Mehdiyeva səADƏt faziL qızı “Abşeron yarımadasında sənaye tullantıları ilə çirklənmiş torpaqların ekoloji vəziyyəti və onların yaxşılaşdırılması
Abşeron yarımadasının sənaye tullantıları ilə çirklənmiş
Yüklə 0,95 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
3.2. Abşeron yarımadasının sənaye tullantıları ilə çirklənmiş torpaqlarının bərpası üsullarının araşdırılması Abşeron yarımadasının neftlə çirklənmiş torpaqlarının rekultivasiyası sahəsində Q.Ş.Məmmədov, M.P.Babayev, N.M.İsmayılov, Q.Ş.Yaqubov, V.Ə.Əhmədov, Ç.T.Baxşıyeva, N.F.Həkimova və başqaları geniş tədqiqat işləri aparmışlar. Q.Ş.Yaqubov, V.Ə.Əhmədov, N.F.Həkimova və başqaları göstərirlər ki, Abşeron
49 yarımadasında neftlə çirklənmiş torpaqların rekultivasiyasını aşağıdakı üsullarla aparılması məqsədyönlüdür: Mühəndis texniki, aqlomeliorativ, aqronomik, meliorativ, termik-buxarla, bioloji, mikrobioloji və kimyəvi [8,9,10,14,18,22]. Q.Ş. Məmmədov, Q.S. Yaqubov, Ç.T. Baxşiyeva, N.F Həkimova və b. Abşeron yarımadasının neftlə çirklənmiş torpaqlarını tədqiq edərkən göstərmişlər ki, ərazidə çirklənməsinə görə zəif (900 hektar, Biləcəri və Buzovna qəsəbələri ərazisində, 0 -10 sm), orta (2000 hektara yaxın, 20-30 sm dərinlikdə) və çox çirklənmiş (Binəqədi rayonunda 1333 hektar, Sabunçu rayonunda 2283 hektar, Suraxanı rayonunda 125 hektar, Xəzər rayonunda 3367 hektar, 40-100 sm dərinlikdə) torpaqlar yayılmışdır [21,22]. Q.Ş.Yaqubov, N.F.Həkimova apardığı tədqiqatlara əsasən torpaqları çirklənmə dərəcələrinə görə qruplaşdırmışlar (cədvəl 3.2) [10,22]. Qruplaşma cədvəli tədqiqat aparılan sahələr çiklənmə dərəcəsi və dərinliyinə, çirklənməyə səbəb olan neftin miqdarına və tərkibinə görə kəskin fərqlənir. Bu prinsipə əsasən torpaqları aşağıdakı qruplara bölürlər. I qrup – mürəkkəb texnoloji rekultivasiyaya ehtiyaci olan neftlə yüksək dərəcədə çirklənmiş torpaqlar (<25%), yarımadanın neft və qaz çıxaran idarələrin hamısının ərazisində yayılmışdır. N.F.Həkimova Abşeron yarımadasında neftlə çirklənmiş torpaqların ekoloji parametrlərini müəyyən etmişdir [10] (Cədvəl 3.3). Q.Ş.Yaqubov bitumlaşmış torpaqların texniki rekultivasiyasının texnoloji sxemini işləyib hazırlamışdır (Şəkil 6, 7.). Toplanmış ədəbiyyat materialları və onların araşdırılması əsasında Abşeron yarımadasının neftlə çirklənmiş boz-qonur torpaqlarının ekoloji vəziyyətini yaxşılaşdırmaq üçün fiziki, kimyəvi, bioloji və biotexnoloji üsullarla rekultivasiya tədbirlərinin həyata keçirilməsinin məqsədə uyğun olduğu müəyyən olunur. Neftlə çirklənmiş ərazilərdə torpaqların rekultivasiyası bir neçə mərhələdə aparılır. Rekultivasiyanın müddəti və mərhələləri çirklənmə dərəcəsinə, iqlim şəraitinə və biogenosenozun vəziyyətinə uyğun olaraq müəyyən edilir.
|