Samarqand qishloq institute

Tabiiy va sun’iy oziqli muhitlar. Tabiiy oziqli muhitlar sifatida sut, o’t-
safro, kartoshka, sabzi, qon zardobi, tuxum va shunga o’xshashlar ishlatiladi. 
Sun’iy oziqli muhitlar asosan go’sht yoki o’simlik damlamasidan tayyorlanib, 
unga har xil azotli mahsulotlar, uglevodlar va tuzlar qo’shiladi. Sintetik oziqli 
muhitlar ham bor, bular o’zidagi organik va anorganik moddalar (tuzlar, 
uglevodlar, aminokislotalar va hokazo) ning aniq tarkibi bilan fark qiladi. 
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

Mikrobiologiya amaliyotida suyuq va zich sun’iy oziqli muhitlar ko’proq 
ko’llaniladi. Zich oziqli muhitlar tayyorlash uchun suyuq oziqli muhitlarga 
elimsimon moddalardan jelatina yoki agar-agar qo’shiladi.
Oziqli muqitlar tarkibi jihatidan quyidagi guruhlarga bo’linadi: 
1) oddiy, yoki universal oziqli muhitlar (go’sht-pepton bulьoni, go’sht-
pepton agari, pepton suvi va shunga o’xshash) da aksari mikroblar undiriladi; 
2) murakkab oziqli muhitlar (qonli agar, gliserinli bulьon va shunga 
o’xshash), oddiy muhitlarda unmaydigan mikroblar ana shu oziqli muhitlarda 
undiriladi; 
3) differensial diagnostik muhitlar (Endo muhiti, baktoagar J, vismut 
sulьfit-agar va hokazo) mikroblarning muayyan biokimyoviy xossalarini aniqlash 
va o’ziga xos o’sishiga qarab ularni bir-biridan ajratish imkonini beradi; 
4) elektiv oziqli muhitlar (pichan basillasi uchun pichan sho’rvasi, difteriya 
tayoqchasi uchun ivitilgan zardob) mikroblarning bir yoki bir necha turini undirish 
uchun qulayroq sharoit tug’diradi. 
 Go’sht-pepton bulьonini tayyorlash. Go’sht (mol go’shti va hokazo) 
yog’, suyak, paydan tozalanib, mayda qilib to’g’raladi yoki go’sht maydalagich 
(myasorubka) dan o’tkaziladi, so’ngra tortiladi. Qiymaga ikki hissa ortiq 
vodoprovod suvi yoki distillangan suv quyiladi (masalan, 500 g go’shtga 1 l suv 
olinadi) va salqin joyda 12-24 soat saqlanadi. So’ngra aralashma qaynab 
chiqquncha avaylab isitiladi, go’sht surp latta yoki dokaga o’rab siqiladi, suyuq 
qismini esa paxtadan o’tkazib filьtrlanadi va dastlabki hajmiga qadar suv 
qo’shiladi. Natijada go’sht suvi hosil bo’ladi, unda go’shtdan chiqqan eritma 
(ekstraktiv) moddalar, eriydigan oqsil moddalar va tuzlar bo’ladi. Go’sht suviga 
1% pepton va 0,5% osh tuzi qo’shiladi (pepton oqsilning parchalanishidan hosil 
bo’ladi, uni aksari mikroblar yaxshi o’zlashtiradi). Go’sht suvi odatda kislotali 
reaksiyada bo’lganidan, lakmus bilan tekshirishda kuchsiz ishqoriy reaksiya 
vujudga kelguncha natriy karbonatning to’yingan eritmasi yoki natriy gidroksid
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

(NaON) ning normal eritmasi qo’shiladi. Bu moddalarning hammasi eriguncha 
isitiladi va shisha tayoqcha bilan muttasil aralashtirib turiladi. So’ng go’sht suvi 30 
minut qaynatib sovitiladi, nam qog’oz filьtrda suziladi (filьtrlanadi), dastlabki 
hajmiga qadar suv qo’shiladi, shundan so’ng muhit reaksiyasi yana tekshiriladi (rN 
aniqlanadi). 
Oziqli muhitlarning vodorod ionlari konsentrasiyasi (rN) turli usullar bilan 
aniqlanadi. Bakteriologik laboratoriyalarda kolorimetrik usul ko’proq qo’llaniladi, 
u indikatorlar deb ataladigan ba’zi moddalarning eritmadagi rN o’zgarishi bilan o’z 
rangini o’zgartish xossasiga asoslangan. Buning uchun vodorod ionlari 
konsentrasiyasi (rN) elektrometrik usulda aniqlab qo’yilgan (rN=5,4 dan rN=8,4 
gacha) muayyan indikatorli ishqor va kislota eritmalari (standart eritmalar) 
to’plami, shuningdek Uolьpol-Mixaelis komparatori (5-rasm) bo’lishi kerak. 
Muhitdagi rN=6,8 dan 8,4 gacha bo’lganda metanitrofenol indikatori, rN=5,4 dan 
7,0 gacha bo’lganda esa paranitrofenol ishlatiladi. Probirkaga tekshirilayotgan 
muhitdan 2 ml, distillangan suvdan 4 ml va indikatordan 1 ml quyib, 
komparatorning 2-uyasiga qo’yiladi, yonidagi 1 va 3-uyalarga joylanuvchi 
probirkalarga esa tekshiriladigan muhitdan 2 ml va distillangan suvdan 5 ml
quyiladi, orqa tomondagi 4 va 6-uyalarga yaqin rN li standartlar, 5-uyaga 
distillangan suvli probirka qo’yiladi. 
SHu tariqa, yorug’lik o’tib turishi uchun birday sharoit vujudga keltiriladi. 
So’ngra 2-probirka rangi rN aniqlangan standart rangga mos kelguncha unga (2-
probirkaga) ishqor yoki kislota tomchilab qo’shiladi. 2 ml muhitni titrlashga 
ketgan ishqor yoki kislota miqdorini nazarda tutib, vodorod ionlari 
konsentrasiyasini aniqlamoq uchun muhitning hammasiga qancha ishqor yoki 
kislota qo’shish kerakligini hisoblab topiladi. 
Tayyorlangan go’sht-pepton bulьoni somon rang-sariq va tiniq bo’lishi 
kerak. Bulьon probirkalarga yoki kolbalarga quyilib, paxta tiqinlar bilan yopiladi 
va avtoklavda 120° haroratda 15-20 minut sterillanadi.
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---