Xalqımızda azadlıq, müstəqillik fikirlərini daha da gücləndirmiş oldu
Yüklə 19,75 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- "Azərbaycanın müstəqilliyini tanımaq, hələ indiki hökuməti tanımaq demək deyildir... Antantanın Azərbay
- "Azərbaycana qarşı zorakılıq aktı beynəlxalq münasibətlərdə dostlarımızı bizə qarşı qoyar... Bizi
- "Biz, nə qədər ki, gec deyil, Denikinə qarşı mübarizəyə
- "...Azərbaycan Hökuməti öz daxili həyatını qurmaq işində rus xalqının mübarizəsinə müdaxiləni yolverilməz
- "Bakını almaq bizə olduqca və olduqca zəruridir. Bütün səyinizi buna veri n, həm də bəyanatlarda son dərəcə diplomatik olmaq və
- "Teleqram Bakıya hücum hazırlanması dövrünə aiddir. Əməliyyat hazırlanmışdı...".
|
ÇXEĠDZE Niko lay (Karlo) Semyonoviç (1864, Gürcüstan - 1926, Paris) - Gürcüstanda istiqlal hərəkatının gör- kə mli xadimi. Rusiyada menşevik liderlərindən biri. 19 əsrin sonundan inqilabi hərə kata qoşulmuşdu. 3-cü və 4-cü Dövlət dumaların ın deputatı, 4-cü du mada menşevik fraksiyasının sədri olmuşdur. 1917 il Fevral inqilabından sonra Dövlət duması Müvəqqəti ko mitəsinin üzvü, Petroqrad fəhlə və əsgər deputatları sovetinin,Ümu mrusiya Mərkəzi İcraiyyə Ko mitəsinin (1- ci çağırış) sədri idi. Oktyabr çevrilişindən (1917) sonra Gürcüstan Müəssislər məclisinin, Zaqafqaziya seyminin, 1919 ildən Gü rcüstan hökumətinin sədri idi. Gürcüstan Respublikasına dəstək almaq məqsədilə Antanta Şurası ilə danışıqlarda iştirak etmişdir (1918-21). Gü rcüstanda sovet hakimiyyəti quru lduqdan sonra xaricə getmiş, Parisdə intihar etmişdir.
gürcü menşevik liderlərindən biri. 4-cü Dövlət dumasın ın üzvü idi. Fevral inqilabından (1917) sonra Müvəqqəti hökumətin Cənubi Qafqa zda ko missarı, Xüsusi Zaqafqaziya Ko mitəsinin, Zaqafqa ziya ko missarlığ ının ü zvü id i. 1918 ilin apre lində Zaqafqaziya Federativ Respublikası höku mətinin baş naziri və xarici işlər naziri təyin edilmişdi. Trabzonda (1918, mart) və Batu mda (1918, may) Türkiyə ilə danışıqlarda Zaqafqaziya nü mayəndə heyətinə başçılıq etmişdir. Gürcüstan hökumətinin xarici işlər naziri o lmuşdur. 1921 ildən mühacirətdə yaşamışdır.
diplo mat. Peterburq Universitetini bitirmişdir (1896). 1904 ildə Alman iyaya mühacirət etmiş, 1905 ildə orada Rusiya Sosial De mokrat Fəh lə Part iyasına (RSDFP) da xil olmuşdur. 1918 ilədə k Fransa, Alman iya və İngiltərədə yaşamışdır. 1918 ildə RSFSR xa lq xa ric i işlər ko missarının müavini təyin edilmiş, sovet nümayəndə heyətinin tərkib ində Brest-Litovsk sülh müqaviləsini (1918) imzalamışdır. 1918-22 illərdə RSFSR, 1922-30 illərdə xalq xarici işlər ko missarı o lmuşdur. 1920-21 illərdə Türkiyə, İran və Əfqanıstanla danışıqla r aparmış, Genuya (1922) və Lo zanna (1922-23) konfranslarında sovet nümayəndə heyətinə başçılıq etmişdir. 1919
dərhal sonra (sentyabrın 20-də) Çiçerin Türkiyə xa rici işlə r na zirinə nota verərək, Osman lı dövlətini Brest-Litovsk mü- qaviləsini po zmaqda itt iham et miş, sentyabrın 21-də isə Almaniyanın baş konsuluna nota təqdim et miş və " Rusiya res- publikasının ço x əhəmiyyətli şəhərlərindən birinin" - Bakın ın tutulmasına etirazın ı bildirmiş, bu akta qarşı müqavimət göstərmədiyi üçün Almaniyanı təqsirləndirmişdir. Çar Rusiyasının işğalçı imperiya siyasətini davam etdirən Sovet Rusiyası da xarici siyasətində Şərqə "önəm" vermiş, xalq xaric i işlər ko missarlığ ı nəzd ində Ya xın Şərq şöbəsi yaratmışdı (1919). Çiçerin şöbə müdiri Nəriman Nərimanovla birgə İran, Türkiyə, A zərbaycan, Dağ ıstan və Gürcüstan fəhlə və kəndlilərinə ünvanlanmış müraciətlər imzalamışdır. RSFSR-in Azərbaycan Cü mhuriyyəti ilə münasibətləri Çiçerin in Azərbaycan xarici işlər nazirliy inə 1920 il 2 yanvar tarixli teleqramı ilə rəsmiləşdi. Bu sənədin və Çiçerin in sonrakı notalarının əsas məqsədi Denikinə qarşı hərb i ittifaq yarat maqdan ibarət o lmuşdur (ba x Çiçerin notaları). Cü mhuriyyət Höku mət inin xaric i işlər naziri F.x.Xoyski cavab notalarında hər hansı danışıqlara yalnız A zərbaycan Respublikasının müstəqilliy i və suverenliyin in qeyd-şərtsiz tanınması əsasında başlamağın mü mkünlüyünü vurğulasa da, Çiçerin tərəfindən bu mövqe qəbul edilmə mişdir. Çiçerin RSFSR-in mü rəkkəb beynəlxalq vəziyyətini nəzərə alaraq, A zərbaycana münasibətdə təmkinli davranmaq tərəfdarı olmuşdur: "Azərbaycanın müstəqilliyini tanımaq, hələ indiki hökuməti tanımaq demək deyildir... Antantanın Azərbay-
V.İ.Leninə yazmışdı: "Azərbaycana qarşı zorakılıq aktı beynəlxalq münasibətlərdə dostlarımızı bizə qarşı qoyar... Bizi imperialist hesab etmələrinə yol verməməliyik". Lakin bütün diplomatik manevrlə r "Bakı rayonuna cəld və gözlənilmə z hücum" qədər effektli sayılmadığ ından, əsas diqqət işğal amilinə yönəldildi. 11-ci Qırmızı ordu bu "cəld və gözlənilməz hücumu" həyata keçirdi. Aprel işğalı (1920) Azərbaycan Cümhuriyyətin in varlığına son qoydu. Sovet hakimiyyəti illərində Çiçerinin Azərbaycanla, ü mu miyyətlə Şərq lə bağlı məsələlərdəki mövqeyini Nəriman Nərimanov ardıcıl surətdə tənqid etmişdir.
317
Əsəri: Статьи и речи по вопросам международной политики, M., 1961. Əd.: Aзepбaйджанская Pecnублика. Документы и материалы (1918-192 гг.), Б., 1998; Azərbaycan tarixi, 7 cilddə, c.5, B., 2001; Зорькин В. Д., Чичерин, M., 1984.
G.V.Çiçerinin Denikine qarşı birgə mübarizə təklifi ilə Azərbaycan Xa lq Cü mhuriyyəti Höku mət inə göndərdiyi notalar. Bu notalar Azərbaycana diplomat ik tə zyiq səciyyəsi daşıyırdı. 1920 il 2 yanvar tarixli birinci notada çar generalı Denikin in Azərbaycan və gürcü xa lqlarının düşməni olduğu vurğulanır, onun qoşunlarına yubanmadan cənubdan zərbə endirmək təklif olunurdu. Nota a miranə lik və üstüörtülü hədə xara kteri daşıyır: "Biz, nə qədər ki, gec deyil, Denikinə qarşı mübarizəyə
Çiçerinin birinci notasını Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyətinin xarici işlər naziri Fətəli xan Xoyski yanvarın 6-da aldı. Həmin gün Nəsib bəy Yusifbəylinin sədrliyi ilə Dövlət Müdafiə Ko mitəsinin təcili iclası keçirildi və qərara alındı ki, cavab notasında Azərbaycan Cümhuriyyətinin azad və müstəqil dövlət kimi Sovet Rusiyası ilə qarşılıqlı münasibətlər yaratmaq üçün danışıqlara başlamağa hazır o lduğu bild irilsin. F.x.Xoyski yanvarın 14-də G.Çiçerinə cavab notasında yazırdı: "...Azərbaycan Hökuməti öz daxili həyatını qurmaq işində rus xalqının mübarizəsinə müdaxiləni yolverilməz hesab edir. ...danışıqlar yolu ilə rus və Azərbaycan xalqları arasında hər iki dövlətin müstəqilliyi prinsipindən irəli gələn mehriban qonşuluq münasibətləri yaratmağa hazırdır". Çiçerin 1920 il yanvarın 23-də Fətəli xan Xoyskiyə ikinci notasını göndərdi. Azərbaycanın müstəqilliyi artıq Antanta dövlətləri tərəfindən tanınmışdı. Buna baxmayaraq, Çiçerinin ikinci notası birinci notaya nisbətən daha amiranə və daha təcavüzkar mə zmuna malik idi. İkinc i notada Azərbaycan Hökumət i Den ikin lə ə mə kdaşlıqda ittiha m olunur, F.x.Xoyskin in birinci notaya cavabı Denikinə qarşı mübarizədən imtina kimi q iy mətləndirilir, Den ikinin A zərbaycanın müstəqilliy i üçün təhlükə olmasından, milli müqəddəratın həllində sovet hökumətinin prinsiplərindən bəhs edilirdi. Notada Denikinə qarşı birgə mübarizə təklifi yenə təkra rlan ır, lakin A zərbaycan Xa lq Cü mhuriyyətinin tanın ması məsələsinin üstündən keçilirdi. Sovet Rusiyasının bu notası Azərbaycana silahlı müdaxilə və Bakını ələ keçirmək üçün açıq-aşkar diplo matik hazırlıq idi. V.İ.Len in 1920 il 17 mart tarixli teleqramında sovet hökumətinin həmin niyyətini açıqladı: "Bakını
fikirlərinin əsas-sız o lduğunu göstərmiş, rus və Azə rbaycan xa lqlan arasmda mehriban qonşuluq münasibətləri yaradılmasımn vacibliyini qeyd etmiş, Azərbaycan-Rusiya danışıqların ın yaln ız A zərbaycan Cü mhuriyyətinin müstəqilliy inin və suverenliyinin sovet hökuməti tərəfindən qeyd-şərtsiz tanın ması əsasında mü mkün o lacağını vurğulamışdı. Çiçerinin 1920 il 21 fevral tarixli növbəti notasında əvvəlki notalarının məzmunu bir daha xatırladılır, F.x.Xoyskin in cavabları təhlil olunur və sonda yenə də Denikinə qarşı birgə mübarizədə yubanmadan əməli razılığa gəlmək təklif ed ilirdi. Lakin hə min notada Rusiya diplomatı "Sovet Rusiyası və Azərbaycan xa lqları arasında qarşılıq lı münasibətlərə aid mü xtəlif məsələlər ü zrə mürəkkəb danışıqları" günün vacib məsələsi saymırdı. F.x.Xoyski 1920 il martın 7-də göndərdiyi cavab notasında Çiçe rin in məh z bu fikrini diqqət mərkə zinə çəkərə k, onun iradla rını əsassız saymış, Azərbaycan Höku mət inin mövqeyini bir də açıqla mış, xa lqla rın öz müqəddəratını təyinet mə prinsipinin sovet hökuməti üçün qarşı tərəfə təzyiq vasitəsi olduğuna işarə edərək, belə vasitədən imperialist dövlətlərin in tez-tez istifadə etdiyini göstərmişdi. Bununla, F.x.Xoyski Azərbaycan Hökumətinin mövqeyini əvvəlki cavablarından daha qətiyyətlə nümayiş etdirərək, istiqla liyyətinin qeyd-şərtsiz tanın ması şərti ilə sovet hökumətin in A zərbaycan Hö ku məti ilə danışıqlara başla maq niyyətində olub-olmadığ ı haqqında qəti cavab verməsini xahiş etdi. Sovet Rusiyasının A zərbaycana hərbi müda xiləsi yaxınlaşırdı. Bunu görən F.x.Xoyski aprelin 15-də Çiçerinə sonuncu notasını göndərdi və sovet qoşunlarının Azərbaycan sərhədləri ya xın lığ ında cə mlən məsin in səbəb və məqsədləri haqqında təcili məlu mat verməy i xahiş etdi. La kin nota cavabsız qaldı. 11-ci Qırmızı ordu Azərbaycana müdaxilə ərəfəsində id i. Bununla belə, sovet hökuməti formal xarakter daşıyan dip- lo matik manevrdən də imt ina et məd i. F.x.Xoyskinin teleqra mından iki gün sonra RSFSR xalq xa ric i işlə r ko missarının müavin i L.Qaraxandan Sovet Rusiyasının ticarət-iqtisadi münasibətlərə dair danışıq lara hazır olması barədə teleqram alındı. Bolşevik Rusiyasının bu addımı diqqəti bir neçə gün sonra müstəqil Azərbaycan dövlətinə qarşı həyata keçiriləcək hərbi müdaxilə plan ından yayındırmaq məqsədilə atılmışdı. Aprelin 27-də A zərbaycan 11-ci Qırmızı ordu tərəfindən işğal olundu.
Həsənov C, Azərbaycan beynəlxalq münasib ətlər sistemində (1918-1920-ci illər), B., 1993; Nəsibzadə N, Azərbaycanın xarici siyasəti (1918-1920), B., 1996.
318
hərbi xadimi. 1900 ildə parla mentin deputatı seçilmişdir. 1911-22 illə rdə mü xtə lif na zir vəzifə lərində işlə mişdir. 1917-18 illərdə hərb i təchizat naziri, 1919-21 illərdə hərbi nazir və aviasiya naziri olmuşdur. 1920 il yanvarın 15-də Parisə dəvət olunmuş, yanvarın 17-də Antanta Ali Şurasının iclasında müstəqilliyi de-fakto tanınmış Qafqaz respublikalarına maddi yardım göstərilməsi məsələsinin müzakirəsində iştirak etmişdir. İclasda Əlimərdan bəy Topçubaşov Qafqaz respublikaların ın üzləşdiyi bolşevik təhlükəsindən danışmışdır. Çörçillin iştirak etdiyi 19 yanvar iclasında Cənubi Qafqaz respublikalarına xarici təcavüz təhlükəsinə qarşı Ali Şuranın maddi yardım göstərəcəyinə müvafiq qərarla tə minat verilmişdi. Çörç ill bolşevik basqınını dəf etmək üçün Qafqaza qoşun göndərmək tərəfdarı o lmuşdur. Sovet hakimiyyətinin barış maz əleyhdarı və antisovet hərbi müda xilənin başlıca tərə fdarı o lan Çörç ill 1920 ildə mövcud vəziyyəti nə zərə a laraq, hərb i ə mə liyyatların dayandırılmasın ın vacibliyini bəyan etmişdir. 1924-29 illərdə maliyyə naziri idi. 1940-45 illərdə baş nazir olmuş, 1941 ilin iyununda faşist Almaniyasına qarşı b irgə hərb i ə məliyyatlar barədə Sovet Sosia list Respublika ları İttifaq ı ilə saziş, 1942 ilin may ında isə müttəfiqlik haqqında müqavilə imzalamışdır. 1951-55 illərdə yenidən baş nazir o lmuş, sonra istefaya çıxmışdır. Bununla belə, Çö rçill ö mrünün sonuna qədər parla mentin deputatı olmuş, Böyük Britaniyanın dövlət siyasətinə böyük təsir göstərmişdir. Publisistik və memuar janrında bir sıra qiy mətli kitabların müəllifid ir. 1953 ildə Nobel mü ka- fatına lay iq görülmüşdür.
319
DADAġOV Ağa Abdulla Ələsgər oğlu (1.4.1902, Bakı - ?) - A zərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti Parlamentinin xüsusi qərarı (bax Xaricə təhsil almağa göndərilən azərbaycanlı tələbələr haqqında qərar) ilə a li təhsil almaq üçün xaricə göndərilmiş tələbələrdən b iri. 1-ci Bakı realnı məktəbini b itirmişdi (1918).Parlamentin 1919 il 1 sentyabr tarixli q ərarına əsasən, təhsilini davam etdirmə k üçün İngiltərəyə göndərilmişdi. Sonrakı taleyi barədə məlumat aşkar olunmamışdı.
milyonçusu, xeyriyyəçi. Əsilzadə ailəsində doğulmuşdur. Stokholm Universitetini (İsveç) əla qiymətlə rlə bit irmiş, rus, fransız və digər Avropa dillə rini mü kə mmə l öyrən mişdi. Ça r Rusiyasında həqiqi mülki müşavir rütbəsində olmuşdur. Ölkə xa ricindəki fəa liyyətinə və xeyriyyə işlə rinə görə Rusiyanın "Müqəddəs Anna", "Müqəddəs Stanislav", 2 dəfə İranın "Şiri-Xurşid", Bu xara əmirliyin in "Bu xaray i-şərif‖ ordenləri və bir ço x meda lla rla təltif ed ilmiş, Dadaşov Rusiyanın "fə xri vətəndaşı" titulunu almışdır. Onun gəmiçilik tica rətindən əldə etdiyi gəlirin ə ksəriyyəti xa lqın maariflən məsinə (Qo ri Müə llimlər Se minariyası və "Qız mə ktəbi"nə) sərf edilird i. Ba kı-Batum neft kə mə rin in çəkilməsinə, Ba kı du ması b inasının inşasına xeyli vəsait sərf edən Dadaşov Maksim Qo rkinin, D.İ.Mendeleyevin, neft geologiyası mütəxəssisi İ.M.Qubkin in Bakıya səfərlərin i maliyyələşdirmişdi. A zərbaycanın maddi mədəniyyət abidələrinin qorunub saxlan masında yaxından iştirak ed ən Dadaşov Bibiheybət məscidin i bərpa etdirmiş, həmç inin Bu xa ra ə mirinin Moskvada tikd ird iyi məscidə qırxçıraqlı qəndil və qiy mət li xa lıla r bağışla mışdı. Azərbaycanda milli höku mətin yarad ılmasına, "Müsavat" partiyasının geniş fəaliyyət göstərməsinə maddi yard ım edən Dadaşov 1918 ildə Ba kıda ma rt soyqırımı za man ı dəstəsi ilə b irgə e rmənilərə qarşı silah lı mübarizə aparmışdır. Silah ardınca Rusiyaya göndərdiyi gəmiləri qarşılamağa gedən Dadaşov silahları arabalara yüklətdirib geri qayıdarkən, daşnak S.Lalayanın quldur dəstəsi ilə qarşılaş mışdır. S.Lalayan ona qılıncının altından keçməy i əmr edərkən, Dadaşov "Mən türkəm. Türk ölər, ancaq erməni dığasının qılıncının altından keçməz" cavabını vermişdir. Hiddətlənən daşnaklar onu işgəncə ilə öldürmüşlər. İşgəncələrə mətanətlə tab gətirən Dadaşov erməniləri burada yubadaraq, silahların daşnaklara yo x, əliyalın döyüşən azərbaycanlılara çatmasına nail o lmuşdur. Ölü mündən sonra ermən ilər onun üzəri brilyant, zü mrüd və yaqutla bəzədilmiş, ya xasından orden və meda lla r asılmış mundirin i ə lə keçirmişlər. Qəbri indiyədək aşkar edilmə mişdir. DAĞIS TAN HÖKUMƏTĠ - 1919 ilin yazında Dağıstan vilayətində yaradılmış höku mət. Dağıstan vilayəti Rusiya imperiyasının Şimali Qafqazı işğalı zamanı Qafqaz canişininin 1860 il aprelin 5-də təsdiq etdiyi "Dağıstan vilayətinin idarə edilməsi haqqında əsasnamə"yə uyğun olaraq yaradılmışdı (ba x Dağıstan vilayəti). Vilayətin əhalisi 1917 ilin sonunda, Sovet Rusiyasının bolşevik hakimiyyətini qəbul etməyərək, Şimali Qafqazın d igər xalqları, ilk növbədə Terek v ilayətin in əhalisi ilə birlikdə müstəqil dövlət yaratmaq uğrunda mübarizəyə qalxd ı. 1918 il mayın 11-də Dağ ıstan və Terek vilayətlərinin əhalisini tə msil edən ictimai xadimlə r Şimali Qafqaz Dağlılar Xa lqla rı İttifaq ı Res publikası (Dağlılar Respublikası) yaradılmasın ı elan etdilər. Elə o zamandan bu respublikanın A zərbaycanla sıx ittifaq yaratması, hətta bir dövlətdə birləşməsi təklifləri irəli sürülməyə başlandı. 1919 il aprelin əvvəlində Denikinin Könüllü ordusu Terek vilayətini işğal etdikdən sonra, Dağıstanda artıq süqut etmə kdə olan Dağ lılar Respublikasından ayrılıb A zərbaycana birləş mək ideyası sürətlə yayılmağa başladı. Dağıs tanın ictima i xad imləri A zərbaycan Xa lq Cü mhuriyyətinin Dağ lılar Respublikasındakı diplo matik nü mayəndəsi Əbdürrəhim bəy Haqverdiyevə mürac iətlə r edərək, bu haqda Azərbaycan Hökumət inin prinsipia l ra zılıq verməsin i xah iş etdilər. Haqverdiyevin aprelin 15-də xaric i işlər naziri Mə mməd Yusif Cə fərova göndərdiyi mə lu matda bildirilird i ki, Dağ ıstanın 10 dairəsindən 4-ü açıq şəkildə Azə rbaycana birləşmə k tərə fdarıdır, qa lanları is ə bunu gizlində arzu edirlər. Dağıstanlı zabit lər, o cümlədən Dağlılar höku mətində hərbi nazirin müav ini o lmuş general M.Xəlilov da bu mövqedən çıxış edird ilər.
Denikin ordusunun cənuba doğru irəlilə məsi ilə əlaq-dar Dağıstanda Azərbaycana birləşmə k tərəfdarları da sürətlə artırd ı. Kürə, Qaytaq, Tabasaran, Avar və Dərbənd bölgələrin i təmsil edən nümayəndələr tarixən, həm də iqtisadi cəhətdən 320
Azərbaycanla sıx bağlı olduqların ı bild irir və siyasi ittifaq yaradılmasın ı zəruri sayırdılar. Aprelin 29-da Te mirxan-Şurada Dağıstanın Azərbaycana birləşdirilməsi məsələsi Dağlılar parlamenti ü zvlərin in, zabitlərin, ruhanilərin və ziyalıların birgə iclasında mü zakirə ed ild i. Zab itlər Denikinə qarşı mübarizən in davam etdirilməsini və hərbi əməliyyatlar başa çatdıqdan sonra Dağıstanla Azərbaycanın federasiya və ya konfederasiya formasında b irləşməsini təklif etdilər. Dağıstan deputatlarının lideri Məhəmməd Qazi Dibirov, nüfu zlu din xad imi Şeyx Uzun Hacı da bu təklifə tərəfdar çıxdılar. 1919 il may ın 5-də Bakıdakı müttəfiq qoşunlarının ko mandanı general To mson da Fətəli xan Xoyski ilə görü-şündə Dağıstanın iqtisadi, topoqrafik və d igər cəhətlərdən A zərbaycanla bağlı olduğuna görə, onun Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyətinə birləşdirilməsini labüd saymışdı. Dağıstanın öz taleyini Azərbaycanla bağlamaq üçün addımlar atması, müttəfiqlərin bu məsələyə müsbət yanaş-ması Denikin in bölgədə fəallaş masına, təxribatçılıq fəaliyyətini gücləndirməsinə səbəb oldu. Əhalin in rəğbətini qazan maq üçün Dağıstana yerli özünüidarəçilik verilməsi vəd edild i, Denikin ordusunun bölgədə başlıca vəzifəsinin bolşeviklərlə mübarizə olduğu bildirild i. Yüksək rütbəli dağlı zabitlərin in Şimali Qafqazın müsəlman bölgələrinin idarəsinə cəlb edilməsi isə zab it heyətinin mövqeyində dəyişiklik yaratdı. Be lə bir şəraitdə mayın 12-də Pşe ma xo Kotsevin baş çılıq etdiyi Dağlılar höku məti istefa verdi. Parla ment zabit- lərin təzy iqi ilə yeni höku mətin təşkilini general M.Xə lilova tapşırdı. Genera l Xə lilov Denikin in nü mayəndəsi ilə danışıqlara girdi, Dağlılar Respublikası hökumətin i buraxdı və ayrıca Dağ ıstan hökuməti yarad ıld ığını elan etdi. Mayın sonunda Denikin Dağıstanı müqavimətsiz ələ keçird i. Əbdürrəhim bəy Haqverdiyevin iyunun 7-də Dağıstanda baş verən son hadisələr haqqında Azərbaycan Höku- mət inə mə lu matında Den ikinin bölgədə cə mi min nəfə rdən bir qədər ço x hərbi qüvvəsi olduğu bildirilir və əhalinin arzusunu nəzərə alıb, Petrovsk-Porta (indiki Mahaçqala) qədərki əra zini Azə rbaycana birləşdirmək üçün hərə kətə başlamaq təklif edilirdi. Britaniya hökumətinin iyunun 11-də bəyan etdiyi demarkasiya xəttinə görə də, Den ikin ordusu Petrovskdan 5 mil cənubda dayanmalı, Dağıstanın cənubuna keçmə mə li idi. Azərbaycan Höku mət i Də rbəndi və de markasiya xəttinə qədərki Dağ ıstan ərazisini denikinç ilə rdən tə mizlə mə k üçün dərhal diplo matik və hərb i hazırlığa başladı. Lakin Den ikin ordusu Cənubi Dağ ıstanı tərk etməkdən qəti boyun qaçırdığından avqustun 4-də Britaniya höku məti demarkasiya xəttini Dağıstanın cənub sərhədinə çəkərək, bölgəni bütünlüklə Denikin ordusunun təsir dairəsinə aid etdi. Azərbaycan Hökuməti yaran mış mürəkkəb vəziyyəti nəzərə alaraq, Dağıstanın birləşdirilməsi ilə bağlı hazırlığ ı dayandırmalı oldu. Əd.:
Aзepбaйджанская Демократическая Pecnублика (1918-1920), Внешняя политика (документы и материалы) , Б., 1998; Aзepбaйджанская Демократическая Pecnублика (1918-1920). Армия (документы и материалы), Б., 1998; Göyüşov A., 1917-1920-ci illərdə Şimali Qafqaz dağlılarının azadlıq uğrunda mübarizəsi. B., 2000. Yüklə 19,75 Mb. Dostları ilə paylaş:
|