MəHƏRRƏm hüseynov poetik frazeologiYA
Yüklə 0,93 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Q
əm yemə vurğundu, bil, sənə deyim, Sözümü bu sirri bil ənə deyim. Nam ərdin verdiyi bala nə deyim? Z əhər arzularam mərdin əlindən (93, 168). Tapşırdılar dönə-dönə, Keçm ə namərd körpüsünü. Amma hayıf o körpünün Sin əsini ot basmadı, Adamlar bir n əfər kimi Onun q əbrini qazmadı (90, 216). 1960-1980-ci ill ərin ən yaxşı şeirlərinin timsalında, poetik münd əricəli şeirlərdə işlənmiş frazeoloji materiallar belə bir fikri t əsdiqləyir ki, poetik ünsiyyət formasının səmərəliliyi idiomatik m ənbənin fəallığı ilə əlamətdardır. Poetik qayənin obrazlı təsdi- qind ə, lirik hissin kifayət qədər dərin və orijinal ifadəsində – ümumiyy ətlə, üslubi-poetik prosesdə frazeoloji novatorluğun f əallığı daha çox ənənəvidir. Belə olmasaydı, frazeoloji novatorluğun üslubi sadəliyi bədii mətləbin ümumiləşdirilməsi 118 üçün real imkanlar yarada bilm əzdi. Bədii düşüncənin əhatəliliyinə təkan verdiyi üçündür ki, frazeoloji birləşmələrin şeir kontekstində aktuallaşması şairin təsvir və tərənnüm obyek- tin ə poetik baxışlarını, obrazın xarakterik cizgilərini xüsusi inc əliklərlə ifadə edir. Məsələn, aşağıdakı şeirlərdə lirik forma ayrı-ayrı elementlərdən təşkil olunsa da, əsas struktur vasitəsi aktuall aşmış frazeoloji söz birləməsidir. Bu bədii üsul təsvir ob- yektinin əsas mənşəyini yaratmaq üçün sabit tərkibləri ciddi poetik detallara çevirir, strukturun ayrı-ayrı ünsürləri lirik «m ən»in fəal mənəvi mövqeyinin təzahür etdirilməsində üstünlükl ərini göstərir. Məsələn, M.Əliyev məlum frazeoloji ifad ələri olduğu kimi saxladığı halda, B.Vahabzadə onun rüşeymi əsasında novatorluğa meyl edir. Şair həmin qəlibin yeni ifad ə yaratmaq imkanlarından yaradıcılıqa bəhrələnir. Özg ə cür düşünək biz bu gün gərək Bir s ərhəd dirəyi sözdən əyilmir. Özg ə cür düşünək, nə üçün görək Yüz fikir bir borcu öd əyə bilmir (66, 99). Şöhrətin yükünü düşündünmü bəs? Min şöhrət bir borcu ödəyə bilməz (102, 16). Min şöhrət yaradır bəzən bir şair Min şöhrət bir şeri yarada bilmir. S ənəti şöhrətə yedək olanlar Sonsuz olduğunu gorunda anlar (102, 17). Poetik düşüncəni, bədii fikri frazeologizmlərin üslubi- semantik m əzmunu əsasında qurmaq şairlərin gözəl yaradıcılıq ənənəsinə daxildir. Onları aktuallaşdırma əməliyyatına məruz qoymaqla, struktur v ə məna cəhətdən dəyişməklə obrazlılıq sferasını yüksəltmə işinə daha yararlı olur. Müəyyən novatorluq me yarları ilə işləndikdə bu keyfiyyət qat-qat artır. 119 Frazeoloji novatorluq lirik əsərlərə daxilən xas olan xüsusiyy ətdir, lirik əhval-ruhiyyənin, lirik təfəkkürün ifadə özün əməxsusluğudur. O da digər mühüm poetik dil materialları kimi varlığı poetik dərketmə vasitəsi rolunu oynayır, estetik zövq m ənbəyinə çevrilir. Saxta novatorluq əlamətindən uzaq olan frazeologizmlərin ayrı-ayrı qəliblərə düşmüş formaları şeirdə çox qüvvətli poetik t əəssürat yarada bilir, onunla eyni kontekstdə işlədilən digər dil materialları ilə vəhdətdə güclü obrazların meydana gəlməsinə s əbəb olur və müvafiq ritmin, ahəngin müşayiəti ilə tamamlanır. Forma yığcamlığı, məzmun aydınlığı, oynaqlıq və ahəngdarlıq frazeoloji novatorluqla bilavasit ə bağlı poetik keyfiyyətdir və ona gör ə də şairanə ilhamın məhsulu olan şeirlər, kökü frazeoloji birl əşmələrə bağlı olan ifadələr bədii düşüncənin əhatəliliyinə və m əna dolğunluğuna xüsusi təkan verir, obrazlılıq daha fəal s əviyyədə meydana çıxır. Dild ə «Qırxında öyrənən gorunda çalar» frazeoloji birl əşməsi var. X.Rza «Şerbaz» əsərində onun işlədilməsində avtom atlaşdırma əsasdır. B.Vahabzadə isə əksinə, bu ifadəyə müdaxil ə etmişdir. Bu müdaxilə şeir dilinin semantikasını z ənginləşdirmişdir. Müdaxilə nəticəsində ifadələrin sintaktik biçimi d ə dəyişikliyə məruz qalmışdır və belə sintaktik quruluş v ə onun yaratdığı ritm-ahəng çalarları şeir dilinə frazeoloji birl əşmədən, folklor dilindən gəlir. Yüklə 0,93 Mb. Dostları ilə paylaş:
|