O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti f. T. Bazarova

 
4.2. Makromarketing va mikromarketing 
 
1986 – yilda F.Kotler megomarketing tushunchasini muomalaga 
kiritdi. Bu tushuncha maqsadli iste’molchilarga nafaqat tovar va 
xizmatlar taklif etish, balki bozor muhitining makro guruhlari bilan 
imkoniyat darajasida kelishilgan holda faoliyat olib borishni nazarda 
tutadi. 
Ayirboshlashning maqsadi, u yoki bu faoliyatning natijalariga ko‘ra 
tijorat va notijorat marketingi farqlanadi. Tijorat marketingi – foyda 
olish maqsadida daromadi yuqori kompaniyalarda asosan, savdo va 
xizmatlar sohasida qo‘llaniladi. Ko‘p tarqalgan tovarlar va xizmatlar 
turlariga muvofiq shakllangan faoliyatdir. 
Ijtimoiy tashkilotlarda – maktab, kasalxona, bolalar bog‘chasi, 
qariyalar pansionati kabilarda notijorat marketing tadbirlari o‘tkazilib, 

---

82 
tashkilotlardagi muammolar aniqlanadi va chora-tadbirlar ishlab 
chiqiladi.
8
Professor X.Meffert tomonidan tijorat marketingining asosiy 
shakllari tavsiflangan. 
Hududiy jihatlariga qarab: milliy, mintaqaviy, lokal va xalqaro 
(eksport, global va jahon) marketingi; qo‘llanish sohasiga qarab 
iste’mol, sanoat, investitsion va xizmatlar marketingi xarakterlanadi. 
Bugungi kunda jismoniy shaxs yoki tashkilotning faoliyat turiga 
qarab tashkilot marketingi, shaxs marketingi, joy marketingi, ijtimoiy 
marketing qo‘llaniladi.
Tarmoqli marketing – sotish tizimi bo‘lib, mahsulot iste’molchi-
larining o‘zlari ham uning tarqatish jarayonida qatnashishlari yangi 
tarmoqlarni yaratishlariga imkoniyat beriladi. Tarmoqli marketing – bu 
tovarlarni mustaqil ravishda tarqatuvchi sotuvchi agentlarning tarmoqli 
tashkilotini yaratishga asoslangan tovarlar chakana savdosining bir 
turidir. 
Mikrodarajada marketing ishlab chiqaruvchi va iste’molchini 
o‘rganish uchun dasturlar yaratiladi. Mikromarketing (ingl. Micromar-
keting) — iste’mol bozorining alohida geografik, demografik va 
psixografik segmentlariga yo‘naltirilgan marketing dasturlari ishlab 
chiqilishi, mahsulotlar ishlab chiqarilishi, firma bozor strategiyalari va 
reklama kompaniyalari borasidagi aniq maqsadga qaratilgan marketing 
sa’y-harakatlari.
Mikromarketing – «ma’lum bir kompaniya tomonidan iste’mol-
chilarning xohish va istaklarini qondirgan holda tovar va xizmatlarni 
ishlab chiqaruvchidan iste’molchiga yetkazib berish bilan bog‘liq 
harakatlar majmuasidir». Fransuz olimi J.J. Lamben bozor iqtisodiyoti 
sharoitida makromarketingning ahamiyatini yanada batafsilroq ochib 
berib, uni iqtisodiy demokratiyaning muhim omili sifatida talqin qiladi. 
Aynan makromarketing iste’molchini birinchi bo‘lib eshitadi va 
iste’molchi talabidan kelib chiqib, investitsiyalarni, innovatsiyalarni 
tadbirkorlik faoliyatiga yo‘naltiradi. Makromarketing hozirgacha nazariy 
jihatdan bahs — munozaraga sabab bo‘lgan muammo hisoblanadi.
1960 – yilgacha turli marketing yo‘nalishlari o‘z diqqat – e’tiborini 
makromarketing muammolariga qaratdi. Tashqi muhit o‘rganilmagan 
holda sotuv va iste’molchi bilan munosabatlar o‘rnatildi. Bozor 
infrastrukturasining rivojlanishi jamiyatning ehtiyoj va talablarini yuqori 
8
Г.Л.Багиев, В.M.Taрасевич Маркетинг. 4-изд.-СПб., “Питер” 2012 г. 

---

83 
darajada o‘rganish muhimligiga urg‘u berdi. AQShda o‘sha davrda 
marketingni jamiyatning bir faoliyati turi, deb ham qarashgan
(R. Xollovey, Dj. Fiska, R. Xinkok va b.).