MəHƏRRƏm hüseynov poetik frazeologiYA

əydim sınaqdan səni (56, 153). 
 
H
ərə sayır saydığını, 
Gör
ək indi 
 
 
müharib
ə nələr sayır?.. 
Dün
ən qələm tutan əlim 
 
 
 
 
silah tutur. 
Xeyli 
vaxtdır cəbhədəyəm (70, II, 135). 
 
N
əs aydı, 
Çox n
əs gündü, nəs aydı, 

---

          
 
 
113 
M
ən nə saymaq istədim, 
Gör bir f
ələk nə saydı (106, 85). 
 
B
ədii  həqiqətin  kəşfində  sözişlətmə  ustalığı  subyektiv 
amildir. 
Şeirin peşəkarlıq və sənətkarlıq məhsulu, yararlı mənəvi 
s
ərvət  səviyyəsi  qazanması  dil  vahidlərinin  bütün  səviyyələrdə 
oxucu  il
ə  şair  arasında  ünsiyyət  yaratma  qabiliyyəti  ilə  ölçüyə 
g
əlir.  Xalq  danışıq  dilindən  alınıb  müxtəlif  məna  və  struktur 
d
əyişmələrinə  məruz  qalmış  frazeoloji  birləşmələr  həmin 
əməliyyat sayəsində siqlətlidir. Məna ağırlığı, semantik yük milli 
dil  z
əminində  frazeologizmlərin  quruluşuna  və  məzmununa 
müdaxil
ə  edilmiş  variantlarında  daha  da  püxtələşmiş  formalara 
düşür. Ondakı bədii şirinlik, həzinlik və müdrikliklə həmin mün-
bit z
əmindən boy atır. 
Bitkin v
ə yığcam sintaktik konstruksiyalı frazeoloji ifadələr 
Az
ərbaycan dilinin leksik sistemində xüsusi bir lay təşkil edir ki, 
şeir  yaradıcılığında  özünün  semantik  məzmunu,  forma-struktur 
əlamətləri  ilə  şairin  hayına  çatan  milli  dil  sərvətimizdir.  Onlar 
şeirə,  hər  şeydən  öncə,  xalq  danışıq  ləhcəsinin  ləzzətini,  canlı 
ünsiyy
ət şirinliyini gətirir. İxtiyar ulu babalarımızın əsrlər boyu 
yaradıb  cilaladığı  dil  vahidləri  yerində  və  məqsədəmüvafiq 
şəkildə  dəyişmə  çevikliyi  ilə  qüdrətlidirlər  və  bu  qüdrət  özünü 
bütün inc
əlikləri ilə aşağıdakı nümunələrdə nümayiş etdirir: 
 
Yalan ayaq tutsa da 
 
 
 
yerim
əz deyiblər. 
Yalançını işə gələn 
 
 
 
gördüm h
ər səhər (97, 244). 
 
Yalan ayaq tutsa düz yetm
əz ona, 
Atını dördnala çapasıdır o. 
Yol tapsa 
ədalət salonlarına 
Bir 
əldən yüz alqış qapasıdır o (54, 303). 
 

---

          
 
 
114 
Xalqın  bədii  təfəkkürünün  kamil  məhsullarından  olan 
frazeoloji vahidl
ər estetik səviyyəsinin yüksəkliyinə görə seçilir. 
Şeirə  xalq  ifadə  tərzi  gətirməkdə  onlar  misilsiz  əhəmyyət  kəsb 
edir  v
ə  yüksək  meyarlarla  qiymətdləndirilir.  Mənalı  və 
münd
əricəli poetik üsul kimi frazeoloji birləşmələr şeir dili üçün 
s
əciyyəvi  obrazlardır  və  onun  semantik  mahiyyətində  ideya-
poetik  m
əzmunu bütün çalarları, mürəkkəbliyi ilə əks etdirmək 
s
əyi  hakimdir.  Onun  poetik  imkanlarının  tükənməzliyi 
aktuallaşdırılma  prosesində  daha  qabarıq  formalarda  nəzərə 
çarpır.  Aktuallaşdırma  vasitəsi  ilə  söz  sənətkarları  frazeoloji 
birl
əşmələri müəyyənedici motivə və aparıcı pafosa çevirir ki, bu 
da  b
ədii  mətləbin  ideya-estetik  təsirliliyi  üçün  olduqca  vacib 
şərtdir. 
Frazeoloji  dil  elementl
ərnin, impravizasiyası elə yaradıcılıq 
foktorudur ki, bu prosesd
ə sanki şair iradəsi ondan asılı olmayan 
dil manevrl
ərindən asılı vəziyyətə düşür. İmprovizasiya olunmuş 
frazeoloji dil ünsürl
əri qığılcım şəklində şeir mətninə, bədii nitq 
mühitin
ə  düşməklə  özünəməxsus  poetik  şirinliyi  və  melodiya 
detalları  ilə  bütöv  kontekstdə  xalq  müdrikliyinin  ağırlığını 
yaradır:  şeir  dilində  xəlqilik  ruhunun  qüvvətləndirilməsinə 
yön
əldilən  bu  cür  dil  materialları  şeirləşib  bütün  nitq  mühitinə 
işıq şüalandırır, oxucunun və dinləyicinin yaddaşında dərin izlər 
bura
xır. Bu cür yazı tərzinə folklor ruhunun, dilimizin koloritli 
t
əbiətinin çökməsi də cüsusi razılıq doğurur, poetik lakonizmlə, 
emosional 
yığcamlıqla  müşayiət  olunub  assosiativ  genişliyə 
malik  olur.  Müasirlikl
ə  xalq  obrazlı  təfəkkürünün  sintezi  kimi 
meydana 
çıxan bu inikas üsulu təkcə poetikiyi ilə diqqət çəkmir. 
O eyni zamanda üslubi 
düşüncə tərzinin özünəməxsusluğu üçün 
d
ə ən etibarlı dəlildir və təsvir obyektinin koloritinə nüfuz mə-
har
əti,  müşahidələrin  əyaniləşdirilməsi  emosional-psixoloji 
inc
əlikləri ilə də seçilir.