Microsoft Word navoiy gazallariga sharhlar lotin ziyouz com doc
Yüklə 289,83 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
www.ziyouz.com kutubxonasi
22
Ma’lum bo‘ladiki, gap parvona ishqi ustida borayapti, ya’ni shoir bulbulning nolali muhabbati bilan parvonaning jim, ammo vujudini yondiruvchi «indamas» muhabbatini qiyoslamoqda. Tasavvur qiling: sham’, uning atrofida esa alangaga qarab talpinayotgan mitti parvona. U o‘tga shunday ixlos, shiddat bilan intiladiki, olovga qo‘shilib yonib ketguncha tinchimaydi. Biroq parvona shunchalik oshiqligi, dardining zo‘rligiga qaramay, ohu nola chekmaydi, balki jim-jit o‘tga tomon talpinaveradi. «Ul o‘t», ya’ni ilohiy ishq alangasi faqat parvonani emas, sham’ning o‘zini-da, mumi va yog‘i bilan qo‘shib qovuradi, eritib kuydiradi. Ulug‘ shoir tamsillar vositasida Ishqning beintiho zarrotu jonzotlar, oshiqu ma’shuq barini qamrab oluvchi qudratini bizga tushuntirmoqchi bo‘lgan. Sham’ning shu’lasi — ilohiy ishq, mumi va yog‘i — dunyo, inson vujudi, parvona — oshiq inson timsollaridir. Parvona — fano timsoli, ya’ni yomon sifatlardan qutulish va mahmuda (yaxshi) sifatlarga ega bo‘lish, hirsu havasni tark etish yo‘li. Vu faqir darveshlarning, ahlullohning tariqati, xo‘sh, shohlar-chi, ular ham bu baxtga musharraf bo‘la oladilarmi?
Yo‘q, shohlar fano martabasiga yetisholmaydilar, chunki ular dunyo g‘amiyu ulus tashvishi, shon- shuhrat, ayshu ishrat bilan band — shoirning g‘oyasi shu. Afsonaga ko‘ra, Ajam shohlaridan Jamshid shunday jom ixtiro qilibdiki, uning ichidagi sharob aslo tugamas va u olamni o‘zida aks ettirib turar ekan. Shunday qilib, «jomi Jam» — tuganmas boylik va ishrat, shukuhu saltanat ramzi. Uning so‘fiyona talqini ham bor: «Ma’rifat bodasi bilan molim orif ko‘ngli» («Mir’ot-ul ushshoq»). Lekin Navoiy mazkur baytda buni nazarda tutmagan, bo‘lmasa shohu darvesh ahvolini chog‘ishtirmagan bo‘lardi. Shoir an’anaviy tasavvufiy e’tiqodga amal qilib orif darveshning faqir hayotini podshoning hashamatli hayotidan ustun qo‘yadi, ammo buni quruq ta’kid yo‘li bilan emas, balki «nazariy» tushuntirishga intiladi: «Shoh fuqaro tashvishi va o‘zining shonu shuhrati, tuganmas davlati, ishrati bilan ovora, u bu g‘amdan forig‘ bo‘lolmaydi. Demak, shunchalik dabdabayu shukuhi bilan ozod, baxtiyor emas. Hatto jahonni ko‘rsatuvchi oltin jom ham uni g‘amdan ozod qilolmaydi. Shohning aksi o‘laroq siniq safolda (jomi Jam — saltanat va hasham ramzi bo‘lsa, siniq safol — ka-bag‘allik, kamtarlik belgisi) may quyqumini ichayotgan, ya’ni mahbubning vasli deb azob chekayotgan darvesh baxtiyor. «Durd» — may quyqumi, qanoat hamda ayni vaqtda nom-rodlik, mahbubning betoqat qiluvchi yodini ham anglatadi. Xullas, Navoiy ilohiy ishqning xosiyatlari haqida gapirib kelib, parvonasifat darveshning mamlakat podshosidan ustun turuvchi ozod-erkin turmushini sharaflaydi. Oltinchi bayt: Xumor aro tiladim soqiyu qadah, yuz shukr, Ki ulki men tiladim keldi o‘z ayog‘i bila.
Shoir o‘zining siniq safolda «durd» ichib, mahbub yodida sarmast qahramoni — ishq parvonasi holatidan ruhlanib ketib, o‘zini u bilan sherik, hammaslak qilib ko‘rsatadi. Ammo lirik qahramon- darvesh yor yodida sarxush bo‘lsa, shoir hali xumor, u endi soqiyu qadah talab qilayapti. «Xumor» ham mastlikning asorati, ammo u vaqtinchalik sovush, solikning ikkilanishini, beqaror holatini hamda «mahbubning izzat pardasi ichiga yashirinishi, dunyo pardasi vahdat yuzini berkitishini» anglatadi. Ana shunday holatda shoir turlangan kayfiyatni bir xillikka keltirish, ya’ni darvesh holatiga moslash uchun soqi (piri murshid) qo‘lidan qadah (ma’rifat) tilaydi va Alloh unga tilaganini yetkazganini — pir huzuriga yetganidan shukronalar aytadi. Baytdagi «ayoq» so‘zi ikki ma’noli: 1) odamning a’zosi va 2) qadah. Demak, so‘z o‘yini — tajnis yasalgan: «Keldi o‘z ayog‘i bila — keldi o‘z qadahi bila». Teran |