Səlahəddin Xəlilov

Azərbaycanda elm və onun aktual problemləri 
 
 
- 172 -
çalışan 
elmlər 
namizədləri 
müstəqil 
surətdə 
yazırdılar.  Bunun  üçün  sadəcə  olaraq  dissertasiya 
mövzusunun  Elmi  Şurada  təsdiq  olunması  kifayət 
idi.  "Doktorantura"  imitasiyasını  yaradan  isə  çox 
vaxt  bir  illik  yaradıcılıq  məzuniyyətləri  və  ya 
paytaxtdakı tədqiqat mərkəzlərinə müxtəlif müddət-
li  yaradıcılıq  ezamiyyətləri  olurdu.  Bu  isə,  təbii  ki, 
təhsil pilləsi kimi başa düşülə bilməzdi. Çünki dok-
torluq  dissertasiyasının  yazılması  dövründə  iddiaçı-
ya nəinki dərslər keçilməsi nəzərdə tutulmurdu, həm 
də  müəllim-şagird  münasibətini  xatırlada  biləcək 
rəhbər-iddiaçı münasibəti də  yox idi. Başqa  cür  ola 
da bilməzdi. Artıq elmi yaradıcılıq vərdişi qazanmış 
və  alimlik  dərəcəsi  almış  adama  yenə  də  rəhbərlik 
etmək,  ona  tədqiqat  yolunu  göstərmək  sadəcə  ola-
raq,  onun  elmi  yaradıcılıq  müstəqilliyinin  əlindən 
alınması olardı. 
Elmi-tədqiqat  sahəsində  bizdən  xeyli  irəlidə 
gedən  Avropa  ölkələrində,  ABŞ-da  və  Yaponiyada 
öyrətmək  adı  ilə  tədqiqatçını  daha  çox  çərçivələrə 
salmaq deyil, tədqiqatçıya daha çox müstəqillik ver-
mək, onun sərbəstlik dərəcəsini artırmaq üçün yollar 
axtarılır. Bu ölkələrdə elmi dərəcələrin verilməsi sə-
lahiyyəti də bizdəki kimi çoxpilləli bürokratik struk-
turlara  deyil,  Elmi  Şuraların  kompetensiyasına  aid-
dir.  Elmi  dərəcələr  və  adlar  bütün  ölkə  miqyasında 
vahid  standartlar  və  meyarlar  əsasında  eyni  bir  ko-
missiya  tərəfindən  deyil,  müxtəlif  universitetlərin 

---

Elm və təhsil 
 
 
- 173 -
Elmi Şuraları tərəfindən verildiyindən iddiaçı seçim 
imkanına malikdir. Belə ki, hər hansı bir komissiya, 
Elmi  Şura  iddiaçının  nailiyyətini  qiymətləndirmirsə 
və  burada  subyektiv  amillər  varsa,  iddiaçı  başqa 
universitetdə, başqa komissiya qarşısında öz şansını 
reallaşdırmaq  imkanına  malikdir.  Bizim  ölkədə  isə 
Ali  Attestasiya  Komissiyası  deyilən  mərkəzləşmiş 
qurum  subyektivlik  göstərərsə,  iddiaçının  heç  bir 
seçim imkanı qalmır.  
Təhsil  haqqında  yeni  qanunda  təhsillə  bağlı 
elə bir ciddi yenilik gözə dəyməsə də, elm və fəlsəfə 
ilə bağlı çox kəskin addımlar atıldı.  
Əvvəla,  elmi  fəaliyyət  və  elmi  səviyyənin 
göstəricisi olan dissertasiya müdafiələri və elmi də-
rəcələr bütövlükdə və tamamilə təhsilin strukturuna 
daxil edildi. Yəni elmi dərəcə almış bir şəxs hələ də 
ali təhsilini başa vurmamış sayılır və ali təhsilin da-
ha  yüksək  mərtəbəsinə  çatmaq  üçün  yeni  bir  təhsil 
pilləsinə  –  doktoranturaya  daxil  olaraq  təhsilini  da-
vam etdirməli və “elmlər doktoru” adını qazanmalı-
dır.  Lakin  biz  xalis  elmi  yaradıcılıq  prosesinin  təh-
sillə  qarışıq  salınması  üzərində  dayanmayaraq,  diq-
qəti  başqa,  ilk  baxışda  nəzərə  çarpmayan,  lakin  ol-
duqca mühüm bir məsələyə yönəltmək istəyirik. İn-
di  belə  bir  durum  yaranmışdır  ki,  alim  olmaq  istə-
yənlər  bu  haqqı  iki  dəfə  qazanmalıdırlar.  Əslində 
sovetlər dövründə də belə idi. Lakin biz guya islahat 
apararaq  Avropa  standartlarına  yaxınlaşmaq  istəyi-

---