O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi andijon davlat universiteti f. Q. Kiyikbayev

 
Qudrat Hikmatningbolalr shoiri sifatidagi 
qirralari rang-barang. Uning badiiy olami nihoyatda 
boy. Shoirning so`z va topilmalari, o`z fikrini badiiy 
tamsillar yordamida obrazli ifodalash orqali betakror
badiiy nutq yarata olish mahorati o`ziga xos uslubini 
belgilaydi. 
Qudrat Hikmatning bolalar uchun yozgan ko`pgina 
she`rlarida obrazlilik yetakchi. Xususan, shoirning 
badiiy san‘atlar va tasviriy ifodalar vositasida 
manzara yaratish mahorati diqqatga sazovor.  
Aytaylik, 3-sinf o`qish kitobida shoirning ―Ayamajiz‖ she‘ri keltirilgan.
5
O`qituvchi o`z kasbiy mahorati va adabiy-nazariy bilimi hamda tajribasiga ko`ra
she`rni turli usul, yoxud o`yinlar vositasida maroqli o`tishi mumkin. Ammo, 
Q.Hikmat she`rlariga xos badiiy bo`yoqdorlik o`quvchidan dastlab, so`z san`ti
5
M.Umarova, Sh.Hakimova. O`qish kitobi. 3-sinf uchun darslik.T., 2010. –B.84. 

---

110 
mo`jizalarini ilg`ay bilishni taqozo etadi. E‘tibor berilsa, she‘rning har bir 
misrasida obrazli detal va tasviriy ifoda uchraydi:
 
 
 
Biyday cho`lu dalalar, 
 
 
 
Bo`ralar qor kapalak. 
Bog`lar sokin, mizg`ishar 
Misoli oq kapalak. 
Ta‘kidlangan so`zlar ham lugaviy ma‘nosi, ham obrazli ifodasiga ko`ra 
muhim. ―Biyday‖ so`zining lug`aviy ma‘nosini 3-sinf o`quvchisi anglab yetishi 
gumon. Shu sababli bu she‘rda ―ochiq‖, ―yalang‖, ―keng‖ ma‘nosida 
qo`llanayotgani, yana, o`z va ko‘chma ma‘no ifodalayotgani oydinlashtirilishi 
lozim. Haqiqatan, qishda dala-dasht hosildan bo`shab, ancha keng bo`ladi, ochilib 
qoladi. Ammo shoir shiddat bilan qor yoqqandagi (bo`ralar) holatga ko`proq 
urg`u berayotir. Oppoq qor hamma yoqni qoplaganda bir tekisdagi yalanglik 
ko`zga tashlanadi. Badiiy so`zning jarangi shunda aks etgan. Shoir qorning 
kapalaksimon yog`ishiga muvoziy oqqa burkangan bog`lar tasvirini chizib, uning 
―mizg`ishi‖ni-da, (ozgina uxlagan, ko‘z ilintirgan) kapalakka qiyoslaydi.
Shoirning topilmasi shundaki, bog`larning qor yoqqan vaqtdagina sokinlashuvi, 
yilga nisbat olganda ―mizg`ish‖dir. Kapalak uyqusini-da, hech kim ko`rmagan. 
O`quvchi bu kabi ramziy detallar mohiyatini teran anglasagina, she‘rning badiiy 
tas‘sirchanligi, estetik zavqi oshadi. Binobarin, she‘rdagi ―muz oyna‖, ―sumalak 
shodalari‖, ayamajiz–qishning eng sovuq kunlarini yalmog`izga o`xshatilishi 
kabilar nafaqat badiiy topilma, balki xalqona ifodasiga ko`ra ham e‘tiborni tortadi. 
4-sinf O`qish kitobida Q.Hikmatning ―Qish tozg`itar momiq par‖ 
nomli yana bir she‘ri berilgan.
6
Bunda har bir so`z ustida ishlash muhim. Ya‘ni
so`z va iboralar o`z yoki ko`chma ma‘noda qo‘llanayotganini o`quvchilar anglab 
yetishi zarur. Masalan, she‘rning birinchi to`rtligi shunday boshlanadi: 
Savab bulut to`shagin 
Qish to`zg`itar momiq par. 
Yerga serbar oq namat 
6
S,Matchonov va boshq. O`qish kitobi. 4-sinf uchun darslik.T., 20011. –B.82. 

---

111 
Yozilganday yaltirar. 
Ta‘kidlangan so`zlar ko`chma ma‘noda obrazlilik kasb etgan.
Shuningdek, bunda she‘riy san‘at namunalarini kuzatish mumkin. Tashxis – 
jonlashtirish bolalar she‘riyatida eng ko`p uchraydigan san‘at. Q.Hikmat 
o`xshatishlari esa mantiqiy asosga ega bo`lishidan tashqari, sodda va betakrordir. 
To`shakni yumshoq qilish uchun momiq paxta savab solish, ostiga namat tashash 
(yungdan bosib ishlangan palos, kigiz) insoniy xislatlarga xos. Tabiat hodisasi 
insondagi ana shu holatlarga o`xshatilmoqda. Bunda momiq parni to`zg`itib 
savash– qishda qorning mayin, ezg`ilab yog`ishi (o`xshatilayotgan narsa)ga 
ko`chirib o`tkazilgan.
Ushbu she`rda lirik qahramonning qishdan zavqlanish kechinmasi, ayni 
paytda qor ko`p yog`ib, sovuq izg`irinning ziyoda bo`lishi tufayli bolalarga xos 
arazi ko`zga tashlanadi. Hamchunun yosh lirik qahramon qorga: 
– Namuncha
Zeriktirding uchqunlab? 
Yog`masding-ku ilgari
Surunkasi uch kunlab… 
Yetar shuncha yog`ganing
Uzoq dala qirga bor! –deya murojaat qiladi.
Bu jihat apostrofa –ya`ni narsa yoki hodisaga xuddi jonli 
mavjudotga kabi murojaat etish asosida yuzaga kelgan. Shunga o`xshash, 
Q.Hikmatning ―Bahor‖ she`ri obrazli ifodalarga boy. 
Uchib yurar mayin shamollar 
Yelpib- yelpib anhor yuzini
Qirg`oqlarda soyabon tollar 
Oyna suvda ko`rar o`zini 
She`rni o`qigan yosh kitobxon uning estetik zavqi va jozibadorligini darrov 
ilg`aydi. Bolalar she`riyati uchun badiiy yuksak tasvir va obrazlilik kamyob 
hodisa. Shoir chizgan bahor manzarasi umumadabiyotga, nozik tuyg`ularga boy 
chinakam she‘r namunasi bo`la oladi: 

---

112 
― Ko`kni quchgan teraklar tinmas, Oro berar kulrang po`stiga‖ misralari 
jonlashtirishning hamda noyob badiiy topilma namunasi. Bu bolalarning yosh 
xususiyatlariga juda mos.
Ammo bilamiz-ki, mumtoz adabiyotimizda jonlantirishning ikki turi keng 
qo`llangan. Biri tashxis (shaxsga bog`liq)- jonsiz narsalarni jonlantirish;
ikkinchisi intoq (nutq bilan bog`liq) - nutqsiz narsalarni nutq egasi sifatida 
tasvirlash. Qudrat Hikmat she`rlarida intoq ham ko`p ishlatiladi. (masalan 
―Temirjon bilan telefon‖ she`rida telfonning insondek shikoyat qilishi ,‖Eshak 
nega hangraydi‖ she`ridagi sher, fil, tulki, kiyik, eshak va cho`chiqalarning 
majlisda she`rva eshakning savol javobi kabi…), ammo yuqoridagi ―Bahor‖ 
she`rida shoir tashxis usulidan mohirona foydalanib, ko`klam obrazini 
san`atkorona tasvirlaydi. Shu sababli, bu she`rda Bahor o`ziga oro, zeb berib, 
husnidan sarxush , go`zal qiz sifatida gavdalanadi; tonggi shabboda, tol, maysa , 
o`t, chinor va teraklar xuddi odamdek bir- birlarini kuzatadilar, ilhomlanadilar, 
yoki o`zlarini yelpiydilar va h.k. Binobarin, shoir bahordagi dov-daraxtlarni, 
shamolni insoniylashtiradi.
Umuman, Qudrat Hikmat she`riyatning badiiy xususiyatlari serjilo, shoir 
fikrlarni rassom singari chizayotganga o`xshaydi. She`r xoh bolalar o`yinlari, xoh 
boshqa mavzularda yozilgan bo`lmasin , ular eng avvalo bollarni tevarak atrofdagi 
voqealar va hodisalar bilan tanishtiradi.
Zotan, Qudrat Hikmat she`rlaridagi voqeabandlik obrazlilik qofiyalarning 
ixchamliligi, hatto sodda tuzilishi, til xususisyatlari barcha-barchasi shoir 
she`rlarining g`oyaviy- badiiy ematsionalligini oshirishga xizmat qiladi.
V.G.Belenskiyning bolalar bilan obrazlar vositasida gapirish lozimligi
haqidagi fikrlari baayni Q.Hikmat ijodiga xosligini uqish mumkin. Zero, Qudrat 
Hikmat she`rlarni o`qib ulg`aygan o`quvchi o`z ona tilimiz boyliklaridan voqif 
bo`lib, badiiy so`z qudratini teran his etadi, Vatan va yurt iftixori bilan yashaydi.