Муќаддима

max
≤RECHK o’r.sut.
(3) 
SHuni alohida ta’kidlash kerakki, o’rtacha sutkalik konsentrasiyalar natijalarni 
olish davriyligini saqlangan holda olingan qiymatlarning o’rtacha arifmetnk qiymati 
bilan aniqlanadi, yoki 24 soat vaqt davomida uzluksiz olingan sutkalik 
konsentrasiyalardan aniqlanadi. 
Me’yoriy hujjatlarning dalolat berishicha, ish joylaridagi zararli moddalarning 
RECHKsi birdaniga maksimal RECHK b.max ga teng bo’lib, uning qiymati zararli 
moddaning insonga ta’sir qilish vaqtiga bog’liq emas. Bundan uglerod oksidi mustasno, 
ya’ni agar ishchining ish faoliyati 1 soatdan 15 minutga qisqartirilsa, unda havodagi 
utlerod oksidining RECHK sini mos ravishda 60mg/m
3
dan 200 mg/m
3
gacha oshirish 
mumkin. 
Quyidagi 3-jadvalda aholi maskanlarida atmosfera havosi tarkibidagi 
ifloslantiruvchi moddalarning ruxsat etilgan chegaraviy konsentrasiyalari va ularning 
xavflilik darajalari keltirilgan. 
3-jadval. 
№ 
Moddalar 
RECHK b.max mg/ 
m
3
RECHK b.sut mg/ 
m
3
Xavflilik 
darajasi 
1 Benz(a)piren S
2
ON
12 
0,0000002 
0,0000001 
1 
2 
Xrom birikmalari 
0,0015 
0,0015 
1 
3 
Nikel birikmalari 
0,002 
0,001 
1 
4 
Qo’rg’oshin 
birikmalari 
0,002 
0,001 
1 
5 
Simob birikmalari 
0,0005 
0,0003 
1 
6 
Mis birikmalari 
0,003 
0,001 
2 
7 
Xlor birikmalari 
0,1 
0,03 
2 
8 
Fenol birikmalari 
0,01 
0,003 
2 
9 
Mazut qurumlari 
0,006 
0,002 
2 
10 
Sul`fat kislotasi 
0,3 
0,1 
2 
1
1 
Azot oksidi 
0,085 
0,04 
2 
12 
Oltingugurt oksidi 
0,5 
0,5 
3 
13 
Geksan 
0,4 
0,085 
3 
14 
Uksus 
0,2 
0,06 
3 
15 
Oddiy qurum 
0,15 
0,05 
3 
16 
Ammiak 
0,2 
0,04 
4 
17 
Ammofos 
0,4 
0,2 
4 

---

47 
DAVAN 12.1007-88. ―Zararli moddalarning turlari va ularga nisbatan xavfsizlik 
talablari‖da barcha zaharli hisoblangan moddalar 4 sinflarga bo’linadi: 
1. O’ta xavfli zaharli moddalar. Ularning RECHKsi 0,1 mg/m
3
dan kichik 
bo’ladi. 
2. YUqori darajada xavfli zaharli moddalar. Ularning RECHKsi 0,1 mg/m
3
dan 
1,0 g/ m
3
gacha bo’ladi. 
3. O’rtacha darajada xavfli zararli moddalar. Ularning RECHKsi (1,0-10) mg/ m
3
atrofida bo’ladi. 
4. Kam zararli moddalar. Ularning RECHKsi 10 mg/ m
3
dan ortiq bo’ladi. SHuni 
alohida ta’kidlash kerakki, muhandislik amaliyotida zararli moddalar ta’sirini bir onda 
sezish qiyin. Masalan, azot oksidi hidsiz, rangsiz va mazasiz gaz bo’lib, uning yuqori 
konsentrasiyasi yurak falajiga giriftor qilishi mumkin. Yoki simob bug’lari ta’sirini bir 
lahzadayoq sezib bo’lmaydi. Lekin u nafas olish yo’llari orqali organizmga singib borib, 
jigar kasalliklarini keltirib chiqaradi. Simob bug’lari bilan zaharlanish eng og’ir kasallik 
bo’lib, uning ta’sirida inson organizmi susayadi va ma’lum vaqt o’tgandan keyin ta’siri 
sezila boshlaydi. Ma’lumotlarga qaraganda, har bir kunduzgi lyuminessent yorug’lik 
lampasida 150 mg simob bug’lari bo’ladi. Bitta mana shunday siniq lampa 500 ming m
2
havoni RECHK darajasida ifloslantiradi. Moskvadagi ―ZIL‖ avtomobilsozlik zavodidan 
yiliga 200 ming dona lyuminessent lampalar chiqarilib tashlanadi. Xuddi mana shu 
ahvol ―Buxoroteks‖ XJ da ham kuzatilmoqda. 
Hozirgi paytda atmosfera havosining ifloslantiruvchi 750 tadan ziyodroq zararli 
moddalar uchun ularning RECHK lari aniqlangan. 
Zaharli moddalarning xavflilik darajalari ba’zi-bir hayvonot turlari (sichqon, 
quyonlar)ga o’tkazilgan tajribalar asosida aniqlangan va quyidagi formula bilan 
hisoblanadi: