Element atomlarida elektronlarning energetikpog`onalar va pogonachalarga taqsimlanishi mavzusini o`qitish metodikasi

Atomlardagi pog`ona, pog`onacha va orbitallar hamda 

ulardagi elektronlar soni 

Davr va 

energetik 

pog`ona 

tartib 

raqami, n 

Energetik 

pog`onalar 

Orbitallar soni n

2 

Elektronlarning 

maksimal soni, 2n

2 

Soni 

Belgisi 

Pog`onacha

-larda 

Pog`ona-

larda 

Pog`onacha-

larda 

Pog`ona-

larda 

1 

1 

1s 

1 

1 

2 

2 

2 

2 

2s 

2p 

1 

3 

4 

2 

6 

8 

3 

3 

3s 

3p 

3d 

1 

3 

5 

9 

2 

6 

10 

18 

4 

4 

4s 

4p 

4d 

4f 

1 

3 

5 

7 

16 

2 

6 

10 

14 

32 

5 

5 

5s 

5p 

5d 

5f 

5g 

1 

3 

5 

7 

9 

25 

2 

6 

10 

14 

18 

50 

 

Pog`onalarda  elektronlarning  to`lib  borish  tartibi  V.  M.  Кlechkovskiy  (1900—

1972) qoidasi asosida aniqdanadi.  

Кlechkovskiy qoidasi 

Energetik  pog`onachalarning  elektronlar  bilan  to`lib  borish  tartibi  bosh  va 

orbital kvant sonlar yig`indisi orqali ifodalanadi.  

Elektron  poronachalarning  elektronlar  bilan  to`lib  borish  ketma-ketligi 

ularning  bosh  va  orbital  kvant  sonlar  yig`indisi  (n+l)  qiymati  ortib  borish 

tartibida bo`ladi. Agar bir necha pog`onacha uchun n va l qiymatlari yig`indisi bir 

---

 

32 

xil  bo`lsa,  bunday  pog`onachalar  chegarasida  elektronlar  joylashishi  bosh  kvant 

sonining ortib borishi tartibidabo`ladi.  

Кlechkovskiy  qoidasiga  ko`ra  quyidagi  6  ta  energetik  pog`onaning 

pog`onachalarida n+l qiymatining o`zgarib borishi aks ettirilgan: 

 

Pog`ona va 

pog`onachalar 

1s  2s  2p  3s  3p  3d  4s  4p  4d  4f  5s  5p  5d  5f  5g  6s  6p  6d  6f  6g  6h 

( n + l ) 

1  2  3  3  4  5  4  5  6  7  5  6  7  8  9  6  7  8  9  10  11 

 

Pog`onachalarda  elektronlarning  joylashish  tartibi  quyidagicha  bo`ladi                 

(7-pog`onani ham hisobga olgan holda): 

1s 2s 3s 3p 4s 3d 4p 5s 4d 5p 6s 4f 5d 6p 7s 5f 6d . . .  

Energetik  pog`onachalari  to`lib  borish  qatorining  grafik  ko`rinishi                      

10-rasmda, boshqacha holati 11-rasmda ham aks ettirilgan.  

Yuqorida  keltirilgan  qatorda  3d-pog`onachadan  oldin  4s-pog`onacha 

elektronga  to`lib  borishi  kerak  va  bunday  vaziyatni  5s-, 6s-  va  7s-  pog`onachalar 

ham takrorlaydi. 

Davrlar 

Pog`onachalar 

Qobiqchalardagi 

orbitallar soni 

Elektronlarning 

maksimal soni 

I 

II 

III 

IV 

V 

VI 

VII 

1s 

2s, 2p 

3s, 3p 

4s, 3d, 4p 

5s, 4d, 5p 

6s, 4f, 5d, 6p 

7s, 5f, 6d, 7p 

1 

1+3 

1+3 

1+5+3 

1+5+3 

1+7+5+3 

1+7+5+3 

2 

8 

8 

18 

18 

32 

tugallanmagan 

davr 

---

 

33 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

10-rasm. Energetik pog`onachalarning to`lib borish tartibi. 

 

Bu  qatordan  har  bir  davrni  tashkil  etuvchi  elementlardagi  elektron 

qobiqchalar tarkibi ko`rinib turadi.  

Кeltirilgan  davrlar  tarkibiga  kiruvchi  pog`onachalar  davriy  sistema 

strukturasini belgilaydi. 1-davrga uxshash boshqa o`ta kichik davr sistemada yuq; 

2-  va  3-davrlar  to`rtta  orbitalli  bo`lib,  ularda  ko`pi  bilan  8  tadan  elektron 

joylashishi mumkin va bu jihatdan ular uzaro uxshash, ular kichik davrlar qatoriga 

kiradi.  

4-  va  5-davrlarda  pog`onachalar  soni  bir  xil  bo`lib,  ular  katta  davrlar 

xisoblanadi, ulardagi elektronlar soni 18 tadan bo`ladi.  

Qolgan 6- va 7- davrlar strukturasi haqidagi ma’lumotlarni yuqorida keltirilgan 

jadvaldan topish mumkin.  

 

 

 

---

 

34 

 

11-rasm. Atomda energetik pog`onachalarning to`lib borish ketma -ketligi. 

 

Elektron  orbitallarida  (s,  p

x

,  p

y

,  p

z

  va  shularga  uxshashlarda)  elektronlar 

joylashish  tartibini  Pauli  prinsipi,  ularning  qobiqchalarda  joylashish  tartibini 

Кlechkovskiy  qoidasi,  har  bir  ko`p  holatli  pog`onachalar  (p-,  d-  va  f– 

pog`onachalari  nazarda  tutiladi)ning  o`zida  joylashish  tartibini  Gund  qoidasi 

asosida amalga oshirish kerak.