O’zbekiston respublikasi aloqa, axborotlashtirish va

 
 
 
 
 
 
Bozorning afzalliklari: 

resurslarning samarali taqsimlanishi; 

moslanuvchanlik, o‘zgaruvchi sharoitlarga yuqori darajada moslashish; 

ishlab chiqaruvchilar va iste’molchilarning tanlash va harakat erkinliklari; 

ilmiy-texnik taraqqiyot yutuqlarini maksimal darajada ishlatish; 

xilma-xil talablarni qondirish, tovarlar va xizmatlar sifatini oshirish salohiyati. 
Bozorning salbiy tomonlari: 

qayta tiklanmaydigan resurslarning saqlanishiga yordam bermaydi; 

qabul qilinayotgan qarorlarning potensial salbiy oqibatlarini ko‘pchilik holatlarda 
hisobga olmaydi, inkor etadi; 

tovarlar ishlab chiqarish va xizmat ko‘rsatish uchun rag‘batlar yaratilmaydi; 

to‘liq bandlikni va narxlarning mo‘‘tadil darajada bo‘lishini kafolatlamaydi; 

fandagi tadqiqotlarning ta’sirchan asoslanishini ta’minlamaydi; 

tegishli rezession va inflyatsiya jarayonlari bilan birga rivojlanishi 
nomo‘’tadil bo‘ladi. 
Bozor mexanizmi – bu resurslarni shakllantirish va taqsimlash mexanizmi, 
sotuvchilar va xaridorlarning narxlar sifatini ishlab chiqarish hajmi hamda uning 
tuzilmasini belgilash bo‘yicha o‘zaro harakatlari, hamkorliklari mexanizmidir. 
Bozor mexanizmi murakkab tizim bo‘lib, u subyektlardan (sotuvchilar, 
xaridorlar vositachilar, davlat va mahalliy hokimiyat organlari huquqni himoya 
qilish idoralari); obyektlar (tovarlar va resurs bozorining turli xillari, kapitalning 
qimmatbaho qog‘ozlar, bilimlar, texnologiyalar, yer, uy-joylar bozori)dan 
subyektlar o‘rtasidagi aloqalar (korporatsiya, raqobat)dan, narx mexanizmi, 
narxlarni shakllantirish mexanizmi va iqtisodiy resurslarni taqsimlash)dan, 
iste’molchilar, ishlab chiqaruvchilar, davlat qabul qilayotgan qarorlar haqidagi 
axborotdan, kelishilgan qarorlarni qabul qilish vositalari (muzokaralar, kontraktlar, 
sotsiologik tadqiqotlar)dan iborat bo‘ladi. 
Bozor mexanizmining masalasi, o‘zi sotuvchilar (ishlab chiqaruvchilar) va 
xaridorlar (iste’molchilar) o‘rtasidagi munosabatlardir. Aynan ular tovarlarning 
savdo-xarid jarayonini amalga oshiradilar. Bunda ular bu ishni bevosita bir-birlari 
bilan o‘tkazishlari yoki bilvosita, uchinchi shaxslar (vositachilar) orqali amalga 
oshirishlari mumkin. Bu halqacha ishlab chiqaruvchidan to pirovard xaridorgacha 
qancha uzaytirilishidan qat’i nazar, u bozor mexanizmining o‘zini bekor qila 
B
o
zo
r 
in
fr
at
u
zi
lm
asi
Tovar birjalari, ulgurji va chakana savdo 
korxonalari; aukzion (kim ochdi savdolarini 
o‘tkazuvchi tashkilot)lar, yarmarkalar, vositachi 
firmalar. 
Banklar, sug‘urta kompaniyalari, 
jamg‘armalari, birjalari 
Mehnat birjalari 
Tovarlar va xizmatlarning 
ishlab 
chiqarish 
vositalarining bozori 
Bozor: pullik; 
-jamg‘armali 
-investitsiyali 
Mehnat bozori 
Axborot markazlari, yuridik idoralar, reklama agentlari, auditorlik firmalari 

---

olmaydi. Aksincha, bu ish uni ancha murakkabroq, chalkashroq, tovarning narxini 
esa ancha balandroq qiladi. Biroq bu jarayonda so‘nggi qarorni, hal qiluvchi so‘zni 
Ishlab chiqaruvchi va iste’molchi qabul qiladi va aytadi. Agar ularga vositachilar 
bilan savdo-xarid bo‘yicha oldindan kelishib olinib, tegishli shartnoma, kontrakt 
tuzib olishlari mumkin. Shartnoma bo‘yicha sotuvchi kelishilgan tovarni belgilangan 
muddatda jo‘natish, xaridor esa uning uchun oldindan belgilangan narxda haq to‘lab 
sotib olish majburiyatlarini olishadi.