K. Turg‘unboyev, M. Tolipov, I. Oxunov ijtimoiy

Mentalitet-bu shaxs yoki ijtimoiy guruhning dunyoni muayyan obrazda qabul qilish, his 
qilish va unda tafakkur yuritishini ichiga oluvchi individual va jamoa ongining darajasidir. 
Mentalitet shu halqning uzoq tarixiy rivojlanishi natijasida shakllanadi va milliy harakter, iqtisodiy 
va ijtimoiy xulq atvorning milliy modelini belgilab beradi. 
Mentalitet shaxsning ijtimoiylashuv jarayonida muhim o‘rin tutadi, chunki u ijtimoiy axborot 
tashuvchisi hisoblanadi. Ijtimoiy axborot bu holatda 3 asosiy guruhda bo‘ladi: 
-ishlab chiqarish quroli va mehnatning jamoat natijalari; 
-ob’ektiv ijtimoiy munosabatlar; 
-til. 
Mentalitet ijtimoiy axborotning o‘ziga xos qismi sifatida o‘zining uzatish kanallariga ega. 
Ular orasida eng asosiylari tabiiy muhit, mumtoz, va boshqa keng tarqalgan matnlar, til 
strukturalari, kundalik yumushlar hisoblanadi. Hozirgi kunda fanda mentalitet tushunchasi tor va 
keng ma’nolarda tushuniladi. 
Mentalitet tushunchasini fanda ijtimoiy psixologik kategoriya sifatida qaraladi. Bu bejiz emas. 
Chunki, unda milliy psixologik xususiyatlari o‘z ifodasini topgan bo‘lib, bu xususiyatlar mazkur 
halq, elatlarning bevosita faoliyatlariga ham ta’sir ko‘rsatadi. 
Bular o‘z navbatida: faoliyatning milliy o‘ziga xosligi, inson hislatlarining milliy hususiyati, 
ahloqiy hislatlarning milliy o‘ziga xosligida namoyon bo‘ladi. 
Milliy xislatlar shakllanishining asosi-milliy, tarixiy, madaniy, diniy, axloqiy qadriyatlar 
hisoblanadi. Ularning saqlanishi, keyingi avlodlarga uzatilishidagi vosita esa milliy odat va 
an’analardir. 
O‘zbek mentalitetining muhim hususiyatlaridan biri maxsus ijtimoiy tuzilma bo‘lgan 
mahallaning mavjudligidir. Zotan, mahalla mikrotizim bo‘lib, unda axloqiy tamoyil va qoidalarga 
amal qilish, marosim va jamoat faoliyatining boshqa turlarida ishtirok etish orqali shaxsning 
ijtimoiylashuvi usullari shakllanadi. 
Boshqacha aytganda mahalla ijtimoiylashuvning ta’sirli mexanizmi hisoblanadi. Chunki unda: 
-har bir inson amal qilishi kerak bo‘lgan muayyan axloqiy qonunlar ishlab turadi; 
-muomala bir qator axloqiy tamoyillarga asoslanadi; 
Mentalitet(_keng ma’noda) dunyoqarash jamiyat ongi, jamiyatning 
umumiy aqliy taraqqiyoti 
Jamiyat ongi 
Ixtisoslashgan (ilmiy ong)
Ommaviy ong 
Ommaviy fikr,
Ommaviy kayfiyat 
Ong elementlari: 
kongnitiv, Hissiy, aqliy 
MENTALITET 
(tor ma’noda) 
avlodlar tajribasi, milliy xarakat va dunyoqarash asoslari, ijtimoiy 
axborotning eng kam o’zgaruvchan qismi 

---

20 
-hokimiyatga ishonch va xizmat, shaxsiy namuna kuchi, kattalarga hurmat, bolalar haqida 
g‘amxo‘rlik; 
-axloq va jamoatchilikning tarbiyasi amaliy faoliyatga kiritish orqali amalga oshiriladi; 
-ommaviy ong qadriyatlari mahalladan oila va shaxsga yetkaziladi; 
-alohida shaxs hayotining asosiy bosqichlari jamoaning barcha a’zolari tomonidan kuzatuvda 
bo‘ladi. 
Mahallaning ijtimoiy o‘rni shunda namoyon bo‘ladiki, u doimo jiddiy ijtimoiy o‘zgarishlarga 
o‘z munosabatini bildiradi va oliy insoniy va axloqiy tamoyillarga tayanadi.
Mahalla hozirda zamonaviy jamiyat hayotining ijtimoiy tizimida o‘z o‘rnini topgan. Milliy va 
etnik an’analarni har tomonlama rivojlantirishga qaratilgan O‘zbekiston siyosati bu an’anaviy 
institutning yanada faol faoliyat yuritishiga yangi zaminlar yaratdi.