TiBBİ BİLİKLƏRİN Əsaslari

KitabYurdu.az 

38

---

      Baş və onurğa beyni üç qişa ilə örtülür. Xaricdən sərt qişa birləşdirici toxumadan 

iba-rət  olub  kəllənin  və  onurğa  kanalının  boşluğunu  örtür.  Orta  hörümçəyəbənzər 

qişa – sinir və damarlardan ibarət nazik qişadır. Daxili-damarlı qişa beyinə birləşir 

və çoxlu qan damarlarından ibarətdir.  

      Refleks  haqqında  anlayış.  Hər  hansı  bir  refleksin  baş  verməsi  üçün  müəyyən 

ana-tomik  və  fizioloji  əsas  lazımdır,  əks  halda  heç  bir  refleks  yarana  bilməz. 

Mərkəzi  sinir  sisteminin  iştirakı  ilə  orqanizmin  daxili  və  xarıcı  qıcıqlara  qarşı 

verdiyi cəld cavab reaksi-yalarına refleks deyilir.  

      Refleks  haqqında  anlayış  elmə  ilk  dəfə  17-ci  əsrin  birinci  yarısında  R.Dekart 

tərəfin-dən daxil edilmişdir.  

      Sinir  impulsunun  reseptorlardan  işçi  orqana  qədər  keçdiyi  yola  –  refleks  qövsü 

deyilir. 

Refleksin  əmələ  gəlməsi  üçün  refleks  qövsünün  bütün  hissələri  tam  olmalı,  yəni 

fəaliyyət göstərməlidir. Refleks qövsü 5 hissədən ibarətdir:  

1. Qıcığı qəbul edən hissə, reseptorlar. 

2. Oyanmanı mərkəzi sinir sisteminə nəql edən duyğu və ya hissi, yəni mərkəzəqa-çan 

sinir. 

3. Oyanmanı aralıq neyronun iştirakı ilə hərəki neyrona nəql edən mərkəzi hissə, yəni 

mərkəzi sinir sisteminin bir hissəsi. 

4. Oyanmanı  mərkəzi  sinir  sistemindən  işçi  orqana  aparan,  hərəki,  mərkəzdənqaçan 

sinir. 

5. İşçi orqan, yəni alınan qıcığa cavab verən hissə.  

      Hissi neyronlar reseptorları mərkəzi sinir sistemi ilə birləşdirib məlumatları ona 

nəql edir, ya da özü resetor rolu oynayır. Hərəki neyronlar oyanmaları mərkəzi sinir 

sistemin-dən işçi orqana ötürür. Aralıq neyronlar hissi və hərəki neyronları bir-birilə 

birləşdirir.  Məsələn,  baş  beyni  kəsilib  atılmış,  onurğa  beyni  salamat  qalan 

qurbağanın pəncəsini zəif turşu məhsuluna salandan bir necə saniyyə sonra pəncəni 

oradan  çıxarır.  Buna  səbəb  turşunun  pəncənin  dərisində  olan  reseptorları 

qıcıqlandırmasına  qarşı  mərkəzi  sinir  siste-minin  verdiyi  cavab  reaksiyasıdır.  Bu 

refleksin alınması üçün refleks qövsünün hər bir hissəsi normal və tam olmalıdır.  

      Refleksin  düzgün  elmi  izahı  18-ci  əsrdə  çex  alimi  Y.  Proxaski  tərəfindən 

verilmişdir. 

      19-cu əsrin ikinci yarısında rus alimi İ. M. Seçenov refleks təlimini yeni nəzəri 

və  təc-rübi  baxımdan  işıqlandırmışdır.  İ.  M.  Seçenova  görə  təkcə  hərəkətlər  deyil, 

şüur  və  psixi  fəaliyyətin  əsasını  da  reflektor  prinsip  təşkil  edir.  Sinir  sistemi  öz 

təkamülündə 

sadədən 

mürəkkəbə, 

ibtidaidən 

aliyə 

doğru 

aşağıdakı 

mürəkkəbləşməyə məruz qalıb.  

      1.  Onurğasız  heyvanlardan  hidrada  ilk  dəfə  səpkin  və  ya  diffuz  sinir  sistemi 

əmələ gəlmişdir. 

      2. Meduzalar da isə sapabənzər sinir sistemi əmələ gəlmişdir. 

      3.  Onurğasız  heyvanlardan  qurdlar,  molyuskalar,  cücülər,  və  dərisitikanlılarda 

düyunlü sinir sistemi inkişaf edir. 

      4. Xordalı heyvanlarda borulu sinir sistemi inkişaf edir. 

      Sinir  sisteminin  təkamülünə  uyğun  olaraq  reflektor  reaksiyalarda  sadə  və 

mürəkkəb formalarda davranış hərəkətləri özünü göstərir.