T. C. Ankara üN Đ vers đ tes

4.3.6.11
 
Zorunlu Uyarı  
           Uygun  olmayan  bir  şeyi  yapan  birisini  zorunlu  olarak  uyarırken  (Die 
notwendige  Ermahnung)    müssen  kiplik  fiili  kullanılır.    SCHULZ/GRIESBACH 
(1982a:  139),  “birisinin  bir  şeyi  yapmasının  uygun  olmaması,    bir  şeyin  olmasının 
uygun olmaması” şeklinde bu anlamsal ulamı açıklar.  
1)
 
Hier ist die Bibliothek. Du musst hier  leise sein. 
Burası kütüphanedir. Burada  sessiz olmalısın. 
 
           Yukarıdaki cümlede kütüphanede yüksek sesle konuşulmaması gereği,  müssen  
ile  ifade  edilmiştir.  Bu  durum  yasal,  doğal  ya  da  kaçınılmaz  bir  zorunluluk  olmadığı 
için güçlü gereklilik ve zorunluluk  anlamını  içerir. Bu nedenle [-mElĐ] gereklilik kipi 
işaretleyicisi ile ifade edilmelidir. “[-sXn]: Gereklilik kipi  2. tekil kişi biçimbirimidir.” 
(ZÜLFĐKAR,  1991:  141)  Aynı  zamanda  [sessiz  olman  gerekir-  şart/zorunlu/ 
ş
arttır/sessiz  olmak  zorundasın/  sessiz  olman  zorunlu/  icap  eder]  gibi  sözcüksel 
birimlerle de ifade edebiliriz.  
           Müssen  fiili  nesnel  anlamda  bir  zorunluluk  (Notwendigkeit)  bildiren  ve  bu 
zorunlulukların kişisel, mantıksal, yasal ve doğal nedenlere bağlandığı bir fiildir. Bazı 
durumlarda  da  güçlü  bir  gereklilik  bildirir.    Bazen    de  kaçınılmaz  bir  deneyim  ya  da 

---

 
251 
sonuç anlamında  [-EcEk] biçimbirimiyle ifade edilen bir anlama sahiptir. Örn. “Alle 
Menschen  müssen  sterben.”  cümlesi  [Bütün  insanlar  ölecek  ya  da  ölümlüdür.] 
anlamında  yaşamın kaçınılmaz sonucunu ifade eder. Sollen fiiline  yakın  anlamları da 
vardır, ama gerek zorunlulukta gerekse de gereklilik anlamında daha güçlü bir anlama 
sahiptir.  Örneğin  “Ich  soll  meine  Aufgaben  machen.”  cümlesinde  [Ödevlerimi 
yapmalıyım.]
 
ile  bir  gerekliliği  anlatırken,    “Ich  muss  meine  Aufgaben  machen.”  ile 
bir  zorunluluğu  ifade  ederiz.  Bu  zorunluluk  kişisel,  kurumsal  ya  da  üçüncü  bir 
kaynaktan  gelen  bir  zorunluluk  olabilmektedir.  Tam  bir  eş  anlamlılık  söz  konusu 
değildir, belki bazı varyasyonlarda yakın anlamlılık söz konusu olabilmektedir. Yalnız 
dolaylı  anlatımda  müsse  yerine  solle  de  gelebilmektedir.  Bu  kullanımda  anlamsal  bir 
farklılık bulunmaz.  
 
        Bu çalışmada nesnel anlamda 11 anlam kategorisi saptanmıştır:              
        1)  Kişisel  zorunluluk,  bireyin  kendinden  kaynaklanan  zorunluluklardır.  Bu 
kategoride  farklı  ifade  olanakları  bulunmaktadır:  [-mElĐ/  zorunlu/    mecbur/    zaruri/ 
ş
art/ gerek/ lâzım], vb.    2) Başka birisinden kaynaklanan zorunluluk, [zorunlu/ şart/ 
mecbur/  -mElĐ/  şart/  gerek/  gerekmekte]    sözcüksel  birimlerle  ifade  edilir.  3)  Yasal 
zorunluluklar,    müssen  fiiliyle  anlatılır.  Türkçede  ise  [mecbur/  şart/  zorunlu/  zaruri/ 
elzem/ lâzım/ gereklidir] sözcüksel birimleriyle dile getirilir. 4) Doğal zorunluluklarda   
doğal      olaylar      karşısında        bireysel      zorunluluklarımızı    ifade    ederiz.  [-mElĐ/ 
zorunda/  zorunlu/  lâzım/ gereklidir/ gerekmekte/ şart]
 
sözcüksel birimleri  kullanırız. 
5 ) Örf  ve  adetlerden   kaynaklan    zorunlulukları,  [zorundadır/ -mElĐ/ zorunda/   
zorunlu/    lâzım/  gereklidir/  gerekmekte/  şart  vb.]  Gereklilik      kipi      biçimbirimi,      [-
mAlI]      kaçınılmaz  bir  zorunluluk,  mecburiyet    olmadığı  durumlarda  bir  zorunluluk 

---

 
252 
anlamı  da  ifade  eder.  [-DĐr]  koşacı  zorunluluk  anlamını  pekiştirme  görevinde  de 
kullanılır.  6)  Mesleki  ve  sosyal  konumla  ilgili  zorunlulukları  Türkçede    [-meli/ 
zorunlu/  şarttır/  gerekmektedir/şart  ]  şeklinde   ifade  ederiz.  7)  Usulüne  uygun  gerek, 
bir 
gereklilik 
anlatır, 
bu 
nedenle 
[-mAlI/gerekir/gereklidir/ 
lâzımdır/ 
gerekmektedir/şarttır]  alternatiflerini  kullanırız.
 
Bu  anlam  zorunluluk  değil  gereklilik 
anlatır.  8)  Zorunlu  sonuç    kategorisinde    Türkçe    karşılığı  [-AcAk]  biçimbirimi  ile  
ifade edilir. Çünkü bu biçimbirim, mantıksal çıkarsamaya dayalı kuvvetli  bir tahmini  
içerir. 9) Kaçınılmaz deneyim, [-mElĐ/ gerekir/ lâzım /-ecek/ zorundalar/ zorunlu] vb. 
sözcüksel  birim  ve  biçimbirimlerle  ifade  edilir.  10)  Acil  tavsiyede  tavsiyenin  acil 
olması ve tavsiye edilen şeyin zorunlu olması söz konusudur. Bu nedenle bu kategori 
Türkçede  [zorunda/lâzımdır/  gereklidir/  gerekmektedir/  şarttır/  zorunludur]  şeklinde 
ifade edilir. 11) Zorunlu uyarıda, zorunluluk güçlüdür.  [gerekir/ şart/zorunlu/ şarttır/ 
zorunda/  zorunlu/ icap eder] gibi zorunluluk belirten sözcüklerle ifade edilir.  
 
        Burada  iki  önemli  hususu  vurgulamamız  gerekir.  Birincisi  Türkçe  gerek  güçlü 
gereklilik,  zorunluluk  ve  gerekse  de  zayıf  gereklilik  kipliği  ifade  araçları  açısından 
oldukça zengin bir anlatım olanaklarına sahip bir dildir. Đkincisi  bu ifadeler dilbilgisel 
olarak  kesin  bir  biçimde  ayrılmamıştır.  Örneğin  [-mElĐ]  zayıf  gereklilik  belirten 
biçimbirimi aynı zamanda bir zorunluluk da ifade edebilmektedir.  [-mElĐ] biçimbirimi 
aynı zamanda bir izin, istek anlatımında kullanılır. Bu da Türkçenin biçimbirimlerinin 
çok anlamlı ve çok fonksiyonlu olduğunu göstermektedir.  
 
 
  

---

 
253