__________________Milli Kitabxana__________________ 38
ğır da belə aça bilməz. Buradan belə bir nəticə çıxa bilər ki, fənlərin
hər bir mövzusu üçün qısa məzmunu fraqmentlər hazırlanmalı və əsas
materialla birlikdə şagirdlərə çatdırılmalıdır. Əlbəttə bu fikir səhvdir.
Hər şeydən əvvəl ona görə ki, indiki inkişaf şəraitində bu fraqmentlər
tezliklə köhnələr, digər tərəfdən də hazır faktların şagirdlər tərəfindən
mənimsənilməsi ilə kifayətlənmək onların fəallığını xeyli azaldır.
Şagirdlər öyrəndikləri faktları doğma kimi qəbul etməməli, onlara
məlum olan biliklər əsasında mühakimə yürüdərək baş verən
hadisələrin əmələ gəlmə səbəbləri haqqında müəyyən təsəvvür
yaratmalıdırlar. Onlar IX sinifdə fizikadan öyrənirlər ki, kapillyar
hadisələr buxarın kondensasiyası üçün şərait yaradır. Məsələn, başqa
şərtlər eyni olduqda, meniski çökük olan maye üzərindəki molekula,
qabarıq meniskli maye üzərindəki molekuldan fərqli olaraq, daha çox
molekul cəzbedici təsir göstərir. Ona görə də havanın rütubəti az olan
hallarda, isladan mayenin buxarının kapillyar borularda kapilyar
kondensasiyası baş verir. Bunun sayəsində məsaməli maddələr
havadakı nəmi özlərinə çəkir. Nəm hava olan yerdə pambıq da, torpaq
da nəmi tutub saxlayır, belə şəraitdə hiqroskopik maddələrin
qurudulması çətinləşir. Verilmiş maddə üçün islatmayan mayelər isə
həmin maddənin məsamələrinə daxil olmur. Suda üzən quşların
lələklərinin islanmaması da buna əsasən izah olunur. Içərisindən maye
axan kapillyar boruda hava qabarcığı olduqda mayenin hərəkəti
zamanı qabarcıq deformasiyaya məruz qalır, onun qabarcıq tərəfdəki
əyrilik radiusu dəyişir və maye üzərində əlavə təzyiq yaradır. Bu isə
öz növbəsində mayenin hərəkətini çətinləşdirir və ya tamam
dayandırır. Belə hadisələr insanın qan damarında baş verə bilər. Qana
daxil olan qabarcıq onun hərəkətinə mane olaraq hər hansı bir orqanın
qanla təchiz edilməsini pisləşdirir. Dalğıclarda belə hadisə baş verə
bilər. Onlar suyun dərin qatlarından nisbətən dayaz qatlarına sürətlə
keçdikdə hidrostatik təzyiq qəflətən azaldığından qandan qabarcıqlar
ayrılır və qanın damarlar boyunca normal hərəkətinə mane olur.
Venaya qan və ya başqa dərman maddəsi yeritdikdə də oraya hava
qabarcığının daxil olması ciddi təhlü-