Yer: Van, Rescate Otel program ve özetler programme and abstracts

Key words; Ottoman, history of medicine, surgery, legal contract.
* Assistan Prof. Dr. YYÜ, Faculty of Education, VAN
Al-Kânûn Fi’t-Tıbb ve Yaşlılıkta Bakım ve Beslenme 
(Geriatri)
 Al-Qânûn Fi’t-Tıbb and Care and Diet in the Elderly 
(Geriatrics)
 
Nurdan KIRIMLIOĞLU*
*Yrd.Doç.Dr.Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıp Tarihi ve 
Etik Anabilim Dalı 
Eskişehir  /Türkiye 
 
e-mail:[e-mail]
[e-mail]
Özet
  Klasik Türk-İslam kültüründe felsefe ve bilimin önde gelen otoritesi olarak kabul 
edildiği için “eş-Şeyhu’r-Reis” ünvanıyla anılan İbn Sina (980-1037) günümüzde 
“İslam’ın  Altın  Çağı”  olarak  adlandırılan  dönemde  yaşayarak  eserlerini 
oluşturmuştur.  Oldukça  hareketli  geçmiş  bir  hayata  çok  sayıda  eseri  sığdırmayı 
başarmış, bıraktığı felsefi ve bilimsel mirasıyla Türk-İslam dünyası yanında Avrupa 
bilim ve düşüncesini de derinden etkilemiştir.
  El-Kânûn fi’t-Tıbb adlı eseriyle tıp dünyasında çok büyük ve derin izler bırakmış 
ve eser, gerek doğu gerekse batılı hekimler tarafından uzun yüzyıllar kullanılmıştır. 
El-Kânûn fi’t-Tıbb adlı eser 5 kitaptan meydana gelmiştir.
1.Kitap: Tıp biliminin genel konuları,
2.Kitap: Basit ilaçlar,
3.Kitap: Baştan ayağa kadar tek tek organ hastalıkları,
4.Kitap: Sistemlere ait hastalıklar, 
5.Kitap: İlaçların terkibi (akrabadin) hakkındadır.
Eserin 1.Kitabı olan “Tıp Biliminin Genel Konuları” 1995 yılında Prof.Dr. Esin 
Kahya tarafından Türkçe’ye kazandırılmış ve aynı yıl Atatürk Kültür, Dil ve Tarih 
Yüksek Kurumu, Atatürk Kültür Merkezi tarafından Ankara’da basılmıştır. Kitap;
1)Tıbbın temeli,
2)Sağlık ve hastalık,
3)Sağlığın korunması,
4)Hastalığın tedavisi olmak üzere başlıca dört konudan oluşmuştur.
Sağlığın korunması ismini taşıyan 3.Bölüm de kendi içinde;
1)Çocuk bakımı,
2)Gelişkinin genel beslenme rejimi,
3)Yaşlılıkta bakım ve beslenme,
4)Mizaçlarla ilgili anormalliklerin düzeltilmesi,
5)İklimin etkileri olmak üzere  beş kısma ayrılmaktadır. 
 
Günümüzde  sağlık  alanındaki  gelişmeler  doğrultusunda  yaşam  süresinin 
uzamasıyla  toplumlarda  yaşlı  nüfus  oranları  da  artmakta,  uzayan  yaşam  süresi 
yaşam kalitesinin arttırılması ve sağlıklı yaşlanma konusunu gündeme getirmekte, 
yaşlı sağlığına verilen önem her geçen gün artmaktadır. Bu düşünceden hareketle 
bu  çalışmada  eserin  “Sağlığın  Korunması”    başlığı  altında  yer  alan  “Yaşlılıkta 
Bakım  ve  Beslenme  (Geriatri)”  konusu  ele  alınmış,  günümüz  tıp  bilgileriyle 
karşılaştırılarak bir değerlendirilmesi yapılmıştır.
Sağlıklı bir yaşam için yaşlılıkta sporun önemi son yıllarda oldukça ağırlıklı olarak 
ele alınmaktadır. Bu konunun önemine dünya tıp tarihinin en önemli hekimlerinden 
olan  İbn  Sina,  bundan  1000  yıl  kadar  önce  “El-Kânûn  fi’t-Tıbb”  adlı  eserinin 
1.Kitabında ayrıntılı olarak değinmiştir.
Eserde, İbn Sina, yaşlıların sağlıklı yaşamaları için gerekenler önlemler arasında 
ifade ettiği masaj, egzersiz ve kişinin durumuna özel beslenmenin önemini vurgula-
yarak, bilimsel araştırmaların ışığında bu günde geçerli olan öğütlerde bulunmuştur.   
Summary
   Ibn Sina (better known in Europe as Avicenna) (980-1037), bearing the title of 
“eş-Şeyhu’r-Reis (Grand Master)” because he was accepted as the leading authority 
of philosophy and science in Turkish-Islamic culture, lived and produced works in 
an age today referred to as the “Golden Age of Islam”. He produced a great many of 
works in a quite active life and had deep influences on the European science and 
thought in addition to the Turkish-Islamic world with his scientific heritage.
His work Al-Qânûn Fi’t-Tibb had profound effects on the medical world and was 
used for long years by both eastern and western physicians. Al-Qânûn Fi’t -Tibb 
consists of five books:
The 1st book is about general issues in medicine,
The 2nd book is about simple drugs,
The 3rd book is about organ diseases from top to bottom of body,
The 4th book is about diseases of systems, and
The 5th book is about the mixture of drugs.
The first book “General Issues in Medicine” was translated into Turkish in 1995 by 
Prof. Dr. Esin Kahya, and was published in Ankara in the same year by Atatürk 
Cultural Center of Atatürk Higher Institution of Culture, Language and History. The 
book comprises four chapters:
1)Fundamentals of medicine,
2)Health and diseases,
3)Protection of health, and
4)Treatment of diseases. 
The  third  chapter  on  the  protection  of  health  was  subdivided  into  the  following 
parts: 
1)Child care,
2)General diet regime of adults,
3)Care and diet in the elderly,
4)Treatment of anomalies related to temperament,
5)Effects of climate.
 
Today, with the extension of human life span in parallel to the developments in 
health, the older population has been growing. The extension of human life has 
brought about the questions of life quality improvement and healthy aging. The 
importance attached to the health of elderly people has been increasing. Based on 
these considerations, this study sets out to deal with the issue of “Care and Diet in 
the Elderly (Geriatrics)” included in Avicenna’s work under the title “Protection of 
Health”, making comparisons with present-day practices.  
The importance of physical exercise for the elderly has increasingly been addressed 
in recent years. The importance of this issue was emphasized by Avicenna, one of 
the most prominent physicians of the world history of medicine, 1000 years ago in 
the first book of Al-Qânûn Fi’t-Tibb In this work, Avicenna underlined the impor-
tance of massage, exercise and individual diet among the measures related to the 
health of aged people, and offered advices in the light of scientific research, which 
are still applicable today.
 
“Nevsal-ı Afiyet” ve “Hikemiyat-ı Tıbbiye”
“Nevsal-ı Afiye”t and “Hikemiyat-ı Tıbbiye”
Engin KURT*, S.Eray YURDAKUL*
*Yrd.Doç.Dr.
**Dr.
Gülhane Askeri Tıp Fakültesi
Tıp Tarihi ve Deontoloji AD
Etlik / ANKARA
[e-mail]
Özet
Prof. Dr. Besim Ömer Akalın ülkemizde çağdaş doğum biliminin öncülerindendir. 
1862'de  İstanbul'da  doğmuştur.  İlk  öğrenimini  Priştine  ve  Kosova'da 
tamamlamıştır. Daha sonar Kuleli Askeri Lisesi'ni bitirmiştir. 1885 yılında Mekteb-i 
Tıbbiye-i Şahane'yi (Tıp Okulu) Yüzbaşı rütbesiyle bitirmiştir. Bir dönem Yunani-
stan sınırında Askeri Hekim olarak görev yapmıştır. 1887'de Paris'e uzmanlaşmak 
için gitmiştir. Paris'teki eğitiminin ardından 1891 yılında İstanbul'a dönmüştür.
Prof. Dr. Besim Ömer Paşa tarafından, İstanbul’da 1315 (1899), 1316 (1900), 1320 
(1904) ve 1322 (1906) yıllarında, 4 sayı olarak yayınlanan “Nevsâl-i Âfiyet” adlı 
yıllıklar, tıp alanında önemli bilgiler içermektedir. Bu eserlerde yer alan  yazılarda 
halka yönelik sağlık konuları ve haberler yer almaktadır. Bununla birlikte ülkede tıp 
alanında yapılan yenilikler, tıp kurumları ve tanınmış hekimler hakkında bilgiler 
içermektedir. Bu çalışmada ise "Hikemiyat-ı Tıbbiye" başlıklı konu,  çağdaş Türk 
Dili ile sunulacaktır.
Anahtar Kelimeler: Nevsâl-i Âfiyet, Besim Ömer Paşa, Hikemiyat-ı Tıbbiye, 
Özlü Sözler.
Summary
Prof. Dr. Besim Ömer Akalın in our country, one of the pioneers of the science of 
contemporary  birth.  He  was  born  in  Istanbul  in  1862.  He  completed  his  earlier 
education in Pristina and Kosovo. Then graduated from the Military High School. 
He graduated from the School "Mekteb-i Tıbbiye-i Şahane" (Medical School) with 
the rank of Captain in 1885. In a period he worked as military physicians at the 
border of Greece. He went to Paris in 1887 to be specialize. After studying in Paris 
he returned to Istanbul in 1891.
Medicinal books called “Nevsâl-i Âfiyet” was published by Prof. Dr. Besim Ömer 
Pasha in İstanbul in 1315 (1899), 1316 (1900). 1320 (1904) and 1322 (1906) years 
as four issues. These books are containing actuel and important health news and 
articles. In these books situated the works for the public health issues. However the 
innovations made in the field of medicine in the country medical institutions and 
information about well-known physician contains. In this study, the "Hikemiyat-ı 
Tıbbiye" topic, will be presented with contemporary Turkish language.
Key Words:  Nevsâl-i  Âfiyet,  Besim  Ömer  Pasha,  Hikemiyat-ı Tıbbiye, Apo-
thegm
133

XVII . Yüzyılda Orta Anadolu’da Cerrahlık ve Hukuki 
Boyutu
Surgery and Its Legal Aspects in the XVII. Century in Cen-
tral Anatolia
*Kemal KAYA 
*Yard. Doç. Dr. , YYÜ, Eğitim Fakültesi, VAN
e-mail:[e-mail]
Özet
  Tıbbi hastalıkların tedavisinde bir yöntem olarak kullanılan cerrahinin geçmişi çok 
eskilere  dayanmaktadır.  Tarihi  süreç  içerisinde  insan  anatomisi,  hastalıklar  ve 
tedavileri hakkında bilgi birikiminin etkisiyle hasta bedenine cerrahi müdahalelerde 
bulunulmaya başlanmıştır. İnsanların medenileşme süreciyle, insan bedenine yöne-
lik cerrahi müdahale bazı toplumlarda erken, bazılarında ise daha geç başlamıştır. 
Tarih  bilimi  hastalıklarla  mücadele  etme  bilgi  ve  kültürünün  oluşmasında  yerel 
tecrübeler  kadar  dinlerin  yayılışı  ve  kitlesel  göçlerin  de  etkisi  olduğu  sonucuna 
varmamıza imkân vermektedir. Anadolu coğrafyasını İslam öncesi ve Türk-İslam 
dönemleri  açısından  değerlendirdiğimizde  tarihsel  süreç  içerisinde  hastalıklar  ve 
tedavi  yöntemlerine  ilişkin  gelişimde  farklılıkları  daha  iyi  gözlemlemek  imkân 
dâhilindedir.  Bilindiği  gibi  Türk  kültürünün  Anadolu'da  boy  göstermesiyle,  bu 
kültürün  önemli  bir  bölümünü  oluşturan  halk  hekimliği  ve  halk  ilaçları  da  bu 
coğrafyaya  taşınmıştır.  14.  yüzyıldan  itibaren  Osmanlı  tıbbı  ile  ilgili  telif  ve 
tercüme birçok eser yazılmıştır. Geniş bir bilgi külliyatına yaslanan Osmanlı hekim-
lerinin  hastalıklarla  mücadele  ve  insan  bedenine  cerrahi  müdahalede  bulunma 
yöntem  ve  niteliklerini  oldukça  iyileştirdikleri  görülmektedir.  insan  bedenine 
cerrahi  müdahale,  dini  ve  hukuki  boyutu  olan  bir  meseledir.  Osmanlı  tıbbının 
uygulamalarına baktığımızda cerrahi müdahaleler konusunda bir hukuk nosyonu-
nun  teşkil  edildiğini  görmekteyiz.  Bu  bildiride  XVII.  Yüzyılda  orta  Anadolu  
kentleri olan Konya, Kayseri, Afyon ve Isparta örneklerinde cerrahi müdahalede 
bulunulan  hastalıklar,  yöntemler  ve  bu  konularda  hasta  ile  hekimler  arasında 
hazırlanmış olan sözleşme metinleri üzerinden dönemin Osmanlı tıbbına Şer’iyye 
Sicilleri penceresinden bir kapı aralanmaya çalışılmıştır.
Anahtar sözcükler; Osmanlı, tıp tarihi, cerrahi müdahale, hukuki sözleşme.
Summary
   Surgery used as a method of medical treatment of diseases is based on ancient 
times. In the historical process, surgical intervention on the human body had begun 
with the influence of knowledge about the human anatomy, diseases and treatments. 
As  parallel  with  civilization,  beginning  time  of  surgical  interventions  to  human 
body changed from society to society. The science of history allows us to have an 
idea about local experiences related to the formation of knowledge and culture to 
cope with diseases, and also provides us with recognizing the impact of spread of 
religions  and  the  mass  immigration  on  this  formation.  When  pre-Islamıc  and 
Turkish-Islamic  periods  in Anatolia  are  considered,  it  is  possible  to  observe  the 
differences in the development of treatment methods in the historical process. As 
known, when Turkish culture began to spread in Anatolia, folk medicine and folk 
remedies which constituted an important part of the culture has been moved to this 
region. Since 14th century, many books about Ottoman medicine has been written 
or translated. It is seen that Ottoman physicians who had a large corpus of informa-
tion on the human body improved their quality and methods related to coping with 
diseases and surgery. Surgery on the human body is a matter which has religious 
and legal aspects. When we look at the practices of Ottoman medicine, we can see 
that the law is formed for the notion of surgical interventions. In this paper, it is 
aimed  to  explain  diseases  treated  through  surgery,  methods  and  some  contracts 
between  patients  and  physicians  in  the  central Anatolian  cities  such  as  Konya, 
Kayseri, Afyon  and  Isparta  in  XVII.  Century  through  texts  to  the  Sharia  Court 
Records.
Key words; Ottoman, history of medicine, surgery, legal contract.
* Assistan Prof. Dr. YYÜ, Faculty of Education, VAN
Al-Kânûn Fi’t-Tıbb ve Yaşlılıkta Bakım ve Beslenme 
(Geriatri)
 Al-Qânûn Fi’t-Tıbb and Care and Diet in the Elderly 
(Geriatrics)
 
Nurdan KIRIMLIOĞLU*
*Yrd.Doç.Dr.Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıp Tarihi ve 
Etik Anabilim Dalı 
Eskişehir  /Türkiye 
 
e-mail:[e-mail]
[e-mail]
Özet
  Klasik Türk-İslam kültüründe felsefe ve bilimin önde gelen otoritesi olarak kabul 
edildiği için “eş-Şeyhu’r-Reis” ünvanıyla anılan İbn Sina (980-1037) günümüzde 
“İslam’ın  Altın  Çağı”  olarak  adlandırılan  dönemde  yaşayarak  eserlerini 
oluşturmuştur.  Oldukça  hareketli  geçmiş  bir  hayata  çok  sayıda  eseri  sığdırmayı 
başarmış, bıraktığı felsefi ve bilimsel mirasıyla Türk-İslam dünyası yanında Avrupa 
bilim ve düşüncesini de derinden etkilemiştir.
  El-Kânûn fi’t-Tıbb adlı eseriyle tıp dünyasında çok büyük ve derin izler bırakmış 
ve eser, gerek doğu gerekse batılı hekimler tarafından uzun yüzyıllar kullanılmıştır. 
El-Kânûn fi’t-Tıbb adlı eser 5 kitaptan meydana gelmiştir.
1.Kitap: Tıp biliminin genel konuları,
2.Kitap: Basit ilaçlar,
3.Kitap: Baştan ayağa kadar tek tek organ hastalıkları,
4.Kitap: Sistemlere ait hastalıklar, 
5.Kitap: İlaçların terkibi (akrabadin) hakkındadır.
Eserin 1.Kitabı olan “Tıp Biliminin Genel Konuları” 1995 yılında Prof.Dr. Esin 
Kahya tarafından Türkçe’ye kazandırılmış ve aynı yıl Atatürk Kültür, Dil ve Tarih 
Yüksek Kurumu, Atatürk Kültür Merkezi tarafından Ankara’da basılmıştır. Kitap;
1)Tıbbın temeli,
2)Sağlık ve hastalık,
3)Sağlığın korunması,
4)Hastalığın tedavisi olmak üzere başlıca dört konudan oluşmuştur.
Sağlığın korunması ismini taşıyan 3.Bölüm de kendi içinde;
1)Çocuk bakımı,
2)Gelişkinin genel beslenme rejimi,
3)Yaşlılıkta bakım ve beslenme,
4)Mizaçlarla ilgili anormalliklerin düzeltilmesi,
5)İklimin etkileri olmak üzere  beş kısma ayrılmaktadır. 
 
Günümüzde  sağlık  alanındaki  gelişmeler  doğrultusunda  yaşam  süresinin 
uzamasıyla  toplumlarda  yaşlı  nüfus  oranları  da  artmakta,  uzayan  yaşam  süresi 
yaşam kalitesinin arttırılması ve sağlıklı yaşlanma konusunu gündeme getirmekte, 
yaşlı sağlığına verilen önem her geçen gün artmaktadır. Bu düşünceden hareketle 
bu  çalışmada  eserin  “Sağlığın  Korunması”    başlığı  altında  yer  alan  “Yaşlılıkta 
Bakım  ve  Beslenme  (Geriatri)”  konusu  ele  alınmış,  günümüz  tıp  bilgileriyle 
karşılaştırılarak bir değerlendirilmesi yapılmıştır.
Sağlıklı bir yaşam için yaşlılıkta sporun önemi son yıllarda oldukça ağırlıklı olarak 
ele alınmaktadır. Bu konunun önemine dünya tıp tarihinin en önemli hekimlerinden 
olan  İbn  Sina,  bundan  1000  yıl  kadar  önce  “El-Kânûn  fi’t-Tıbb”  adlı  eserinin 
1.Kitabında ayrıntılı olarak değinmiştir.
Eserde, İbn Sina, yaşlıların sağlıklı yaşamaları için gerekenler önlemler arasında 
ifade ettiği masaj, egzersiz ve kişinin durumuna özel beslenmenin önemini vurgula-
yarak, bilimsel araştırmaların ışığında bu günde geçerli olan öğütlerde bulunmuştur.   
Summary
   Ibn Sina (better known in Europe as Avicenna) (980-1037), bearing the title of 
“eş-Şeyhu’r-Reis (Grand Master)” because he was accepted as the leading authority 
of philosophy and science in Turkish-Islamic culture, lived and produced works in 
an age today referred to as the “Golden Age of Islam”. He produced a great many of 
works in a quite active life and had deep influences on the European science and 
thought in addition to the Turkish-Islamic world with his scientific heritage.
His work Al-Qânûn Fi’t-Tibb had profound effects on the medical world and was 
used for long years by both eastern and western physicians. Al-Qânûn Fi’t -Tibb 
consists of five books:
The 1st book is about general issues in medicine,
The 2nd book is about simple drugs,
The 3rd book is about organ diseases from top to bottom of body,
The 4th book is about diseases of systems, and
The 5th book is about the mixture of drugs.
The first book “General Issues in Medicine” was translated into Turkish in 1995 by 
Prof. Dr. Esin Kahya, and was published in Ankara in the same year by Atatürk 
Cultural Center of Atatürk Higher Institution of Culture, Language and History. The 
book comprises four chapters:
1)Fundamentals of medicine,
2)Health and diseases,
3)Protection of health, and
4)Treatment of diseases. 
The  third  chapter  on  the  protection  of  health  was  subdivided  into  the  following 
parts: 
1)Child care,
2)General diet regime of adults,
3)Care and diet in the elderly,
4)Treatment of anomalies related to temperament,
5)Effects of climate.
 
Today, with the extension of human life span in parallel to the developments in 
health, the older population has been growing. The extension of human life has 
brought about the questions of life quality improvement and healthy aging. The 
importance attached to the health of elderly people has been increasing. Based on 
these considerations, this study sets out to deal with the issue of “Care and Diet in 
the Elderly (Geriatrics)” included in Avicenna’s work under the title “Protection of 
Health”, making comparisons with present-day practices.  
The importance of physical exercise for the elderly has increasingly been addressed 
in recent years. The importance of this issue was emphasized by Avicenna, one of 
the most prominent physicians of the world history of medicine, 1000 years ago in 
the first book of Al-Qânûn Fi’t-Tibb In this work, Avicenna underlined the impor-
tance of massage, exercise and individual diet among the measures related to the 
health of aged people, and offered advices in the light of scientific research, which 
are still applicable today.
 
“Nevsal-ı Afiyet” ve “Hikemiyat-ı Tıbbiye”
“Nevsal-ı Afiye”t and “Hikemiyat-ı Tıbbiye”
Engin KURT*, S.Eray YURDAKUL*
*Yrd.Doç.Dr.
**Dr.
Gülhane Askeri Tıp Fakültesi
Tıp Tarihi ve Deontoloji AD
Etlik / ANKARA
[e-mail]
Özet
Prof. Dr. Besim Ömer Akalın ülkemizde çağdaş doğum biliminin öncülerindendir. 
1862'de  İstanbul'da  doğmuştur.  İlk  öğrenimini  Priştine  ve  Kosova'da 
tamamlamıştır. Daha sonar Kuleli Askeri Lisesi'ni bitirmiştir. 1885 yılında Mekteb-i 
Tıbbiye-i Şahane'yi (Tıp Okulu) Yüzbaşı rütbesiyle bitirmiştir. Bir dönem Yunani-
stan sınırında Askeri Hekim olarak görev yapmıştır. 1887'de Paris'e uzmanlaşmak 
için gitmiştir. Paris'teki eğitiminin ardından 1891 yılında İstanbul'a dönmüştür.
Prof. Dr. Besim Ömer Paşa tarafından, İstanbul’da 1315 (1899), 1316 (1900), 1320 
(1904) ve 1322 (1906) yıllarında, 4 sayı olarak yayınlanan “Nevsâl-i Âfiyet” adlı 
yıllıklar, tıp alanında önemli bilgiler içermektedir. Bu eserlerde yer alan  yazılarda 
halka yönelik sağlık konuları ve haberler yer almaktadır. Bununla birlikte ülkede tıp 
alanında yapılan yenilikler, tıp kurumları ve tanınmış hekimler hakkında bilgiler 
içermektedir. Bu çalışmada ise "Hikemiyat-ı Tıbbiye" başlıklı konu,  çağdaş Türk 
Dili ile sunulacaktır.
Anahtar Kelimeler: Nevsâl-i Âfiyet, Besim Ömer Paşa, Hikemiyat-ı Tıbbiye, 
Özlü Sözler.
Summary
Prof. Dr. Besim Ömer Akalın in our country, one of the pioneers of the science of 
contemporary  birth.  He  was  born  in  Istanbul  in  1862.  He  completed  his  earlier 
education in Pristina and Kosovo. Then graduated from the Military High School. 
He graduated from the School "Mekteb-i Tıbbiye-i Şahane" (Medical School) with 
the rank of Captain in 1885. In a period he worked as military physicians at the 
border of Greece. He went to Paris in 1887 to be specialize. After studying in Paris 
he returned to Istanbul in 1891.
Medicinal books called “Nevsâl-i Âfiyet” was published by Prof. Dr. Besim Ömer 
Pasha in İstanbul in 1315 (1899), 1316 (1900). 1320 (1904) and 1322 (1906) years 
as four issues. These books are containing actuel and important health news and 
articles. In these books situated the works for the public health issues. However the 
innovations made in the field of medicine in the country medical institutions and 
information about well-known physician contains. In this study, the "Hikemiyat-ı 
Tıbbiye" topic, will be presented with contemporary Turkish language.
Key Words:  Nevsâl-i  Âfiyet,  Besim  Ömer  Pasha,  Hikemiyat-ı Tıbbiye, Apo-
thegm
134

XVII . Yüzyılda Orta Anadolu’da Cerrahlık ve Hukuki 
Boyutu
Surgery and Its Legal Aspects in the XVII. Century in Cen-
tral Anatolia
*Kemal KAYA 
*Yard. Doç. Dr. , YYÜ, Eğitim Fakültesi, VAN
e-mail:[e-mail]
Özet
  Tıbbi hastalıkların tedavisinde bir yöntem olarak kullanılan cerrahinin geçmişi çok 
eskilere  dayanmaktadır.  Tarihi  süreç  içerisinde  insan  anatomisi,  hastalıklar  ve 
tedavileri hakkında bilgi birikiminin etkisiyle hasta bedenine cerrahi müdahalelerde 
bulunulmaya başlanmıştır. İnsanların medenileşme süreciyle, insan bedenine yöne-
lik cerrahi müdahale bazı toplumlarda erken, bazılarında ise daha geç başlamıştır. 
Tarih  bilimi  hastalıklarla  mücadele  etme  bilgi  ve  kültürünün  oluşmasında  yerel 
tecrübeler  kadar  dinlerin  yayılışı  ve  kitlesel  göçlerin  de  etkisi  olduğu  sonucuna 
varmamıza imkân vermektedir. Anadolu coğrafyasını İslam öncesi ve Türk-İslam 
dönemleri  açısından  değerlendirdiğimizde  tarihsel  süreç  içerisinde  hastalıklar  ve 
tedavi  yöntemlerine  ilişkin  gelişimde  farklılıkları  daha  iyi  gözlemlemek  imkân 
dâhilindedir.  Bilindiği  gibi  Türk  kültürünün  Anadolu'da  boy  göstermesiyle,  bu 
kültürün  önemli  bir  bölümünü  oluşturan  halk  hekimliği  ve  halk  ilaçları  da  bu 
coğrafyaya  taşınmıştır.  14.  yüzyıldan  itibaren  Osmanlı  tıbbı  ile  ilgili  telif  ve 
tercüme birçok eser yazılmıştır. Geniş bir bilgi külliyatına yaslanan Osmanlı hekim-
lerinin  hastalıklarla  mücadele  ve  insan  bedenine  cerrahi  müdahalede  bulunma 
yöntem  ve  niteliklerini  oldukça  iyileştirdikleri  görülmektedir.  insan  bedenine 
cerrahi  müdahale,  dini  ve  hukuki  boyutu  olan  bir  meseledir.  Osmanlı  tıbbının 
uygulamalarına baktığımızda cerrahi müdahaleler konusunda bir hukuk nosyonu-
nun  teşkil  edildiğini  görmekteyiz.  Bu  bildiride  XVII.  Yüzyılda  orta  Anadolu  
kentleri olan Konya, Kayseri, Afyon ve Isparta örneklerinde cerrahi müdahalede 
bulunulan  hastalıklar,  yöntemler  ve  bu  konularda  hasta  ile  hekimler  arasında 
hazırlanmış olan sözleşme metinleri üzerinden dönemin Osmanlı tıbbına Şer’iyye 
Sicilleri penceresinden bir kapı aralanmaya çalışılmıştır.