Səlahəddin Xəlilov

Azərbaycanda elm və onun aktual problemləri 
 
 
- 178 -
teminin  əhatə  etdiyi  bütün  mərhələləri  özündə  əks 
etdirə bilməz. O, yalnız böyük zəncirin müəyyən bir 
halqasına uyğun gələ bilər. Yəni bu baxımdan özlü-
yündə  lokal,  bitmiş  bir  sistem  olan  tədqiqat  əsəri  – 
dissertasiya  işi  əslində  böyük  sistemin  bir  hissəsi 
kimi heç nəyə lazım olmur. Ona görə də, əksər hal-
larda  dissertasiya  işlərinin  arxivə  getməkdən  başqa 
bir  aqibətini  görmək  çətindir.  Halbuki,  elm  adamı-
nın  səviyyəsi  böyük  elmə  qatılma  dərəcəsi  və  bu 
prosesdə  rolu  ilə  müəyyənləşdirilməlidir.  Bizim  öl-
kədə  isə  ən  böyük  kəşf  də  etsən,  elmi  ideyanın  nə-
ticələri həqiqətən tətbiq olunaraq böyük iqtisadi sə-
mərə də gətirsə, ən mötəbər jurnallarda məqalələrin 
də çıxsa (amma bu məqalələrin sayı 20 deyil, tutaq 
ki, 17 olsa – halbuki Eynşteyn nisbilik nəzəriyyəsini 
cəmi bir məqalədə şərh etmişdi) elmi dərəcə ala bil-
məzsən.  Çünki  bunun  üçün  ancaq  formal  bir  pro-
sedur  yolu  keçilməli,  bütöv  elm  modeli  imitasiya 
olunmalıdır.  Bəli,  elm  olmayanda  onun  imitasiyası 
yerini tutur. Və belə bir şəraitdə ara-sıra böyük elmi 
işlər  görülürsə,  onlar  da  imitasiya  formalizminin 
baryerini keçə bilmir.  
Bu  dediklərimiz  ancaq  dissertasiyalara  qoyu-
lan tələblərlə bağlıdır. Bəs müdafiədən sonra? Son-
rakı  tədqiqatların  qiymətləndirilməsi  hansı  prinsip 
üzrə  aparılır?  Yəni  bizdə  elmi  ekspertizanın  hansı 
formaları  tətbiq  olunur?  İş  stajı,  ümumiyyətlə  mə-

---

Elm və təhsil 
 
 
- 179 -
qalələrin sayı, kitabların sayı və neçə-neçə dəyərsiz 
kitablar yığını... 
Bizdə hələ də elmlə elmi maarifçilik arasında-
kı  sərhəd  nəzərə  alınmır.  Səbəbi  isə  budur  ki, 
maarifçilik,  elmi  biliklərin  tədrisi  və  təbliği  heç  ol-
masa  kimə  isə  lazımdır.  Məsələn,  universitetlərdə 
əlavə  dərs  vəsaiti  kimi,  yaxud  da  intellektli  evdar 
qadınlar  üçün  elmi-kütləvi  ədəbiyyat  əvəzi  olaraq. 
Elm  adamlarının  isə  başqalarının  yazdığını  oxuma-
ğa vaxtları yoxdur, onlar ya rusdilli mənbələri oxu-
yub icmal düzəldir, başqalarının fikrindən yeni-yeni 
kitablar  yazır,  ya  da  pul  qazanmaq  üçün  əlavə  bir 
işlə məşğul olur. Hətta oxusalar da, heç kim tənqidi 
təhlil mövqeyindən oxumur. Azərbaycanda indi hət-
ta  müəyyən  ənənəsi  olan  ədəbi  tənqid  sahəsində  də 
“tənqid”dən əsər-əlamət yoxdur, o ki qala elmi ədə-
biyyata  münasibət  sahəsində.  Bir  sözlə,  “heç  kim 
heç  kimin  kitabını  oxumur”.  Görünür  elə  buna  gö-
rədir ki,  çıxan kitabların böyük əksəriyyəti elmi  ki-
tabxanalara göndərilmir.  
Yaranmış  belə  vəziyyət  elmi  meyarlara  ye-
nidən  baxılmasını,  elmi  ekspertiza  işinin  daha  sə-
mərəli təşkili üçün tədbirlər görülməsini, elmin əla-
qələndirilməsi  sahəsində  yaranmış  boşluğun  aradan 
qaldırılmasını və s. bu kimi operativ tədbirlərin ger-
çəkləşdirilməsini  tələb  edir.  Yəni  ölkəmizdə  heç 
olmasa  nisbi  müstəqil  elm  sistemindən  danışmaq 
istəyiriksə,  bunun  üçün  ilk  növbədə  sistemliliyi 

---