176
bilan birga zarur bo‘lgan xususiyatlarni chetda qoldirmay qamrab olish qobiliyati.
tafakkur kengligi inson dunyoqarashi va har bir hodisani boshqa hodisalar bilan
turli aloqalarda ko‘rib chiqish qobiliyatida ifodalanadi. tafakkurning
chuqurligi
murakkab savollar mohiyatiga kirib borish, asosiy holatni ikkinchi darajalilardan,
zaruriyatni tasodifiydan ajratish malakasida ifodalanadi. tafakkur chuqurligigiga
qarama-qarshi sifat bo‘lib hukm va xulosalarning yuzasi hisoblanadi, bunda odam
mayda-chuydalarga e’tibor qaratib, asosiysini ko‘rmaydi.
tafakkurning
mustaqilligi insonning yangi vazifalarni ilgari surishi va boshqalarning
yordamidan foydalanmasdan ularning echimini topish malakasi bilan
xarakterlanadi. Fikrning
egiluvchanligi masalalarni echishda avvaldan qo‘llanilib
kelayotgan usullarning ta’siridan holi bo‘lishda, sharoit o‘zgarganda
harakatlarni
tezda o‘zgartirish malakasida ifodalanadi. tafakkurning
tezligi – insonning yangi
vaziyatda o‘zini yo‘qotib qo‘ymaslik, o‘ylab olgan holda to‘g‘ri qaror qabul qilish
qobiliyati. aqlning sertashabbusligini insonning o‘ylamasdan masalaning bir
tomonini
ushlab olib, qaror qilishga shoshishi, etarlicha o‘ylanmagan javoblar
bildirishida ifodalanadigan shoshqaloqlikdan farqlash lozim. Aqlning
tanqidiyligi
– bu inson o‘zining va boshqalarning fikrlarini ob’ektiv
baholashi,ilgari
surilayotgan nizomlar va xulosalarni izchillik bilan har tomonlama tekshirib
chiqish malakasi. tafakkurning
mantiqiyligi – tadqiq etilayotgan ob’ektning barcha
ahamiyatli tomonlarini hisobga olgan holda mulohazalarning qat’iy izchilligiga
rioya qilish qobiliyati. tafakkurning
isbotlanganligi –
zarur vaqtda hukm va
xulosalarning to‘g‘riligini tasdiqlovchi dalillar, qonuniyatlardan foydalanish
qobiliyati. aql
ijodkorligi – ijodkorlik tafakkuriga bo‘lgan qobiliyat. tafakkurning
salbiy sifati uning
rigidligi – hodisa mohiyatiga nisbatan xolis bo‘lmagan
munosabat, hissiy taassurotning
oshirib yuborilishi, bir xil qolipdagi baholarga
berilganlik hisoblanadi.
Inson aqliy rivojlanganligining ko‘rsatkichi sub’ektning tashqi cheklovlar bilan
Dostları ilə paylaş: