K. Turg‘unboyev, M. Tolipov, I. Oxunov ijtimoiy

J.J.Russo (1712-1778 y) ulkan hissa qo‘shgan. U tibbiiy huquq, din va tabiiy rivojlanish asosiga 
qurilgan tabiatan shakllangan tarbiya g‘oyalarini ilgari suradi. Rus qomusiy olimi va pedagog 
M.V.Lomonosov (1711-1765 y) o‘z “reglamentlari”da tarbiyaning halqparvar g‘oyalarini, insonga 
faol shaxsga bo‘lganidek yondashuvni, bolani axloqiy sifatlarini shakllantirish muhimligini bayon 
etgan. 
Yangi ijtimoiy pedagogik g‘oyalar fransuz faylasufi va ma’rifatparvari Klod Adriana 
Gelvetsiy (1715-1771 y) ishlarida ham tilga olingan. Ular tarbiya omillari- muhit va pedagogik 
ta’sir, shaxsiy va jamiyat manfaatlarining birligi masalalaridir.
Shvetsariyalik buyuk pedagog Iogann Genrix Pestalotssi (1746-1827 y) o‘z faoliyatida 
ijtimoiy pedagogik nazariyani va amaliyotni birlashtirgan va o‘z mablag‘lari evaziga yetimlar 
uchun uylar ochgan. 
XIX asr shunisi bilan harakterliki, bu davr mobaynida ijtimoiy pedagogikaning 
pedagogikadan ajralishi jarayoni sodir bo‘lgan bo‘lsa; ikkinchidan psixologiya, isotsiologiya, 
tibbiyot, falsafa kabi fanlarning yaqinlashuvi ro‘y bergan.
XIX asr ijtimoiy pedagogikaning asosiy yo‘nalishlari esa quyidagilardan iborat bo‘lgan: 
- ijtimoiy pedagogikaning nazariy asoslarini ishlab chiqish; 
- ta’lim sohasidagi ijtimoiy pedagogik faoliyat;
- xayriya va o‘quv-tarbiya muassasalarining tuzilishi bo‘yicha ijtimoiy pedagogik faoliyat; 
- ijtimoiy pedagogikaning harakat doirasining kengayishi;
Ijtimoiy pedagogika rivojlanishining barcha yo‘nalishlarini asosiy vazifa bo‘lgan bolalarning 
huquqlarini himoya qilish birlashtiradi. Aniqrog‘i, ijtimoiy pedagogika g‘oyasi, nazariyasi va 
amaliyotida birinchi o‘ringa umuminsoniy qadriyatlar chiqadi. Ijtimoiy pedagogikani 
rivojlantirishning bu boqichida tarbiya va ta’limning uzviy bog‘liqligi masalasi ilgari surilgan.
Bu borada ingliz faylasufi va pedagogi Robert Ouenning ijtimoiy pedagogik faoliyati bir 
qancha qiziqarli va sermaxsul tajribalardan iborat. Uning tashabbusi bilan Nyu-Lenarkda tashkil 
etilgan “Inson harakterini tuzishni yangi instituti” ishchilarning turmush darajasini yaxshilash 
maqsadida ta’limni amaliyot, ishlab chiqarish bilan bog‘lab olib borishni amalga oshirdi. Bundan 
tashqari jahonda ilk marta didaktik o‘yinlar o‘tkaziladigan, bolalarning jismoniy rivojlantirishga 
qaratilgan ta’lim tarbiya muassasalari u tomonidan yaratilgan. 

---

15 
XIX asrning ikkinchi yarmidan boshlab pedagogika va ommaviy tarbiya tizimiga buyurtmalar 
berila boshlangan. Buyurtmalarda yoshlarni tarbiyalash, shuningdek ijtimoiy xulq-atvor 
me’yorlarini buzuvchi shaxslarni qayta tarbiyalash bo‘yicha tavsiyalar ishlab chiqish o‘z ifodasini 
topgan. Buyurtmaning ortishini keltirib chiqargan sabab Yevropa va Amerika mintaqalarining 
ijtimoiy madaniy jarayonlari bilan ham bog‘liqdir. Zero, qishloq axolisining shaharga ko‘chib 
o‘tishlari, g‘ayri axloqiy xulq-atvor, jinoyatchilik, daydilikning ko‘payishiga olib kelgan.
Shu bilan birga Yevropada milliy davlatchilikning shakllanishi va Amerikada millatning 
yuzaga kelishi barcha ijtimoiy qatlamlarda muayyan g‘oya va qadriyatlarning madaniylashuvini 
talab qilardi. Bu esa masalani yechish vositalarini topishni taqoza etardi. XIX asr oxirida mustaqil 
fanga aylangan ijtimoiy pedagogika rivojiga aynan shu omil vosita bo‘ldi. Nemis pedagogi Fridrix 
Disterveg tomonidan XX asrda ijtimoiy pedagogika atamasi fanga kiritildi. 
Shunday qilib, shu davrdan e’tiboran ijtimoiy pedagogikaning mustaqil fan sifatida 
rivojlanishining uchinchi bosqichi boshlanadi. XX asr inson sivilizatsiya tarixiga ilmiy-texnikaviy 
inqiloblar asri sifatida nom qoldirganligi tarixdan ma’lum. Fan ishlab chiqarish ob’ektidan iqtisodiy 
va madaniy sohaning yetakchi omiliga aylangan. Ilmiy inqiloblar o‘z navbatida ijtimoiy 
pedagogikaning ham keyingi rivojiga ta’sirini ko‘rsatdi. Uning boshqa fanlar-psixologiya, 
fiziologiya, anatomiya, tarix, sotsiologiya va boshqalar bilan yaqinlashuvi ro‘y berdi. Eng asosiysi-
XX asrda insonning muammolari, uning tarbiyasi va ta’limi uchun ijtimoiy sharoitlarni yaratish 
zamonning eng global muammosiga aylandi. Mazkur muammoni yechimini topilishida Yevropalik 
quyidagi pedagoglarning ta’limotlari ahamiyatlidir.