxaridlərin, kolloid xüsusiyyətli maddələrin olması,
xəstəlik nəticəsində zədələnmiĢ nahiyələri ―suvayır‖, qıcıqlanan sinir uclarını nizamlayır, selikli
qıĢanı qoruqaraq toxumaların tezliklə sağalmasına kömək edir. Bundan baĢqa dərman gülxətmi
kökünün selik maddəsindən mədə xəstəliklərinin, onikibarmaq bağırsağın, mədədə turĢuluğun
qaydaya salınmasnda geniĢ istifadə edilır.
Dostları ilə paylaş: |