O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim

ikkinchi holda –konkret aksiya, tadbir bo‘lib, qaysikim bir tomon (sherik) boshqa 
tomonga taklif qilishi mumkin. 
Xizmat ko‘rsatish va servis bunday aytganda iqtisodiy sektorda uchlamchi 
deb ataladi. Jahon ichki yalpi mahsulotining 2/3 uning hissasiga to‘g‘ri keladi. Ular 
AQSH iqtisodiyotida va boshqa sanoati rivojlangan davlatlarda o‘rtacha 65% 
darajada kuzatiladi. Shuningdek rivojlanayotgan va o‘tish jarayonlarini 
kechayotgan mamlakatlar iqtisodiyotida esa mutloq ustunlik qiladi.
Xizmatlar tovarlar va ularning moddiy ifodalanishidan bir qator farqlarga 
ega. U qo‘yidagilardan iborat: 
 odatda xizmatlar sezilmaydilar. Ko‘pchilik xizmatlar bu sezilmasligi va 
«ko‘rinmasligi» ko‘pincha tashqi savdoda eksport va importni ko‘rinmas 
(invisible) deb atashga asos hisoblanadi; 
 xizmatlar o‘z manbasidan ajralmasdir; 
 ularni ishlab chiqish va iste’mol qilish odatda uzilmasdir; 
 ular uchun sifat, o‘zgaruvchanlik va saqlanmaslik harakterlidir. 
Xalqaro savdo va iqtisodiyotda xizmatlar soni va roli eng avvalo ilmiy – 
texnik yuksalish natijasida tez ortadi. Shu jumladan, xalqaro iqtisodiy aloqalar ham 
kengayadi. Jahondagi ko‘pchilik mamlakatlarda, aholining daromadi, to‘lov 
qobiliyati oshadi. Chunki xizmatlar ko‘rsatish bir xil emas, ularning bir nechta 
tavsifi (klassifikatsiyasi) mavjud. 
Xalqaro sanoat standartlashtirish tavsifiga asoslangan BMT qabul qilgan 
xizmatlar ko‘rsatish tasnifi o‘z ichiga qo‘yidagilarni kiritadi: 

kommunal xizmatlar va qurilish;

ulgurji va chakana savdo, restoranlar, mehmonxonalar;

tovarlarni yuklash, saqlash, aloqa, moliyaviy vositachilik;

mudofaa va majburiy ijtimoiy xizmatlar;

boshqa ijtimoiy va shaxsiy xizmatlar.

---

52 
Bu tavsif bo‘yicha xizmatlar mamlakatlar ichida amalga oshiriladi va 
iste’mol qilinadi ammo xalqaro savdoda ob’ekt bo‘lishi mumkin emas. 
XVF tavsifi to‘lov balansini tuzishda qo‘llanilganda rezidentlar va 
norezidentlar o‘rtasidagi to‘lovlar bilan bog‘liq holda quyidagi xizmat turlarini o‘z 
ichiga oladi: 

transport; 

safarlar;

aloqa;

qurilish;

sug‘urta;

moliyaviy xizmatlar;

kompyuter va axborot xizmatlari;

royalti va litsenziya to‘lovlari;

boshqa biznes xizmatlar;

shaxsiy, madaniy, rekreatsion xizmatlar;

xukumat xizmatlari.
Ishlab chiqarish omillari harakati nuqtai nazaridan xizmatlar omiliy (factor 
servees), xalqaro munosabatlari bilan (mamlakatlararo) paydo bo‘ladigan ishlab 
chiqarish omillari joy almashinuviga bo‘linadi. Eng avvalo kapital va ishchi 
kuchlari (ular daromadlarda investitsiyalarga amalga oshiriladi, royalti va 
litsenziya to‘lovlari, norezidentlar tomonidan to‘lanadigan ish haqi to‘lovlari), va