 I bitik. Tarixi qaynaqlar (2014)  II bitik

A) hopa svss: f oks assa pe: 
sero nash: evss ho: tove roma 
ssvas: avss: ssa px vss: mara  kn: 
avss:  atmas
 
rom: harapso: ssvas: 
ep tesso: aras tss: f  oke 
B) hopase: s: navthth: ssass: mara.s:mav: 
ssa px ves. s: avs: evssth: sero nas th: ssvas: 
aker: tavarssth: van: apa. ssap: sero nas mor-
snas p 
Doğrudur, burada sıralanma düzgün müəyyən edilmiş və qara hərflə 
verdiyimiz apa, mara, aker, atmas, aras sözl
ərinin transkripsiyası doğru 
526
 Bréal (1886), Bugge (1886), Deek (1886), Pauli (1886 & 1894), Lattes (1894), Torp 
(1903), Corsten (1930), Friedrich (1932), Nachmanson (1908), Hammarström (1926 & 
1928), Kretschmer (1929),
 
Pallottino (1947; 1989), Scullard (1967), Bonfante L. (1990) 
Steinbauer (1999), son ill
ərdə N.V. Falaschi və başqaları. Lemni yazısını türkcə oxumaq 
ist
əyən P. Kaya isə buradakı aras, kam//qam, aker, apa kimi sözləri düzgün oxusa da, o 
biri etruskoloqlar kimi  s 
dolanbacından çıxa bilməmiş, türk morfonolojisinə uymayan 
epetesste, sçekess, hatapasaqss, ssaqas, aqass 
kimi anlamsız yanlış sözlər ortaya çıxar-
mışdır.
 
 
282 
                                                 

tapılmışdır, lakin bütün öncəki variantlarda olduğu kimi ya-
zıların  buradakı  oxunuşu  da  gerçək durumu əks etdirmir, 
çünki sözl
ərin sınırını bəlirləyən durğu işarəsi (Z) səs kimi 
sözün t
ərkibində verilmşdir. Bu qədər fərqli oxunuşları orta-
ya çıxaran araşdırıcıların əksəri sanki müxtəlif mətnlər üzə-
rind
ə işləmişlər.
527
  
H
ər  iki  yazıda  işlənən hərflər  əsasında  tərtib olunan 
lemni 
əlifbası  etrusk  əlifbasındakı  hərflərlə  eynidir,  yalnız 
etrusk yazılarında kh [x], i səslərini bildirən hərflər burada 
göy
türk yazılarında olduğu kimi ç, s/ş səslərini bildirir:   
Göründüyü kimi, lemni yazısı etrusk və göytürk yazı-
ları arasında olan bir əlifba ilə, həm də etrusk-göytürk yazı-
la
rında zəif görünən,  lakin  lemni  yazılarında  daha  qabarıq 
olan orfoqrafiya (imla) qayda
sı ilə yazılmışdır. Belə ki, bu-
rada söz v
ə söz birləşmələri birdən üçə qədər nöqtələrlə və Z 
işarəsilə ayrılmış, hətta bir neçə yerdə bu işarə iki tərəfdən 
nöqt
ələrlə   Z  şəklində yazılmışdır. Lakin yuxarıda verilən 
nümun
ələr göstərir ki, lemni yazılarını oxumaq istəyənlər bu 
durğu işarəsini yanlış olaraq sözün bir hissəsi kimi z//s səsilə 
oxuyurlar, ona gör
ə də etruskologiyada hələ də davam edən həmin metod 
ya
zıların  şifrəsini  açmağa  mane  olur.
528
  
Bel
ə  yazılarda  yalnız  a,  e 
saitl
ərinin verilməsi yazıda qeyd olunmayan başqa saitlərin bərpa olunma-
sını  zəruri edir. Deyilənləri nəzərə  alanda  lemni  yazılarının 
tranckripsiyası, fonetik oxunuşu belə olur: 
A) xthpase Z phthksa Z sape  Z erthna sd  : egs Z dth : tthgerthma 
Z sgas : ags Z : Z sapçgs Z  : mara qm: ags Z athmas rthm  xarapsth : Z 
sgas : elte Z sth aras   l  41 : phthke .     
ğıtpaşe  pitiksa  sape  eratma  şd  egis  dut  tetig  eratıma  sugas  agıs 
sapçı ges mara qam agıs atmas ertim harapustu sugas elte şat aras il 41 
bitke     
527
 
Son vaxtlar lemni yazılarını belə transkripsiya edənlər də var: A) hulaieš : naφuθ : 
šiaši maraš : mav sial
χveiš : aviš evisθu : šerunaiθ  šivai aker : tavaršiu vanalasial : 
šerunai : murinail; B) hulaieši : 
φukiasiale : šerunaiθ : evisθu : tuveruna rum : haraliu : 
šivai : eptešiu : arai : tiš : 
φuke šivai : aviš : sialχviš : marašm : aviš : aumai. 
528
 Az
ər xalqı, 2005, 190. 
 
283 
                                                 

B) xthpase Z napthd Z
 
sap  mara Z mag Z sapçges  Z: ags Z 
egs Z dth Z er athna sd . Z sgas aker : tagar . Z sth . qam. apa Z
 
sap  Z 
erthna tm thrsn alp .  
ğıtpaşe na pitid sap mara mag sapçı ges ags egis dut er atına şat 
suqas aker tagar şat qam-apa sapı eratna atm tursun alp 
  
Ad
ətən dili məlum olmayan yazıların şifrəsini açmaq üçün etimoloji 
ya da kombinator metoddan istifad
ə olunur. Lemni yazılarını oxuya bil-
m
ək üçün hər iki metodu sınaqdan keçirməyin yararı vardır. Bunun üçün 
kombinator üsulla bir neç
ə  sözün  semantikasını  müəyən edəndən sonra 
etimoloji yozuma keçm
ək gərəkir.    
H
ər iki yazıda boy və şəxs adları kimi bəzi onomastik sözlər (sqas, 
sape, aras, qam-apa, aker, tagar)
 
diqq
əti çəkir. Belə ki, sqas sözü hər iki 
yazıda keçir, hələlik bu sözün çuvaş boyadının qədim sugas formasında 
[sugaş//şugaş] olacağını ehtimal etmək olar. Çünki çuvaş dilində sugaş > 
çuvaş fonetik dəyişməsində baş verən g//ğ > v, s//ş> ç səsdəyişmələrinin 
b
ənzəri bağır (baqır) > pĕver və baş//bas > puç kimi başqa çuvaş sözlə-
rind
ə özünü göstərir. Əslində etrusk orfoqrafiyasına görə sgas sözü svas 
ki
mi  oxunur.  Bu  yozum  yazıdakı  suqas aker  (çuvaş  Aker),  sugas ags 
(çuvaş  ağzı),  sugas elte  (Çuvaş  elində) deyimlərinə  aydınlıq  gətirir və 
buradakı ags (ağız) sözünün semantikası aydınlaşır. 
H
ər  iki  yazıda  bir  neçə  dəfə  işlənən  ags  sözünü  avs, aviš, afiz, 
aqas, 
αFιζ şəklində oxuyub ona müxtəlif mənalar vermişlər. Kombinator 
me
todla bu sözün “dil” anlamına uyğun gəldiyini görmək olur: suqas ags 
“suqas dili”, ags atmas “dild
ən  düşməz”. Etimoloji metod da ags  şək-
lind
ə yazılan leksemin ağız sözü olduğunu ortaya qoyur. Bu yazılarda dil, 
nitq, danışıq mənasına uyğun gələn agıs (ağız) sözü bugün də Anadoluda 
“dialekt” anlamında işlənir.  
Birinci  yazıda  ağızatmaz  deyimindən  sonra  yazılmış  rthm  sözü 
q
ədim  türk  yazılarında  işlənən “idi” köməkçi feilinin ertim  formasıdır: 
ağızatmaz ertim “dildən düşməz idim”.  
H
ələlik yazılı daş üzərində şəkili çəkilən adamın adının Aker Tagar 
olduğunu düşünmək olar. Etrusk (Toskana) elindən danışan antik çağ ya-
za
rı  Ager  adını  çəkir.
529
 M
əşhur  Çanaqqala  savaşında  27-ci alay 
komutanı Yarbay Şefik də Aker adı ilə tanınırdı. Göründüyü kimi, lemni 
yazısında keçən Aker adı etrusk və türk şəxsadları üçün yad deyildir.  
529 
Varro. Lingua Latina. V, IX. 
 
284 
                                                 

Etruskların özlərinə rasen (əslində, aras-en) deməsi 1-ci yazıda
 
et-
rusk anlamında olan aras sözündə əks olunmuşdur: xarapustı suqas eltə 
şat aras. Yazıdan aydın olur ki, aras boyundan bu ərdəmli, cəsur (sat//şad) 
döyüşçü o çağlarda yerini müəyyən edə bilmədiyim Suqas (Suvas) elindən 
imiş. Suqas elinin “qaradumanlı” təyini isə xarapustı sözüdür.
530
  
Qədim türk yazılarında “kitab” və “yazı” anlamında olan bitik sö-
zü
nün kökündə duran bit- (bitmək) feili epitafiyalarda geniş işlənir. Vax-
tilə aramey dilinə keçən petqa sözü o dildə “abidə” anlamında işlənirdi. 
Bəngüdaş yazıları çox vaxt bitdi, bitidim (bitirdim) sözlərilə yekunlaşır. 
Lemni (A) yazısı da bitke sözü ilə bitir. Etrusk dilində
 
III şəxsin təkini 
bildirən  -ke  şəkilçisilə işlənmiş pitke sözü lemni yazısında “bitdi” anla-
mındadır. Etrusk yazılarında da biti sözü görünür. “Latına Tin (tanrının) 
yazısı” anlamında belə epitafiya vardır: (TC 338)  
LATINA : PITI TINAL 
(
Latın-a biti Tin-al).  
Lemni yazsında bitke sözündən başqa, bir də pitiksa sape deyimi 
keçir. Buradakı sape sözünün hansı anlamı daşıması onun pitiklə yanaşı 
işlənməsi ilə aydınlaşır. Bunu yoxlamaq üçün başqa sözlərə də baxmaq 
olar. Sevm
ək sözünün qədim səb forması, birləşdirib-bağlamaq mənasın-
da  s
əp sözü, sıra, sıralama anlamında sap sözü vardı. Antik çağda Lem-
nosda Trakiya kök
ənli boyların sape adlanması da qeyd olunmuşdur. 
Az
ər türkcəsində sinonim qoşa söz kimi söz-sav deyimi var. Qədim 
“Irk Bitik” 
əsərində söz, dua anlamında sab, xəbər gətirən, sözçü anla-
mında sabçı sözləri işlənir. Lemni yazısnda sap, sape, sapçı, sp formasın-
da yazılmış sözlərin kombinator metodla yozumunu vermək üçün onların 
hansı sözlərlə yanaşı işlənməsinə baxmaq gərəkir: pitiksa sape;
 
sapçı ges;  
qam-apa sap;  sna sp. B
aşqalarının oxuduğu bu son deyimdə suna sözü ilə 
işlənən sp da “söz” və ya çuvaşca sănă sıp (süngü sapı) deyimi kimi tuta-
çağa (sap) aid ola bilər, ancaq bu, trsnalp (tursun alp) adının bir hissəsidir.
 
H
ər iki yazının müqayisəsi göstərir ki, onları eyni adam yazmamış-
dır, çünki bəzən həm eyni sözün yazılışında, həm də eyni sözlərin sıra-
lan
masında  fərq görünür. Bu durum  yazıların  müxtəlif  sabçı  tərəfindən 
yazılmasını ortaya qoyur, hər iki yazıda eyni anlamlı 12 sözün sıralanma-
sı bunu açıq-aydın göstərir: A) sape er adıma şad egiz dut .... sugas agız 
530
 
Qarabağlı dostum Ovçu Səfərov kəndlərində “çən-çiskin” anlamında püsəngi sözü-
nün işləndiyini söyləmişdi. Homer yazıların tapıldığı Lemnos adasının özünü dumanlı, 
limansız epitetlərilə verir (İl. XXIV, 753). 
 
285 
                                                 

sapçı ges mara qam... B) sap mara maq sapçı ges agız  egiz dut er adına 
şad sugas ....  
A) ... s
apçı ges mara qam 
B) ... mara maq 
sapçı ges 
A) ... 
er adıma şad egiz dut 
B) ... egiz dut 
er adına şad     
H
ər iki yazı eyni sözlə (xthpase) başlanır. Yazıların bu ilk sözünü 
hulaieš, hatapase, eolai, hopase  v
ə  başqa  şəkillərdə  oxumuşlar.  Lemni 
yazısında çuvaş dilinin qabarıq görüntüləri xthpase sözünün çuvaşca xăt 
(qut) v
ə puç (baş) sözlərindən ibarət olub, qutlu başlıq anlamında işləndi-
yini düşünmək olardı. Lakin yazıların başında gələn bu sözün tərkibində 
sami dill
ərdən alınma xətt sözü olacağı da istisna deyil və bütöv sözün 
x
ətbaşı deyimi olması mətnə daha uyğundur. Çünki xətt sözü “yazı” anla-
mında işlənmişdir. Firdofsinin “Şahnamə” əsərinin Bombey əlyazmasında 
yabqu (türk) boyunun 
əlifbası anlamında xətte yabğu deyimi keçir. Bu ba-
xımdan, Lemni yazılarının xətbaşı sözü ilə başlanmasında bu sözün yö-
n
əltici rolu ola bilər, lakin ağıt başı deyimi mətnə daha uyğundur.  
Lemni yazılarının birində mara qam, digərində mara maq deyimində 
mar//maq//qam sözl
ərinin üçü də “kahin” anlamı ilə Ön Asiyada işlənən 
sinonim sözl
ərdir. Azərbaycanda maq boylarından çıxan maqlar və türk 
xalqlarında olan qamlar bəllidir. Arameycə də din xadiminə mar deyilirdi. 
D
ədə  Qorqut qəhrəmanları  başqa  dindən olanlara mərə  kafir  deyimilə 
müraci
ət edir, bəzən bu deyimlə özləri də bir-birinə sataşırdılar. Görünür, 
lemni yazılarını daşa yazan sabçı kahin imiş, çünki sabçıya mara qam, 
mara maq dey
ə xitab olunur. 2-ci yazıda Qam-Apa deyimi də var. Aker 
b
əyə  şad  titulu  onun  adından,  onun  sözü  ilə  (Qam-Apa  sabı) verilməsi 
göst
ərir ki, qam-apa deyimi Suqas elində başqam və ulu xaqana aiddir. 
D
ədə Qorqut eposunda Bayındır xan da belə bir ulu xaqanın (Qam qanın) 
oğludur.
 
Q
ədim türklər ada çox böyük önəm verirdilər, ərdəmli igidlər şanlı-
şöhrətli ad qazanmaq üçün savaşlarda inadla vuruşur, aldığı əradla qürur 
duyurdu. Q
ədim türk yazılarında ər adı deyimi çox işlənir. Örnəyin, Barık 
(Yenisey)  yazısında  keçən  “er erdəmi  atım  tabtım”  (ərdəmli  ər  adımı 
tapdım) deyimi lemni yazısında bir neçə dəfə təkrar olunan “er atım” və 
“titig er 
atım” (anlaqlı ər adım) ilə eyni ovqatı sərgiləyir.
 
Lemni  yazılarının  mətni göstərir ki, hər  iki  yazıda  Aker  Tagarın 
b
əngüdaşı  (başdaşı)  üzərinə  yazılası  epitafiyada  ər  adına  şad  titulunun 
ekiz tutulması (əlavə olunması) vurğulanır. Birinci yazı I şəxsin (ölənin) 
 
286 

adından, ikinci şəkilli yazı isə Qam-Apanın sözü kimi III şəxsin adından 
(Tursun Alp) 
yazılmışdır. Görünür, Aker Tagar öləndə öncə onun adından 
birinci ya
zı  adi  daşa,  ikinci  yazı  isə  sonra düzəldilmiş  bəngüdaşa  yazıl-
mışdır, həm də bunları müxtəlif sabçılar (sözçülər) yazmışlar. Lemni yazı-
larının dili göytürk yazılarının dilinə, üslubu qədim türk epitafiyalarına, 
əlifbası  türk  runuk  əlifbasına  yaxınlığı  ilə  diqqəti çəkir. Hər  iki  yazıda 
mar  v
ə xətt sözündən başqa, sözlərin hamısı qədim türk sözləridir. Tam 
oxunan 1-
ci yazının məzmununu müasir dilimizə belə çevirmək olar: 
Ağıt  başı:  Sıralayıb  yaz  ər  adıma  şad,  ekiz  tut  anlamlı  ər  adıma, 
suqas dilil
ə  sözçü kəs  (kişi).  Mərə  qam, dildən  düşməzdim  qaradumanlı 
Suqas eld
ə. Şad araz, 41 il. Bitdi.   
Bel
əliklə, lemni yazılarının “dili açıldı”, ancaq dili açılan bu yazı-
lar ortaya Aker Tagar şadın kimliyi, yazının hansı türk boyuna aid olması 
kimi bir neç
ə yeni sual çıxartdı. Bu sualların cavabı həm də yazının yazıl-
ma tarixin
ə uyğun tarixi olaylarla uzlaşmalıdır.    
Herodot yunanlardan önc
ə Lemni adasında pelaskların (Πελασγοι), 
Fukidid is
ə  tirsenlərin  (Τυρσενοι)
 
yaşadığını  yazmışdır.  O  çağın  yunan 
yazılarında tirsen və etrusk adı sinonim işlənirdi. Görünür, “dəniz xalq-
ları” sırasında hər iki boyun (plst, trs) adı keçdiyi üçün pelasklarla tirsen-
l
ər eyni boylar olmasa da, onların qohum boylar olması quşqu doğurmur. 
Lemni yazısı bunlardan birinə aid ola bilər. Lakin bu ümumi adlar altında 
hansı türk boyunun olması da önəmlidir, çünki həmin çağlarda hansı türk 
boyunun Lemni adasına gedə bilməsi tarixi bəlgələrlə təsdiqini tapmalıdı. 
Tövratda Yaf
əsoğulları  sırasında  qomer (qamər//kimmer)  ilə  trs 
(tiras)  qardaş  sayılır.
531
 T
əbəri də  türk-xəzər  boylarının  tiras  (tireş) 
soyundan tör
ədiyini yazır.
532
 
Başqa bir ehtimala görə, lemni yazısı qamər 
boyla
rının Anadoluda m.ö.7-ci əsrin ortalarında apardığı savaşlarla bağlı 
ola bil
ər. Çünki 8-ci  əsrin  sonlarından  Kiçik  Asiyaya  gələn qamərlər 
burada bir neç
ə bölgəni ələ keçirmiş, 674-də Friqiya dövlətini dağıtmış, 
20 il son
ra  Lidiya  çarını  öldürmüşdülər. Həmin  ildə  (654)  Asur  çarı 
Aşşurbanipala  aid  yazıda  qamər elbəyi  Tuğdamenin  oğlu  Sandak  Şat 
haqqında  belə  deyilir: “Mən Tugdammenin qüvvəsini  dağıdacağam, 
531
 T
əkvin, 10-11. 
532
 T
əbəri, I. 272. 
 
287 
                                                 

meydanda onu 
əvəz edən, onun belindən gələn  oğlu  Sandakşatru 
əzəcəyəm”.
 
533
 
 
Bilindiyi kimi, q
ədim türk törəsinə görə elbəyin, xaqanın oğulları 
(teginl
ər) qoşun və ya bölgə başçısı təyin olunanda onun ər adına şad ün-
vanı (titulu) əlavə edilirdi. Asur çarının yazısında belə bir elbəy oğlu olan 
Sandak-
şat ərin adı keçir. Lemni yazılarında da Aker Tagarın ər adına şad 
titulu 
əlavə edilməsindən bəhs olunur. Bu baxımdan, lemni yazılarını qa-
m
ər boyu ilə bağlayıb, Aker Tagar şadı qamər elbəylərindən birinin oğlu 
saymaq olar, çünki h
ər iki yazıda onun ər adına şad titulunun əlavə olun-
ması qeyd edilir. Görünür, 41 yaşında Lemni adasında savaşda yaralanıb 
öl
ən bu elbəy oğluna şad ünvanı həmin savaş günlərində verilmişdi. Ona 
gör
ə, hər iki yazıda mara qam (mara maq) deyimilə müraciət olunan sab-
çıdan ər adıma şad ekiz tut  (ekiz tut ər adına şad ) sözlərinin suqas dilində 
yazılması
 
t
ələb olunur.
  
Lemni yazısının yazılma tarixi Aker Tagar şad üçün son döyüş olan 
savaşın tarixilə bağlıdır. Hər halda, Lemni adasında bu savaş qamərlərin 
Kiçik Asiyadakı hegemonluğunun ilkin çağlarında deyil, son çağlarında 
baş vermişdir. Lidiya çarı Aliata yenilən qamərlər 7-ci əsrin sonunda ar-
tıq Anadolunun doğu bölgələrinə çəkildilər. Görünür, Aker Tagarın son 
savaşı da m.ö. 620-610 arasında olmuş, Lemni yazısı o çağda yazılmışdir.  
Bel
əliklə, qədim türk tarixinə yeni bəlgə verən lemni yazıları Suqas 
elinin, suqas (çuvaş) dilinin və Aker Tagarın mənsub olduğu araz boyu-
nun da qam
ərlərlə bağlı olmasını ortaya qoyur. Bu yozum qamər-etrusk 
əlaqələrinə işıq tutur, etrusk dilinin türk qatında çuvaş dilinə məxsus ele-
mentl
ərin varlığına, özlərini rasen (*aras-en) adlandıran etrusk toplumun-
da qam
ər kökənli araz boyunun önəmli çəkisinə aydınlıq gətirir.   
Lemni yazısı üzərində verilən yorumlar bir daha etruskların Anado-
ludan İtaliyaya getdiyini yazan Herodotun haqlı olduğunu aydln göstərir. 
Lem
ni yazısı göytürk və etrusk runikası arasında yer tutsa da, daha çox 
etrusk yazılarına yaxınlığı ilə diqqəti çəkir.  
Lemni yazısındakı türk sözləri etruskcadakı türkizmlərdən daha an-
laqlıdır. Belə ki, burada işlənən bitik, sab, sabçı, el, il, ər ad, ağız, qam, 
apa, tetik, tut, şad kimi turk sözləri çox aydın oxunur. Lakin qarışıq, yəni 
hibrid  etrusk dilind
ə olan sözlərin içindən türkizmlərin seçilməsi hələlik 
mü
əyyən çətinliklərlə bağlıdır, mövcud olan yanlış baxışların, yazılara yan-
533
 
Дьяконов, 1956, 285. 
 
288 
                                                 

lış orfoqrafik yorumlarla yanaşmanın nəticəsində etruskologiyada bir sıra 
mane
ələr yaranmışdır. Deyilən problemi gözardı etmədən, etrusk yazıla-
rında türkizmlərin araşdırılması davam etməlidir. 
Bel
əliklə, tirsen adı ilə tarix səhnəsinə çıxan, özlərinə araz deyən 
etruskların  və  etrusklarla  birbaşa  əlaqəsi  olan,  lakin  onların  içində  alt 
qatda o q
ədər də qabarıq görünməyən urum, qayı, subar və sair boyların 
dilind
ən etrusk yazılarında qalan türk sözlərinin bir qismini belə sırala-
maq olar. 
etrusk 
türk dill
əri 
az
ər 
ingilis 
alpan  [alpan] 
alpan 
alpan, igid 
brave 
an   
(III şəxs) 
an   
 an, o,   
(III şəxs) 
he, she 
apa  [apa] 
apa, aba 
əbə (dialekt) 
father 
arslan  [arslan] 
arslan 
aslan 
lion 
ath  [ath] 
at, ad 
ad 
name 
avil  [awil] 
yıl 
il    
year 
axrum  [axrum] 
aqr
ı(ma) 
ağrıma, xəstəilk 
affliction 
camthi   [kamthi] 
kende 
(titul) 
magistrate 
capra [kapra] 
kap 
qab     
urn 
cap  [kap] 
kap 
qab 
container 
cela  [kela] 
kil  
(çuvaş) 
-gil, ail
ə, otaq 
room 
cupe  [kupe] 
küp 
küp
ə, cam 
cup 
clan   [oklan] 
oklan 
oğlan 
son 
clenar  [oklenar] 
oklanlar 
oğlanlar 
son`s 
lucair   [*ulukayr] 
uluk
ər 
ulu(q) 
ər 
to rule 
lucumo  [*ulukumo] 
ulukam 
ulu qam 
king 
lupu   [olupu] 
ölüp
  
ölüb 
died 
macte  [makte]   
makta  
öygü 
praise 
mlac  [mulak] 
belek, bül
ək 
ərmağan, hədiyə 
offering 
mi  [mi]
 
men, (me-n) 
m
ən 
me 
nac
 
 [nak]
 
neke 
nec
ə, niyə 
how 
nene  [nene] 
nene 
n
ənə, dayə 
nurse 
paqathur  [paxathur] 
*baqa-tura 
baxıcılıq 
augury 
 
289 

papa  [papa] 
baba 
baba 
grandfather 
puia   [puya]  
bayan  
b
əyim, qadın 
wife
 
pla   [pila]  
pilĕk  (çuvaş) 
beş 
five 
pr   [pir] 
pĕr  (çuvaş) 
bir 
one 
purth  [purte] 
purte 
(çuvaş) 
balta 
axe 
rath  [erath] 
erat 
ər ad, özəl ad 
name 
ril  [eril] 
eril 
ər il,  yaş 
aged
 
sakni  [sakni] 
sak, sakın 
saxlanc,  qoruq 
sanctuary
 
suth   [suth] 
süt,  süd 
süd 
milk, sheep? 
suc  [suk]