Boshqacha aytganda, inson o’z qiziqishi ob’ekti haqida muayyan tasavvur hosil qilish
maqsadida savol berishga asos bo’lishi mumkin bo’lgan hamma narsa falsafaning
predmeti bo’lishi mumkin. SHu munosabat bilan u yoki bu odamning falsafiy qarashlari
haqida va hatto uning falsafasi to’g’risida so’z yuritish mutlaqo o’rinli bo’ladi va bunga
Biroq ayni holda bizni fan sifatidagi, ayrim insonning emas, balki butun jamiyatning rivojlanish
mahsuliga aylangan ijtimoiy hodisa sifatidagi falsafa qiziqtiradi va ayni shu sababli yuqorida keltirilgan
ta’rifda «inson» tushunchasi yig’ma ma’noda qo’llanilgan. Bu yerda shuni ta’kidlab o’tish lozimki,
garchi falsafaning predmetiga biz umumiy nuqtai nazardan ancha keng ta’rif bergan bo’lsak-da, ayrim
tarixiy davrlarda odatda u yoki bu sabablarga ko’ra muayyan masalalar doirasi falsafiy tadqiqotlarda
bo’lib, bunda asosiy e’tibor «kosmos», «tabiat»ni anglab yetishga qaratilgan. Keyinchalik, qadimgi
olgan xudo) xususiyat kasb etdi, ya’ni Xudo va u yaratgan olam falsafiy qiziqishlarning asosiy
bilan uzviy bog’landi, natijada falsafiy tadqiqotlarning diqqat markazidan
bilish va ilmiy metodlar
masalalari o’rin oldi.
XIX asrning ikkinchi yarmida yuz bergan «klassik falsafa» va oqilonalik inqirozi irratsionallik,
intuitivlik, ongsizlik muammolarini namoyon etdi, XX asrning birinchi yarmida ular «noklassik falsafa»
tahlilining asosiy predmetiga aylandi, bu esa, o’z navbatida, matnlar mantig’i, tili, ularni talqin qilish va
sharhlashga alohida qiziqish uyg’onishiga olib keldi. XX asrning so’nggi o’n yilliklarida
hozirgi
madaniyatdagi inqiroz hodisalarini va
yangi axborot texnologiyalarining, shuningdek ommaviy
kommunikatsiya vositalarining jadal sur’atlarda rivojlanishi bilan belgilangan muammolarni kun
tartibiga qo’ygan postnoklassik falsafa shakllandi. Bu falsafa vakillari «tarixiy rivojlanishning
tugallanganligi», barcha ma’nolar va g’oyalar «aytib bo’linganligi» haqida mushohada yuritib, inson
o’ziga yog’ilayotgan axborotga ishlov berishga qodir emasligiga e’tiborni qaratar ekan, notizimlilik,
YYevropa an’anaviy falsafiy bilimining negizlari, qadriyatlari va chegaralarini o’zgartirish g’oyasini
ilgari surdilar.
Nihoyat, XX-XXI asr chegarasida eng yangi falsafada birinchi o’ringa chiqqan va eng muhim
mavzular qatoridan o’rin olgan yana bir mavzu globallashuv jarayonlarining mohiyatini va ularning
rivojlanish yo’nalishini aniqlashga alohida e’tibor qaratildi. Bu jarayonlar hozirgi vaqtda jamiyat
hayotining deyarli barcha jabhalarini qamrab oldi va davrimizning olamshumul muammolarini yuzaga
keltirdiki, ularning nazariy va amaliy yechimini topish bu muammolarni shu jumladan falsafiy darajada
anglab yetishni ham nazarda tutadi. Xalqaro miqyosda alohida e’tibor berish va kelishilgan harakatlarni
taqozo etuvchi eng muhim muammolar qatoriga ekologiya, demografiya, xavfsizlik, xalqaro
jinoyatchilik, energetika resurslari, qashshoqlikka chek qo’yish muammolarini kiritish mumkin.
Ko’rib turganimizdek, falsafaning predmetini qandaydir bitta, qat’iy cheklangan, muayyan
masalalar doirasi bilan bog’lash mumkin emas. U vaqt omiliga va ob’ektiv sabablar to’plamiga qarab,
doim u yoki bu muammo yoki ularning muayyan majmui tarzida birinchi o’ringa chiqadi. Ammo bu
boshqa mavzular, masalalar va muammolar o’z ahamiyatini yo’qotadi va falsafa chegarasidan chetga
chiqadi, uning tahlil predmeti bo’lmay qoladi, degan ma’noni anglatmaydi. Bosh mavzularni ikkinchi,
uchinchi yoki undan ham keyingi o’ringa surib qo’yadi, ular muayyan davrda va tegishli sharoitda
falsafiy diqqat markazidan o’rin olish yoki falsafiy muammolarning ustuvorliklar yunalishi bo’ylab
yuqoriga ko’tarilish uchun o’z vaqtini «kutib», go’yoki panada turadi, desak, to’g’riroq bo’ladi. Ayni
shu sababli biz falsafa tarixida qiziqishlardagi ustuvorliklarning muttasil o’zgarishini, u yoki bu masala
bosh masalaga aylanishi, falsafiy hamjamiyatning asosiy e’tibori ma’lum vaqt mobaynida unga
qaratilishini ko’ramiz.
Dostları ilə paylaş: