Tasdiqlayman Tosh kti o‘quv ishlari bo‘yicha Rektor muovini dots. Ismailova L. A. 2007 «iqtisodiy bilimlar tarixi»

4. Arab va G‘arbiy Yevropa davlatlarida feodalizm davridagi 
iqtisodiy g‘oyalar. 
Feodal munosabatlar Sharqda nisbatan erta tarkib topdi va uzoqroq 
davom etdi. Arab mamlakatlarining iqtisodiyotiga islom akidalari ijobiy ta’sir 
etdi. Kur’oni Karim va xadislarda keltirilgan iqtisodiyotga aloqador qonun - 
qoidalar "Xidoya" va shu kabi boshqa fikr keng o‘rganildi, amalga oshirdi, 
natijada muxim iqtisodiy g‘oyalar ilgari surildi. Mexnat, ayniqsa qishloq 
xo‘jaligi xunarmandchilik va savdo qo‘llab - quvvatlandi. Isrovgarchilik, 
mexnatsiz daromat, ayniqsa sudxo‘rlik xarom deb e’lon qilindi. 
Bu davr uchun Ibn Xoldunning iqtisodiy g‘oyalari nixoyatda muximdir, u 
o‘z asarlarida ijtimoiy ishlab chiqarish, mexnat unumdorligi, oddiy va 
murakkab mexnat, zaruriy va qo‘shimcha maxsulot, tovarning iste’mol qiymati 
va umuman qiymatning farqini ta’riflab beradi, ayirboshlash tamoyirini 
(sarflangan mexnatning yarimi) to‘g‘ri talqin etdi, sarflangan mexnat bilan 
birga shu tovarning odamlarsha zarurligi ham muximligini ta’kidladi. Uning 
asarlarida mexnat taksimoti, tovar pul munosabatlari, soliq tizimining xalq 
farovonligi ta’siri asosan to‘g‘ri taxlil etib berilgan. G‘arbiy Yevropadagi 
feodal munosabatlar nisbatan kech tarkib topgan bo‘lsa ham, uning rivoji 
tezroq bo‘ldi. Dexqonchilik umuman qishloq xo‘jaligi ustun bo‘lishiga 
qaramay, xunarmandchilikda sex tizimi, keyinroq manufaktura vujudga keldi, 
mexnat taksimoti tamoyillari tarkib topdi. Bu davrda garbda natural xo‘jalik 
(iste’mol qiymati ishlab chiqarish) qullangan, oltin va kumush, zeb-ziynat 
sun’iy boylik deb qaralgan. "Adolatli baxo" masalasi ko‘tarilgan. Bu yerda 
ham din va din ahli tomonidan iqtisodiyotda muxim fikrlar ilgari surilgan. 
Masalan, f. Akvinskiy "Adolatli baxo" masalasini naf va manfaatlar tengligini 
asosida hal etdi. Protsent (foizni) oqlaydi, uni qo‘llaydi va tavakkalchilik 
to‘lovi deydi. U shuningdek rentani ham qo‘llaydi, uning ekpluatatorlik 
mohiyatini inkor etadi. 
Rossiyada shu davrdagi iqtisodiy g‘oyalarda ham dexqon mexnati - 
boylikning asosi ekanligi ko‘rsatiladi. 
Natural renta miqdori 2 foiz belgilanadi, tovar pul munosabatlariga 
ayniqsa savdoga qarshi g‘oyalar ko‘p edi.