O`zbekiston respublikasi qishloq va suv xo`jalik vazirligi

Sabablari.  Bronxopnevmoniya  polietiologik  kasallik  bo’lib,  uning  asosiy 

sabablari:  organizm  tabiiy  rezistentligining  pasayishi,  shamollash,  stresslar, 

molxonalar havosida zaharli gazlarning to’planib qolishi, hayvonlarni tiqis saqlash 

---

13 

 

va  tashish  qoidalarining  buzilishi  kabi  bir  necha  omillarning  organizmga  ta’sir 

etishi oqibatida kelib chiqadi. Sabablariga ko’ra nospesifik, spesifik, simptomatik 

bronxopnevmoniyalar farqlanadi. 

Nospesifik  bronxopnevmoniyalarning  kelib  chiqishida  tashqi  muhitning 

noqulay  ta’sirida  organizm  umumiy  rezistentligining  pasayishi  asosiy  omil 

hisoblanadi.  Bunday  noqulay  sharoitlarga  haroratning  tez-tez  o’zgarib  turishi, 

yelvizaklar,  molxonalarda  namlik,  ammiak,  karbonat  angidrid,  serovodorod  kabi 

zaharli  gazlar  konsentrasiyasining  juda  yuqori  bo’lishi,  hayvon  organizmining 

ketma-ket  sovub  turishi,  xonada  turli  xildagi  mikrofloraning,  asosan  kokklarning 

ko’payib ketishi, oziqalar tuyimligining pastligi, vitaminlar, asosan A vitaminining 

yetishmasligi, hayvonlarni tashish qoidalarining buzilishi kabi stress omillar kiradi.  

Qo’zilarning kasallanishiga havoning issiq kunlarida juda sovuq suv berilishi, 

ularning qirqimdan keyin sovuq va yomg’irda qolishi, havoning issiq kunlari uzoq 

yaylovlarda  boqilishi,  kechki  tug’ilgan  qo’zilarning  issiq  urishi  sabab  bo’ladi. 

Buzoqlar  va  cho’chqa  bolalarining  bronxopnevmoniya  bilan  kasallanishiga 

molxonalarda  haroratning  tez-tez  o’zgarib  turishi,  yelvizaklar,  namlik  va  gazlar 

konsentrasiyasi  yuqori  bo’lgan  xonalarda,  sement  pollarda  saqlanishi  (sement 

kasalligi) kabi sabablar yoki hayvonlarni juda tiqis saqlash sabab bo’ladi. 

Bronxopnevmoniyaning  (spesifik)  ikkilamchi  sabablari  shartli  patogen  va 

patogen 

mikrofloralar 

(streptokokk, 

stafilokokk, 

pnevmokokklar, 

ichak 

tayoqchalari,  pasterellalar  va  b.),  mikoplazmalar,  viruslar  (adenovirus,  virusli 

diareya,  paragripp,  rinovirus),  zamburug’lar  hisoblanadi.  Bronxopnevmoniya 

paytida nafas yo’llarida 12 dan 60 tagacha turdagi bakteriyalar, viruslar va boshqa 

mikrofloralar  topilishi  mumkin.  Mikrob  omili  asosiy  bo’lmasada  yallig’lanish 

jarayonining xarakteri ularning rivojlanishiga bog’liq bo’ladi.  

Simptomatik 

pnevmoniyalar 

pasterellyoz, 

salmonellyoz, 

diplokokkli 

septisimiya,  diktiokaulyoz  kabi  kasalliklar  paytida  shu  kasalliklarning  klinik 

belgisi sifatida paydo bo’ladi.  

Nospesifik 

bronxopnevmoniyalar 

atelektatik, 

gipostatik, 

aspirasion, 

metastatik  pnevmoniyalar  va  o’pka  gangrenasi  ko’rinishida  bo’lib,  atelektatik 

pnevmoniyalar 

gipotrofik 

hayvonlarda, 

yosh 

hayvonlar 

yetarlicha 

oziqlantirilmaganda,  hayvonlarni  yayratishning  yetarli  darajada  tashkil  etilmasligi 

oqibatida kelib chiqadi. 

Gipostatik  pnevmoniyalar  esa  yurak  kasalliklari  okibatida  yoki  boshqa 

kasalliklar  paytida  hayvonning  ko’p  yotib  qolishi  natijasida  yoki  masion  yetarli 

bo’lmaganda qayd etiladi. 

Metastatik  pnevmoniyalar  ba’zi  yuqumli  va  yuqumsiz  kasalliklar  paytida 

mikroorganizmlarning  boshqa  a’zolardan  qon  va  limfa  orqali  o’pka  to’qimasiga 

o’tishi,  aspirasion  pnevmoniyalar  esa  nafas  yo’llariga  yot  narsalarning  tushishi 

---

14 

 

oqibatida  kelib  chiqadi.  O’pka  gangrenasi  esa  o’pkaning  boshqa  ko’pgina 

kasalliklarining davomi bo’lib hisoblanadi.   

Tashqi  muhitning  noqulay  ta’sirotlariga  nisbatan  chidamlilikning  pasayishi 

kasallikning 

kelib 

chiqishidagi 

eng 

asosiy 

omillardan 

hisoblanadi. 

Bronxopnevmoniya bilan ko’pincha gipotrofik buzoq, qo’zi yoki cho’chqa bolalari 

kasallanib,  ularda  nafas  tizimi  a’zolarining  yaxshi  rivojlanmaganligi 

(gipopnevmatozlar),  o’pkada  mayda  o’choqli  atelektazlarning  bo’lishi  yoki 

bronxlarning  shilimshiq  modda  bilan  to’lib  qolishi  bronxopnevmoniyaga  sabab 

bo’lishi mumkin.  

Yosh  hayvonlarni  bronxopnevmoniya  bilan  ko’pincha  hayotining  dastlabki 

haftalari  va  oylarida  kasallanishini  ular  organizmining  o’ziga  xos  anotomo-

fiziologik  xususiyatlari  bilan  izohlash  mumkin.  Kollogen  tolalarining  nozikligi 

tufayli  yangi  tug’ilgan  hayvonlarda  o’pka  to’qimasining  elastiklik  darajasi  juda 

past  bo’ladi.  Yuqori  nafas  yo’llarining  shilliq  pardasi  ham  juda  nozik,  epiteliysi 

juda  tez  jarohatlanuvchan  bo’ladi.  Yangi  tug’ilgan  hayvonlarda 

mukosilyar

 

to’qima  to’liq  shakllanmagan,  immuno-komponent  elementlar,  membrana  osti  va 

membranal to’qimalar to’liq takomillashmagan bo’ladi (N.A. Neumivakina, 1999). 

Shuning uchun ular o’pkaning kasalliklariga tez beriluvchan bo’ladi. Strukturaviy 

immun  himoya  elementlarining  to’liq  shakllanishi  qo’zilarning  3-4  oyligida 

kuzatiladi. 

Nafas  yo’llarining  qon  tomirlarga  boy  va  nozik  shilliq  pardalari,  alveolalar 

devori  elastik  to’qimasining  nozikligi  va  uning  limfa  tomirlariga  boy  bo’lganligi 

yallig’lanish  jarayonining  yuqori  nafas  yo’llaridan  o’pka  to’qimasiga  tezlik  bilan 

tarqalishini  osonlashtiradi.  Yosh  hayvonlar  o’pkasining  bronx  va  alveolalari 

shilimshiq  suyuqlik  bilan  tezda  to’lib  qoladigan  bo’ladi.  Ularda  katta  yoshdagi 

hayvonlarga  nisbatan  kislorodga  bo’lgan  talab  yuqori  bo’lib,  ularda  nafas 

koeffisiyenti 0,78 ga teng bo’lsa, katta yoshdagi hayvonlarda 0,96 ni tashkil etadi.  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

15