T. C. Ankara üN Đ vers đ tes

4.3.2.4
 
 Doğru Muamele 
           SCHULZ/GRIESBACH’a(1982a:135) göre “bir şeye doğru muamele yapılması 
(Die  richtige  Behandlung)  gereği  de  dürfen  ile  anlatılır  ve  bir  şeye  yapılan  yanlış 
muamele, 
[
dürfen+Negation
]
  ile  ya  da  sınırlandırıcı  kiplik  sözcük  nur  (yalnızca)  ile 
ifade edilir.”  
            1) Die elektronischen Geräte dürfen in der Nähe vom Ofen nicht stehen.  
                Elektronik cihazlar sobaya yakın yerde bulunmamalıdır.       
            Yukarıdaki 1) nolu  cümlede  elektronik  cihazlara  karşı  yapılmaması gereken  
muamele biçimi açıklanmaktadır. Bu   anlam   ulamını  gereklilik  kipi  biçimbirimleri  
[-malı/-meli]  ile  ifade  ederiz.  Ayrıca  bu  biçimbirimin  önünde    [-mA]  olumsuzluk 
biçimbirimi de vardır.   
             2)  Dieser Taschenrechner darf nur mit Solarenergie funktionieren. 
                  Bu hesap makinesi yalnızca güneş enerjisiyle çalışabilir.  
 
           Yukarıdaki  2)  nolu  cümlede  hesap  makinesini  doğru  çalıştırma  biçimi 
anlatılmaktadır. Dürfen  fiilini bu anlam ulamında [-AbĐl] yeterlik fiili biçimbirimiyle 

---

 
194 
ifade  edebiliriz.  [-i]:  bağlama  ünlüsü,  [-r]:  ise  geniş  zaman  biçimbirimidir.  Haber 
kipini yansıtır. Aynı zamanda  [ Ø]: sıfır biçimbirimdir.  
3)  Sie dürfen diese defekten Geräte nicht verkaufen. 
      Bu arızalı cihazları satamazsınız. 
           Burada  dürfen,    olumsuz  anlamında  [-AmAz]  biçimbirimi  ile  ifade  edilir. 
Bağlamsal  olarak,  farklı  cümle  anlamlarında    farklı  biçimbirimlerle  ifade  edilir. 
Dolayısıyla  birinci  cümlenin    anlamı  verilirken  [Kapalı  mekanlarda  sigara  içilmez.] 
ş
eklinde  ifade etmek gerekir. Ancak bu Türkçede duruma göre değişir. Dürfen fiiline 
dilbilgisel ulam olarak eşdeğer olabilecek bir fiil, Türkçede söz konusu değildir.   
          Dürfen  fiili,  temel  olarak  izin,  izinli  olmak,  yasak,  resmi  izin,  hak,  yetki  gibi 
anlamsal kategorileri içerir. Türkçede  genelde [-EbĐl] ile ifade edilirken, olumsuzu  [-
EmE]  ile anlatılır. Yasaklamalar resmi ya da kesin yasak  olduğunda ve edilgen cümle 
(Passiv)  içeren  bir  anlamda  [-mEz]  biçimbirimi  ile  ifade  edilir.  Bazen  de  [-EmEz] 
biçimbirimi  ile    bu  yasaklamaları  ifade  ederiz.    Đzin  isterken  [-EmE]  biçimbirimini 
kullanırız,  buna yanıt   olumlu   olduğunda  [-EbĐl]   biçimbirimini,    olumsuz  yanıt   
verildiğinde   ise [-EmEz] kullanılır. Yetki ve hak   [–EbĐl] biçimbirimi ile ifade edilir. 
Olumsuzu  ise,  [-EmEz]  biçimbirimidir.  [Yetkilidir,  hakkı  vardır,  selâhiyeti  vardır] 
ş
eklinde  olumlu  kategoride  ifade  edilirken,  olumsuz  anlamda  ise  [Yetkisi  yok,  hakkı 
yok,  selâhiyeti  yok]  gibi  ifadeler  kullanılır.  Doğru  muamele  anlam  kategorisinde  
olumlu  cümlelerde  [-mAlI]  ve  [-EbĐl]  biçimbirimleri,  olumsuzda  ise  [-mAmAlI]  ile  [-
AmAz]  biçimbirimleri    kullanılır.  Aynı  şekilde  olumlu  ve  olumsuz  anlam 
kategorilerinde  de  biçimbirimler  ve  karşılıklar  değişir.  Birden  farklı  biçimbirimlerle 
bu  ulamları  ifade  etmek  mümkündür.  Bu  da  Türkçenin  zenginliğini,  zengin  anlatım 
seçeneklerine  sahip olduğunu göstermektedir.  

---

 
195