Toshkent pediatriya tibbiyot instituti II pediatriya fakulteti neonatologiya kafedrasi

CHGK tasnifi quyidagilarni aniqlashni ko’zda tutadi: 
1) ziddiyat turi (rezus, AVO tizimi, kam uchraydigan omillar bo’yicha); 
2) klinik shakli (homila maserasiyasi bilan o’limi, shishli, sariqlik, anemik);
3) sariqlik va anemik shakllarida og’ir engillik darajalari (engil, o’rtacha 
og’irlikda va og’ir); 
4) asoratlari (bilirubin ensefalopatiyasi – yadroli sariqlik, boshqa nevrologik 
buzilishlar gemorragik yoki shish sindromi, jigar, yurak, buyrak usti bezlari 
shikastlanishi, “o’t quyuqlashish” sindromi, modda almashinuvi buzilishlari: 
gipoglikemiya va boshqalar); 
5) qo’shilib kelgan kasalliklar va fon holatlari (muddatiga etmay 
tug’ilganlik, homila ichi infeksiyalari, asfiksiya va b.)
Klinik ko’rinishi. 
SHishli shakli – CHGK ning eng og’ir ko’rinishidir. Ona anamnezida: bola 
tashlashlar, o’lik bola tug’ishi, takroriy abortlar, muddatiga to’lmagan homiladorlik 
xos. Homiladorlik davrida ul’tratovush bilan tekshirishda homilaning o’ziga xos 
holati (“Budda holati”), kalla atrofida doira aniqlanadi. Yo’ldosh vazni shish 
natijasida keskin kattalashgan (me’yorda u homila tana vaznining 1/6-1/7 qismini, 
shishda esa 1/3 va hatto homila tanasi og’irligiga teng). Homiladorlik kechishi 

---

ko’pincha preeklampsiya va eklampsiya shaklidagi gestoz bilan asoratlanadi. Bola 
tug’ilganda assit, tashqi jinsiy a’zolar, oyoqlar, boshning shishi bo’lgan anasarka 
bo’ladi. Qorin keskin kattalashgan (bochkasimon). Eritroid metaplazma va fibroz 
sababli gepato- va splenamegaliya yuzaga chiqqan. Markaziy va periferik 
gemodinamikaning buzilishlari belgilari nisbiy yurak to’mtoqligi chegaralarining 
kengayishi, tonlarning bo’g’iqligi, teri qoplarining rangparligi, oligouriya va nafas 
etishmovchiligi ko’rinishida bo’ladi (ko’pincha gipoplastik o’pka yoki gialin 
membranali kasallik natijasida).
SHishli shakli bo’lgan bolalarda aksariyat gemorragik sindrom bo’ladi 
(miyaga, o’pkaga, me’da-ichak yo’liga, teriga qon quyilishlar). Bu bolalarning bir 
qismida gemastaziologik tekshirishda DVS-sindrom aniqlanadi, biroq barcha 
bolalarda jigarda sintezlanadigan plazma prokoagulyantlarining juda past darajasi 
qayd qilinadi. Gipoproteinemiya, kindik qonida umumiy bilirubin miqdori oshishi 
(bevosita va bilvosita hisobiga), og’ir anemiya (gemoglobin konsentrasiyasi 
100g/ldan 
kam), 
har 
xil 
darajadagi 
normoblastoz 
va 
eritroblastoz, 
trombositopeniya xos. CHGK tug’ma shishli shakli bo’lgan yashab ketgan 
bolalarni faol davolashdan keyin, aksariyat hollarda og’ir neonatal infeksiyalar, 
jigar sirrozi, ensefalopatiyalar rivojlanadi. 
Sariqlik shakli – CHGKning eng ko’p uchraydigan shakli hisoblanadi. 
CHaqaloqlarda tug’ilgandayoq qisman (tug’ma sariqlik shakli) sariqlik bo’ladi, 
ko’pchilik bolalarda u hayotining birinchi kunlarida paydo bo’ladi. Sariqlik 
nechog’lik erta paydo bo’lsa, CHGK odatda og’irroq kechadi. Bilvosita bilirubin 
miqdori bilan terining ikteriklik darajasi o’rtasida qat’iy bog’liqlik yo’qligini 
ta’kidlab o’tish lozim, garchi kaftlarning sariqqa bo’yalishi bilvosita bilirubinning 
205 mkmol’/l dan ortiq darajasi uchun xos, deb hisoblanadi.
Sariqlikning og’irlik darajasini aniqlashning eng oddiy usuli bu- teridagi 
sariqlikning paydo bo’lish vaqti va joylashgan joyini aniqlashdir. Sariqlik chaqaloq 
hayotining birinchi kunidanoq tananing har qanday sohasida, 2-kuni qo’l va 
oyoqlarida, 3-kuni esa qo’l kafti va oyoq tovonida paydo bo’lishi bu “xavli” 
sariqlik belgisi, deb hisoblanadi (1-rasm, 25 jadval). Agar xavli sariqlikning 

---

belgilari paydo bo’lsa, qon taxlilidagi bilirubin ko’rsatkichlarini aniqlanishini 
kutmasdan, fototerapiyani zudlik bilan o’tkazish lozim. 
 
AVO ziddiyatda giperbilirubeniemiya hayotning 2-3 kunida va hatto 
kechroq paydo bo’ladi. Sariqlik darajasi va asta-sekin tusi o’zgaradi. SHuningdek 
gepatoslenomegaliya, skleralar, shilliq pardalarning sariq rangga bo’yalishi, 
qorinning kerchganligi xos. Qonda bilvosita bilirubin darajasi oshgan sayin 
bolalarda MNS faoliyati pasayib ketish sindromi belgilari osha boradi, ular 
bilirubin intoksikasiyasiga bog’liq. Tug’ma sariqlik shaklida bolada ko’pgina 
immun tanqisligi va uning oqibati sifatida infeksion jarayonlar bo’ladi. 
Retikulositoz, normablastoz va eritroblastoz bilan giperreginator anemiyaning har 
xil darajada yuzaga chiqishi xos. Bu qonning yadro saqlovchi hujayralarning 
miqdori oshishi (psevdoleykositoz) ko’rinishida; trombositopeniyada aks etadi. 
Ba’zan leykemoid reaksiyali chin leykositoz ham kuzatiladi.
Bilirubin ensefalopatiyasi (BE) – hayotning dastlabki 36 soatida kliniik 
jihatidan kamdan-kam aniqlanadi. Odatda uni 3-6-kunlarida aniqlanadi. 
Kechishining 4 fazasi farq qilinadi: 1) bilirubin intoksikasiyasi belgilarining 
ustunlik qilishi (MNS faoliyati pasayishi sindromi; bir xil monoton qichqirish, 
mushak tonusining pasayishi, ishtahasizlik, qayt qilish, qusish, patologik esnash, 
adashgan nigoh). 2) yadroli sariqlikning klassik belgilari paydo bo’lishi (ensa 
mushaklari rigidligi, spastikligi, opistotonus, tovush ta’sirotiga reaksiya yo’qligi, 
vaqti-vaqti bilan qo’zg’aluvchanlik va kuchli “miya” chinqirig’i, katta liqildoqning 
bo’rtib chiqishi, yuz mushaklarining uchishi yoki to’liq amimiya, keng miqyosdagi 
tremor, talvasalar, ko’z simptomatikasi: “quyosh botishi” simptomi, nistagm, Grefe 
simptomi; nafas to’xtab qolishi, yurak ritmining buzilishlari, letargiya, ba’zan tana 
haroratining oshishi 3)soxta tuzalish davri (hatto to’liq reabilitasiya imkoniyati 
borligi to’g’risida taassuroti paydo bo’ladigan nevrologik simptomatikaning orqaga 
qaytishi); 4) nevrologik asoratlarning klinik shakllanish davri: bolalar serebral 
falaji klinikasi, atetoz, xoreoatitoz, parezlar, karlik, asab ruhiy rivojlanishda orqada 
qolish, dizartriya yangi tug’ilganlik davri oxirida yoki hayotining 3-5oyida yuzaga 

---

chiqa boshlaydi.). Miya shikastlari nafas yoki yurak etishmovchiligi rivojlanishi, 
aksariyat gemorragik sindrom fonida letal natija bilirubin intoksikasiyasinning 
dastlabki 2 – fazasida yuz berishi mumkin. YAngi tug’ilgan chaqaloqlarda, ayniqsa 
muddatiga etmay tug’ilganlarda yadroli sariqliklarning klassik belgilari hamisha 
bo’lavermaydi, shuning uchun hozirgi vaqtda uni aniqlashning har xil instrumental 
usullari ishlab chiqilmoqda.