T. C. Ankara üN Đ vers đ tes

  4.4    KĐPLĐK FĐĐLLERĐN ÖZNEL ANLAMLARINA GENEL BAKIŞ 
           Öznel (subjektiv) kavramı, sözlüksel olarak “1- Özneye ilişkin olan. 2- Öznede 
temellendirilen,  özneyle  belirlenmiş  olan,  özne  için  geçerli  olan”(AKARSU,  1975: 
140)  anlamlarına  gelir.  Kiplik  fiillerin  öznel  anlamında  öznenin  ya  da  konuşanın, 
tanımlanan  asıl  fiille  hangi  tarzda  bir  ilişki  içinde  olduğu,  her  şeyden  önce  bu  fiilin 
gerçekliğini takdir ya da tahmin düzeyi ifade edilir. Bir başka deyimle konuşan ya da  
cümleyi  ifade  eden,  kiplik  fiille  birlikte  bulunan  asıl  fiille  ilgili  nasıl  bir  düşünce  ve 
kanaat içinde olduğunu vurgular. Bu düşünce tahmin, kuşku, zan, olasılık, kızgınlık vb. 
ya da başka bir kişinin iddiasını içerebilir. 
 
           
Nesrin muss den Roman  Çalıkuşu gelesen haben.     
          Nesrin Çalıkuşu romanını okumuş olmalı. 
 
         Yukarıdaki cümle öznel anlamda ve kuvvetli tahmin içeren bir cümledir. Çünkü 
müssen,  öznel  anlamda    en  yüksek  düzeyde  tahmin  ifade  eden  bir  fiildir.  Öznel 
anlamdaki cümlelerin belli bir sözdizimsel ve anlambilimsel  özellikleri vardır. Kiplik 
fiil ikinci yerde şimdiki zamanda ya da şimdiki zaman hikâyesinde çekimli olarak yer 
alır.  Asıl  fiil  ise  3.  halde  (Partizipperfekt)+yardımcı  fiil  haben/sein  şeklinde  cümle 
sonunda    bulunur.  Asıl  fiilin  belirli  geçmiş  zamanda  (Perfekt)  aldığı  yardımcı  fiil 
mastar halinde cümlenin en sonunda yer alır. Bu sözdizimsel yapı, cümleye öznel bir 
anlam verir. 
          Öznel  anlam  yalnızca  bu  sözdizimsel  yapıdan  ibaret  değildir.  Normal    ifade 
cümlesi de öznel anlam içerebilir. Öznel anlamda olabilmesi için  kuşku, iddia, zan ve 
tahmin, dikkatlice ifade tarzları, dikkatlice öneride bulunma, sabırsızca beklenti  gibi 

---

 
254 
anlamsal  kategorileri  içermesi,  konuşanın    eylemin  içeriği  ile  ilgili  öznel  görüşlerini 
yansıtması gerekmektedir. 
 
            Das mag sein/das kann sein/ das muss sein. 
            Bu olmalı/ olabilir. 
         Yukarıdaki  cümlelerde  de  olasılık,  tahmin  anlamları  mevcuttur.  Öznel 
anlamdadır.  Mag  en  zayıf  düzeyde  olasılığı,  tahmini  belirtirken,  muss  en  yüksek 
düzeyde bir olasılık ve tahmini belirtmektedir. Bu tür öznel ifade biçimlerinde şimdiki 
zaman  (Präsens)    kullanımı  tercih  edilir.  Bu  tür  cümleler  bazen  şimdiki  zaman 
hikâyesinde (Präteritum) anlatım, hikâye ve roman dilinde kullanılır. 
 
           Kiplik  fiil  2.  yerde  çekimli  yüklem  (Prädikat)  olarak,    cümlenin  asıl  fiili  ise  3. 
halde  (Partizip  II)+haben/sein  yardımcı  fiilleri  cümle  sonunda  yer  alarak  özel  bir 
sözdizimsel  yapı  oluşturur  ve  bu  cümleler    HENTSCHEL/WEYDT’in  (2003:73)   
belirttiği gibi çoğunlukla öznel anlam taşır, tahmin ve olasılık gibi anlamlar içerir.  
 
Er     muss            ein neues Auto gekauft     haben. (Olasılık- öznel anlam) 
         Kiplik fiil                            Asıl fiil       Yardımcı fiil 
                                                     P.Perfekt    Hilfsverb 
              (Kesinlikle) yeni bir araba almış olmalı.      
 
              Müssen  fiilinde ifade edilen yüksek olasılık Türkçede çeşitli ifade araçları ile 
[kesinlikle, büyük bir ihtimalle, yüksek bir olasılıkla] belirtilmelidir. Çünkü Türkçede 
kiplik  fiili  kategorisi  olmadığı  ve  bu  tür  olasılık  anlamları    [-mış  …  mAlI] 
biçimbirimleriyle  ifade  edildiği  için  bunların  olasılık  düzeylerinin  belirlenmesinde 

---

 
255 
farklı  ifade  araçlarının,  kiplik  sözcüklerin  kullanılması  daha  belirgin  ve  açık  bir 
biçimde anlatımın sağlanması açısından yararlı olacaktır. 
        Sie kann dich angerufen haben.     O seni (herhalde) telefonla aramış olmalı. 
 
           Yukarıdaki cümlede können, müssen kiplik filinden daha düşük ama aşağıdaki 
tablodaki  gibi  orta  düzeyde  bir  olasılık  belirtir.  Bu  nedenle  cümlede  bu  kuvvetli 
olasılığı  belirten  (herhalde,  muhtemelen)  gibi  kiplik  sözlerle  bu  anlam 
pekiştirilmelidir. 
 
           SCHULZ/GRIESBACH  (1982b:  84-88)  kiplik  fiilleri  nesnel  ve  öznel 
anlamlarıyla  ele  alır.  Ona  göre,  genel  olarak  konuşanın  belirttiği  önermedeki  kuşku, 
iddia, zan ve tahmin, dikkatlice ifade tarzları, dikkatlice öneride bulunma, sabırsızca 
beklenti  gibi  konuşanın  öznel  tutum  ve  ifade  biçimleri    kiplik  fiillerin  öznel 
anlamlarını oluşturur.  
 
            Öznel ifade biçiminde konuşan,  bizzat ifade ettiği iş, oluş konusundaki kendi 
öznel görüş ve kanaatını   dile getirir. Bu ifade biçiminde  kiplik fiil, yalnız başına bir 
yüklem değil, diğer  fiilin mastarıyla birlikte yüklem çatısını oluşturur. 
            Die Windenergie soll den Energiebedarf der Türkei weitgehend decken. 
            Rüzgar enerjisinin Türkiye’nin enerji ihtiyacını büyük oranda karşılayacağı    
            söyleniyor/ iddia ediliyor/ rivayet ediliyor/ karşılayacakmış.