Umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 6- sinfi uchun darslik

BILIB OLING.
Ravishdoshning -a//-y shakliga
qo‘shiluvchi boshlamoq ko‘makchi fe’li harakatning boshla-
nishi, olmoq ko‘makchi fe’li esa harakatni bajarishga
imkoniyat mavjudligi ma’nosini ifodalaydi.
Yotmoq, yurmoq, turmoq ko‘makchi fe’llari ravish-
doshning -(i)b shakliga qo‘shilib, harakatning davomiy-
ligini bildiradi.
Yubormoq, tashlamoq, qo‘ymoq ko‘makchi fe’llari
harakatning tez va oson bajarilishini ifodalaydi.
Chiqmoq ko‘makchi fe’li harakatning to‘la yakun-
langanini bildiradi.
179-mashq.
O‘. Umarbekovning «Hayot qo‘shig‘i» hikoyasidan
olingan quyidagi gaplarni o‘qing. Ketmoq fe’lining ishlatilish o‘rinlariga
va ma’nolariga diqqat qiling.
1. O‘yin-kulgu, askiya yarim kechagacha cho‘zilib ketdi.
2. Mo‘ysafid gullarni shiyponga qo‘yib, mehmonlar bilan
ko‘risha ketdi. 3. Bu nima degan gap o‘zi, juda jim bo‘lib
ketdingiz! 4. Sahnaga ko‘zi tushdi-yu, yuragi orqasiga tortib
ketdi. 5. Do‘simboy ota uyga kirib ketganda hech nimaga tu-
shunolmay o‘tirgan Mirsaid so‘radi: — Hotamjonga nima qil-
gan? 6. Mirsodiq eshikni sekin ochdi-yu, sevinib ketdi.
180-mashq.
Yozib bormoq, aytib bormoq, kuchayib bormoq, ortib
bormoq, o‘tib bormoq shakllari tarkibida kelayotgan bormoq fe’lining
ma’nosini izohlang va ular ishtirokida gaplar tuzing.
KO‘MAKCHI FE’LNING MA’NOLARI

---

72
181-mashq. 
Ikki guruhga bo‘lining. Birinchi guruh o‘z ma’nosida
ishlatgan fe’lni, ikkinchi guruh ko‘makchi fe’l ma’nosida qo‘llab gap
tuzsin.
182-mashq.
Gaplarni ko‘chiring, ko‘makchi fe’llarning ma’nolarini
izohlang, ularni harakatning boshlanishini, davomiyligini va yakun-
lanishini bildiruvchi fe’llarga ajrating.
1. Hozircha muvaqqat sim tortib turaylik, doimiy simni
Farhoddan elektr olganimizda tortamiz. (Abdulla Qahhor)
2. Hozir men Òoshkentdaman. Yodgor o‘z yonimda. Ba’zan
Mehrixonlar oilasiga ham borib-kelib turadi. (G‘afur G‘ulom)
3. Ukam orqasiga qayrilib ham qaramadi. Dadasining qo‘lidan
ushlab dikir-dikir sakrab, o‘ynoqlab keta berdi. (S. Anorboyev)
4. Indamay g‘ishtlarni ustma-ust taxlay boshladi. (M. Mansurov)
5. Men gilosman, quloq sol,
Rangim ol-u, totim bol.
Òopsang qo‘shalog‘imni
Qulog‘ingga taqib ol. (E. Vohidov)
1. Harakatning boshlanishini bildiradigan ko‘makchi
fe’llar qaysilar?
2. Harakatning davomiyligini anglatuvchi ko‘makchi
fe’llarni aytib bering.
3. Harakatning yakunlanganligi qaysi ko‘makchi fe’llar
yordamida ifodalanadi?