1 T. C. Sağlik bakanliği bakirköy dr. Sadġ konuk eğĠTĠm ve araġtirma hastanesġ
Yüklə 1,13 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
61
sosyal aktivitelerin kısıtlanması, fiziksel sağlık sorunlarına bağlı günlük aktivitelerde kısıtlılıklar yaşamaları, emosyonel sorunlara bağlı günlük aktivitelerde sorunlar yaşamaları, mental sağlıklarında bozulma olması, kendilerini enerjik hissetmeme, ağrılarının olması ve kendi sağlıkları konusunda endişeleri olması durumunda bakım verme yükleri de artmaktadır. Çalışmamızda bakım verenlerde fiziksel fonksiyonda istatistiksel olarak negatif yönde anlamlı bir ilişki (p<0.05) bulunurken, fiziksel rol fonksiyon, soysal fonksiyon, emosyonel fonksiyon, mental sağlık, zindelik, ağrı ve genel sağlık olgularında negatif yönde istatistiksel olarak ileri düzeyde anlamlı ilişki bulunmuştur (p<0.001). Depresyon yaşayan hasta birey kendi içinde kapanarak kendisini sosyal çevresinden izole eder ve değersizlik hissi yaşayabilir. Bu durumda hasta hem fiziksel hem de ruhsal yönden beklenenden daha fazla etkilenebilir, iş performansında düşme, günlük yaşam aktivitelerinde azalma ve sosyal izolasyon görülebilir. Sonuçta hastanın yaşam kalitesi de olumsuz etkilenebilir (89-90). Dünya Sağlık Örgütünün (WHO) bir araştırmasında temel sağlık alanında depresyonun en çok görülen fizyolojik hastalıklardan biri olduğu ve dünyada görülen bütün hastalıklar içerisinde %10.4‟lük bölümü oluşturduğu bildirilmiştir. Depresyon ile ilgili kendini değerlendirme ölçekleri sağlık alanında bu hastalığın teşhisinde ve hastalık düzeyinin belirlenmesinde oldukça önemlidir (91). Hemodiyaliz hastalarının devamlı karşılaştığı streslerin onlarda sürekli bir anksiyete yarattığı bildirilmektedir (92). Kronik hastalıkların bir çoğunda olduğu gibi, diyaliz hastalarında da kaygı en yaygın yakınmadır. Makineye bağımlılık, otonominin sınırlanması, fiziksel durum ile aile düzenlerindeki bozulmalar bu kaygıyı arttırır. Hastalığın yaşantının tüm alanlarını ve yaşam kalitesini etkilemesi, gelecek belirsizliği, cinsel işlevlerin bozulacağı korkusu, ekonomik yetersizlik bu kaygıyı daha da arttırır. Katastrofik kaygı ve panik ile baş edebilme sürecinde kızgınlık ve inkar davranışları görülür. Duygularını ifade edebilen, yeni ilgi ve yaşam alanları yaratabilen hastalarda uyum daha kolaydır (93,94).
62
Araştırmamızda anksiyete ve depresyon gibi psikososyal sorunların hem hasta, hemde bakım verenlerini karşılıklı olarak ne derece etkilediklerini de görmekteyiz. Bakım verenin anksiyete puanı ile hastanın anksiyete puanı arasında ileri düzeyde pozitif yönde istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki bulunurken(p<0.001), depresyon puanları arasındada istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki bulunmuştur (p<0.05), yani hastalarda anksiyete ve depresyon düzeyleri arttıkça, bakım verenlerinde de arttığı görülmektedir. Yine bakım verendeki depresyonla, hastanın anksiyetesi arasında (p<0.001) ve bakım verenin anksiyetesi ile hastadaki depresyon arasında (p<0.05) istatitiksel olarak anlamlı bir ilişki bulunmaktadır. Bu nedenle diyaliz tedavisi gören hastaların psikiyatrik değerlendirmeye alınması ve eğer gerekiyorsa psikiyatrik tedavi programlarının da başlatılması hastaların psikososyal adaptasyonlarını kolaylaştıracak, yaşam kalitesini arttıracak, tedavinin başarısını etkileyecektir. Hastalarının bu durumlarından birincil olarak etkilenen bakım verenlerinin de yaşam kalitesi, psikososyal durumlarında düzelme olup, bakım verme yüklerinde de azalma görebiliriz.
63
SONUÇ
Bu çalışma Bakırköy Dr.Sadi Konuk E.A .H. Diyaliz Merkezinde tedavi olmakta olan 63 periton ve hemodiyaliz hasta ve bakım verenlerinde yapılmıştır. Amacımız en az 6 aydır diyaliz programında olan hastaların yaşam kalitelerinin hastaların anksiyete ve depresyon düzeylerine olan etkileri ile bakım verenlerindeki yaşam kalitesi, anksiyete ve depresyonları ile bunların bakım verme yüklerine etkisini incelemekti.
Burada hem hasta, hemde bakım verenlerine, SF-36 yaşam kalitesi ölçeği ve HAD uyguladık. Bunun yanında bakım verenlerdeki yükü görmek amacıyla, bakım verenlerede Zarit uyguladık.
Yaşam kalitesinin tam bir tarifini yapmak güç olmakla birlikte genel bir iyilik hali olarak tarif edilebilir.
Son yıllarda SDBY‟nde yaşam kalitesi artık biyokimya değerleri, hospitalizasyon oranları, hayatta kalım ve mortalite gibi tedaviye yanıt kriterlerinden biri olarak kabul edilmektedir. Hastaların ve bakım verenlerin yaşam kalitesi puanlarına baktığımızda birbirinden farklı olduğunu görmekteyiz. Hastalarda fiziksel rol fonksiyonda bozulma görülürken, bakım verenlerde genel sağlık durumunda daha çok bozulma görmekteyiz. Bu iki gruptaki farklılığın birçok değişkenden etkilendiğini söyleyebiliriz. Hastalardaki yaşam kalitesindeki her bozulma , onların anksiyete ve depresyon puanlarında da bozulma ile ilişkilidir.
Depresyon ve anksiyete gibi psikolojik sorunlar diyaliz hastalarında birbirine eşlik eden problemlerdendir. Bununla birlikte bu hastaların en yakınlarında olan bakım verenlerinin de, hem hastaların bu psikososyal durumlarından, hemde uzun bir tedavi sürecini gerektiren bu hastalık boyunca, hastalarının tedavi sürecine katılmaları, sosyal yaşamları ve fiziksel fonksiyonlarındaki kısıtlanmalardan etkilenerek, depresyon ve anksiyete gibi problemlerle karşılaşabilecekleri aşikardır. 64
Çalışmamızda hastaların HAD anksiyete ve depresyon ortalamaları Türkçe geçerlilik ve güvenilirliğe göre sınırda hasta düzeyine uyduğu bulunmuştur. Bakım verenlerde ise toplu olarak bakılınca anksiyete ve depresyon görülmezken, ayrı ayrı incelediğimizde bakım veren çocuklarda ve eşler dışındaki diğer bakım verenlerinde depresyon puanı kesme puan ile uyumludur, bakım veren eşler dışındaki kişilerin depresyon geliştirme ihtimalinin daha çok olduğunu söyleyebiliriz. Bu çıkarsama bakım verenlerin çoğunun hastaların eşleri olması durumuna da açıklama getirebilir.
Kronik hastalıklar hastanın kendisi kadar yakınlarını da etkiler. KBY bir aile hastalığı olarak görülmüştür . Bu tanım özellikle diyaliz hastaları için daha belirgin bir tanımlamadır. Bakım vermek ailelere önemli bir yük getirir. Aile içinde çoğunluğunda bakıcı konumunda eşler vardır. 15-75 yaş aralığındaki bakım veren grubumuza baktığımızda çoğunluğu bizim çalışmamızda da eşler oluşturmaktaydı. Bu kişilerin bakım verme yükleri ise yüksek olarak bulunmuştur. Bakım verenin yakınlık derecesiyle, bakım verme yükü arasında ilişki bulunmazken, yaşı ile ileri düzeyde anlamlı bir ilişki bulunmuştur. Biz çalışmamızda gördük ki, hastanın yaşam kalitesi skorlarını belirleyen her maddenin kötüleşmesinde, bakım verenin bakım verme yükü de artmaktaydı. Bununla birlikte bu hastaların anksiyete ve depresyonlarındaki kötüye gidişte, bakım verenlerin yükünü arttırmaktadır. Bunun neticesi olarak da, bakım verenlerin yükü arttıkça, bakım veren kişilerde de anksiyete ve depresyona eğilim artmaktadır .
Birbirlerine bukadar bağımlı olan diyaliz hastaları ve bakım verenlerinin tüm yaşamlarını etkileyecek bu uzun tedavi sürecinde, diyaliz hastalarının fiziksel durumlarının daha çok etkilendiği, yaşam kalitelerinde bozulma olduğu ve sonuçta psikososyal bir etkilenmeye neden olduğunu görmekteyiz. Bu hastaların bakım verenlerinin de hastalar kadar olmasa da bir yük altında oldukları, bu yük ve sorumluluk neticesinde psikolojk problemler yaşayabileceği unutulmamalıdır. Biz sağlık çalışanları olarak bu hastalığın, bir aile hastalığı olduğunu, sadece kişiye medikal tedavinin yeterli olmadığını unutmayıp, bu tedavi sürecinde hastaların ve bakım verenlerinin 65
yaşam kaliteleri, anksiyete ve depresyon durumları takip edilerek, gerektiğinde psikiyatrik tedavi önermeliyiz. Görülüyor ki anksiyete depresyon, yaşam kalitesi ve bakım verme yükü birbirini etkileyen durumlardır, bunlardan birinde bile düzelme yapabilirsek diğer durumların düzelmesini de sağlayabiliriz.
66
KAYNAKLAR 1. Raskin N.H., Fishman R.A. Neurologic disorders in renal failure. N. Engl. J. Med. 294:143-8;1976. 2. Clinical Practice Guidelines for Chronic Kidney Disease: Evaluation, Classification and Stratification. AJKD, National Kidney Foundation, Vol 39, No 2 Suppl, 1 February 2002.
X. Decremental nevre conduction in uremia. Acta med. Scand., 1 196: 83-86;1974.
And Transplantation in Turkey 5.Akoğlu E, Süleymanlar G. Kronik Böbrek Yetersizliği, Temel İç Hastalıkları. 769-776, Güneş Kitapevi:1996. 6. Merkus MP , Kredit R. Quality of life and functional status in chronic hemodialysis and peritoneal dialysis. In: Lamiere N, Mehta RV (Ed), Complications of Dialysis.497-515;2000.
replacement threapy in Japan. Am J Kidney Dis. 25; 151-64;1995. 8. Mallick NP, Jones E, Selwood N. The European (European Dialysis and Transplantation Association-European Renal Assosication) Registry. Am J Kidney Dis. 25; 176-87;1995.
in the national cooperative dialysis study and a description of morbidity, mortality, and patient withdrawal. Kidney Int. 23 (suppl 13): S42-9;1983. 10. Owen WF Jr, Lew NL, Liu Y, Lowrie EG, Lazarus JM. The urea reduction ratio and serum albumin concentrations as predictors of mortality in patient undergoing hemodialysis. N Engl J Med 1. 329; 1001-6;1993. 11. DeOreo PB. Hemodialysis patients assessed functional health status predicts continued survival, hospitalization and dialysis- attendance compliance. Am J Kidney Dis. 30:204-12;1997.
ruhsal bozukluklar.Türk Psikiatri Dergisi. 9:13-22;1998. 13.Aydemir Ö.Hastane Anksiyete ve Depresyon Ölçeği Türkçe formunun geçerlilik ve güvenilirlik çalışması.Türk Psikiatri Dergisi. 8:280-282;1997.
67
14.Hirst M. Career distress: a prospective, population based study. Soc Sci Med. 61:697–708;2005. 15.Treasure J. Review: exploration of psychological and physical health differences between caregivers and non-caregivers. Evid Based Ment Health. 7:28;2004. 16.Schulz R, Martire LM. Family caregiving of persons with dementia: prevalence, health effects, and support strategies. Am J Geriatr Psychiatry. 12:240–249;2004. 17.Lauber C, Eichenberger A, Luginbuhl P, et al. Determinants of burden in caregivers of patients with exacerbating schizophrenia. Eur Psychiatry. 18:285–289;2003.
Progressive Chronic Renal Failure. Primer on Kidney Diseases- 3 rd Edition., NKF. Chapter 58: 385-396;2001.
Türk Nefroloji Derneği-2007 Registry of The Nephrology , Dialysis And Transplantation in Turkey
Institutes of Health, National Institute of Diabetes and Digestive and Kidney Diseases,2006.
And Transplantation in Turkey 23.Walsh P.C, Retik A.B, Vaughan E.D, Wein A.J: Campbell Urology, 8th Edn. 24.Akpolat T, Utaş C, Süleymanlar G: Nefroloji El Kitabı. 3. Basım. 328-329, Nobel Tıp Kitabevi, İstanbul;2002. 25.Arık N: Nefroloji Kitabı. Birinci Baskı. Deniz Matbacılık, İstanbul;2001. 26.Daugirdas Jt, Blake P, Ing T. Diyaliz El Kitabı. Guneş Kitapevi;2003. 27.William L, Henrich, M.D.:Principles And Practice Of Dialysis. 2th Edn.,180-234,Wolter Kluwer Company ,Philodelpia , London, Tokyo;1999.
Edn.1220-1242, Nobel Tıp Kitabevi, İstanbul;2001. 29.Işik E., Taner Y. Çocuk Ergen ve Erişkinlerde Anksiyete Bozuklukları. Asimetrik Parelel Kitabevi. S :3-29;2006. 68
30.Işik E.: Depresyon ve Bipolar Bozukluklar, Ankara: Görsel Sanatlar Matbaacılık 5-11; 2003. 31.Özpoyraz N: Depresyonda Nöroanatomik Bağlantılar. Klinik psikiyatrik Dergisi 5 (ek 4): S:68-72; 2002. 32. Kaustio O, Partanen J, Valkonen-Korhonen M, Viinamaki H, Lehtonen J: Affective and psychotic symptoms relate to difrent types of P300 alteration in depressive disorder. J Affect Disord 71(1-3):43- 50; 2002. 33. Puchinskaia LM, Dudaeva KI, Krasnov VN, Voitsekh VF: Interhemispheric asymmetry according to evoked potential parameters in patients with depression. ZhVyssh Nerv Deiat Im P Pavlova 43(4):758-764; 1993. 34. Roth WT, Pfeeferbaum A, Kelly AF, Berger PA, Kopell BS: e Psychiatry Res 4(2):199-212; 1981. 35.Amerikan Psikiyatri Birliği: Mental Bozuklukların Tanısal ve Sayımsal Elkitabı. Çevire: Köroğlu E. 4. Baskı, Ankara:Hekimler Yayın Birliği;1998.
36)‟nın Türkçe versiyonun güvenirliliği ve geçerliliğ. İlaç ve Tedavi Dergisi. 12: 102-6;1999. 37.Demiral Yücel,Ergör Gül,Ünal Belgin, SF-36 Yaşam kalitesi ölçeğinin genel toplum örneğinde güvenirliği (sağlıkta yaşam kalitesi sempozyumu poster no:25 İzmir 2004) 38.Aydemir Ö,Köroğlu E.Psikiatride Kullanılan Klinik Ölçekler. Ankara,HYB;2006. 39.Zigmond AS; Snaith PR .The hospital anxiety and depression scale. Acta Psychiatr Scand, 67:361-70;1983. 40.Clark DA, Steer RA Use of nonsomatic symptoms to differentiate clinically depressed and nondepressed hospitalized patients with chronic medical illnesses. Psychol Rep, 75: 1089-90;1994. 41.Zarit SH, Reever KE, Bach-Peterson J. Relatives of the impaired elderly: Correlates of feelings of Burden. Gerontologist. 20:649- 655;1980. 42.Brouwer WB, van Exel NJ, van de Berg B, Dinant HJ, Koopmanschap MA, van den Bos GA. Burden of caregiving: evidence of objective burden, subjective burden, and quality of life impacts on informal caregivers of patients with rheumatoid arthritis. Arthritis Rheum. 51(4):570-7; 2004 Aug 15.
69
43.Luttik ML, Jaarsma T, Veeger N, Tijssen J, Sanderman R, van Veldhuisen DJ. Caregiver burden in partners of Heart Failure patients; limited influence of disease severity. Eur J Heart Fail. 2007 Jun- Jul;9(6-7):695-701. Epub 2007 Mar 7. 44.Chiò A, Gauthier A, Calvo A, Ghiglione P, Mutani R. Caregiver burden and patients' perception of being a burden in ALS. Neurology. 64(10):1780-2; 2005 May 24. 45.Schubart JR, Kinzie MB, Farace E. Caring for the brain tumor patient: family caregiver burden and unmet needs. Neuro Oncol. 2008 Feb;10(1):61-72. Epub 2007 Nov 9. 46.Blanes L, Carmagnani MI, Ferreira LM. Health-related quality of life of primary caregivers of persons with paraplegia. Spinal Cord. 2007 Jun;45(6):399-403. Epub 2007 Feb 20. 47.Buhse M. Assessment of caregiver burden in families of persons with multiple sclerosis. J Neurosci Nurs. 40(1):25-31; 2008 Feb. 48.Martínez-Martín P, Forjaz MJ, Frades-Payo B, Rusiñol AB, Fernández-García JM, Benito-León J, Arillo VC, Barberá MA, Sordo MP, Catalán MJ. Caregiver burden in Parkinson's disease. Mov Disord. 22(7):924-31; quiz 1060; 2007 May 15 49.Rombough RE, Howse EL, Bartfay WJ. Caregiver strain and caregiver burden of primary caregivers of stroke survivors with and without aphasia. Rehabil Nurs. 31(5):199-209; 2006 Sep-Oct 50.Zarit SH, Orr NK, Zarit JM. The hidden victims of Alzheimer's disease; families under stress. New York: New York University Press; 1985.
51.Schreiner AS, Morimoto T, Arai Y, Zarit S. Assessing family caregiver's mental health using a statistically derived cut-off score for the Zarit Burden Interview. Aging Ment Health. 10(2):107-11; 2006 Mar
52.Şentürk A,Levent BA.Kronik böbrek yetmezliğinde uygulanan tedavilerin psikiatrik etkileri ve tedavisi.Arşiv9(49):49-65;2000. 53.Özyürek,P.Lomber Disk Ameliyatı Olmuş Erişkin Hastaların Genel
Sağlık Statüsü
Boyutlarının Ölçülmesi.Uzmanlık Tezi,İzmir:Ege Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu,Cerrahi Hemşireliği Bölümü;2000. 54.Chang W, Hung K: Chronic fatigue in long-term periotenal dialysis patients. Am J. Nephrol, 21: 479-485, 2001. 55.Valderrabano F,Jofre R, Lopez-Gomez JM. Quality of Life in end 70
stage renal disease patients.Am soc Nephrol. 6: 1418-1426:1995. 56. Kalender B: Hemodiyaliz hastalarında beslenme durumu, diyaliz yeterliliği ve mortalite. Sendrom, 19-23, Haziran 2001. 57.Tsay SL, Healstead M. Self-care, self-efficacy, depression and quality of life among patients receiving hemodialysis in Taiwan, Int J Nurs Stud, 39(3): 245-251; 2002. 58.Walters BAJ, Hays RD, Spitzer KL ve ark. Healthrelated quality of life, depressive symptoms, anemia and malnutrition at hemodialysis initiation, Am J Kidney Dis, 40(6): 1185-1194;2002. 59.Alarkom RD,Jenkins CS,Parker PE et al.Psychologyof chronic heamodialysis:is it a behavioral cognitive continium Int Urol Nephrol 20:327;1988. 60.Elbi H. Kanser ve psikiatrik sorunlar: Tanı,sağaltım.Türk Psikiatri Dergisi 2:122-8;1991. 61.Wells KB,Golding JM,Burnam MA et al.Psychiatric disorder and limitations in physical functioning in a sample of the Los Angeles general population.Am J Psychiatry 145:712-17;1988. 62.Üçok GÖ.Bir sağlık ocağına başvuran hastalarda bedensel ve ruhsal hastalığın birlikte bulunuşu.Türk Psikiatri Dergisi 6(3):180- 5;1995. 63.Ateşçi FÇ,Karadağ F,Karagöz N, Oğuzhanoğlu NK.Bir üniversite hastanesi yatan hastalarında psikiatrik bozuklukların dağılımı. 9.Anadolu Psikiatri Günleri Kitabı,Edirne s.748;2000. 64.Kaçmaz N.Konsultasyon liyezon psikiyatrisi hemşireliği ve psikososyal bakım. 5.Ulusal Konsultasyon- Liyezon Psikiyatrisi Kongresi.İstanbul,Tam Metin Kitabı s.198-206;1998. 65.Özcan A. Konsultasyon liyezon psikiyatrisi hemşireliği ve geleceği.
5.Ulusal Konsultasyon- Liyezon
Psikiyatrisi Kongresi.İstanbul,Tam Metin Kitabı s.222;1998. 66.Sloan DM,Marx BP,Bradley,MM et al.Examining the high-end specificity of the Beck Depression İnventory using an anxiety sample.Cognitive Therapy and Research 26:719-27;2002. 67.Oğuzhanoğlu NK.Tıbbi Durumlar ve Depresyon Duygudurum Dizisi 3:116-25;2001. 68.Akyol A.Yaşam Kalitesi ve Yaklaşımları.Ege Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi.9:75-9;1993.
71
69.Özçürümez G,Tanrıverdi N,Zileli L.Kronik Böbrek Yetmezliğinin Psikiyatrik ve Psikososyal Yönleri.Türk Psikiyatri Dergisi 14(1):72- 80;2003. 70.Jofre R, Lopez-Gomez, Valderrabano F: Quality of life for patient groups. Kidney Int 57(Suppl 74):S121–S130, 2000. 71.World Health Organisation: The First Ten Years of the World Health Organisation. Geneva, World Health Organisation, 1958. 72.Marushka p. Et al. Quality of life over time in dialysis: The Netherlans Cooperative Study on the Adequacy of Dialysis. 73.Nevvby W (1996). Chronic illness and the family life cycle. J Adv Nurs, 23 :786-791. aktaran White Y, Grenyer BFS The biopsychosocial impact of end-stage renal disease: the experience of dialysis patients and their partners. J Adv Nurs, 30(6): 1312- 1320;1999. 74.Wicks MN, Milstead EJ, Hathaway.Family caregivers' burden, quality of life, and health follovving patients' renal transplantation. J Transpl Coord., 8 (3): 170-176;1998. 75.Piening S. Family stress in diabetic renal failure. Health soc work 1984; 9 :134-141;1984. Aktaran Rounds KA, Israel BA.Social netvvorks and social support: Living with chronic renal disease (Review). Patient Education and Counseling, 7:227-247;1985. 76.
renal patients and their partners. Dialysis Trans; 11:1101-1106;1982. aktaran Rounds KA, Israel BA. Social netvvorks and social support: Living with chronic renal disease (Revievv). Patient Education and Counseling, 7:227- 24;1985. 77.Hayward MB, Kish JP, Frey GM. An instrument to identify stressors in transplant recipients. Am Mephrol Nurs Assoc J, 16 : 81- 84;1999. aktaran Lindgvist R, Carlsson M, Sjöden P-O. Coping strategious and health-related quality of life among spouses of continuous ampulatory peritoneal dialysis, haemodialysis, and transplant patients. J Adv Nursing, 3116:1398-1408;2000.
78.Lowry MR ve Atcherson E. Spouse assistant's adjustment to home hemodialysis. Journal of Chronic Diseases; 37: 293-300;1984. aktaran Rideout EM, Rodin GM, Littlefield CH. Stress, social s, and 72
symptoms of depression in spouses of the medically ili. Int J Psychiatry in Medicine; 20(1); 37-48;1990. 79.Rideout EM, Rodin GM. Littlefield CH. Stress, social support, and symptoms of depressionin spouses of the medically ili. Int J Psychiatry. 20(1); 37-48;1990. 80. Caregiver Burden in Parkinson‟s Disease .Gülbün Yüksel,Figen Varlıbaş, Geysu Karlıkaya, Yasemin Şıpka, Hülya Tireli. Parkinson Hast. Hareket Boz. Der., 10(1-2): 26-34;2007. 81.Suh MR, Jung HH, Kim SB, Park JS, Yang WS. Effects of regular exercise on anxiety, depression, and quality of life in maintenance hemodialysis patients. Renal Failure. 24: 337-345;2002. 82. Kocabaşoğlu N, Doksat MK, Doğangün B. Anksiyete ve Depresyonun Çok Yönlü İlişkisi, Yeni Symposium. 42: 168-176;2004. 83.Özgür B, Kürşat S,Aydemir Ö.Hemodiyaliz hastalarında yaşam kalitesi ile anksiyete ve depresyon düzeyleri yönünden değerlendirilmesi.Türk Nefroloji ve Transplantasyon Dergisi 12(2)113-116 ;2003. 84.Angelica G.Belasco,MSc,and Ricardo Sesso,MD.Burden and quality of life of caregivers for hemodialysis patients.National Kidney Foundation,Inc;2002. 85.Acaray A, Pınar R.Kronik hemodiyaliz hastalarının yaşam kalitesinin değerlendirilmesi.C.Ü. Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi:8(1);2004. 86.Covic A, Seica A,Gusbeth-Tatomir PG ve ark. İllness representations and quality of life scores in hemodialysis patients.Nephrol Dial Transplant,19:2078-2083;2004. 87.A.S.Schreiner ,T. Morimoto,Y. Arai, S.Zarit.Assesing family caregiver‟s menthal health using a statistically derived cut-off score for Zarit Burden Interview.Aging &Mental Health pages 107-111 ;March 2006. 88.Rebollo P,Alvarez-Ude ve ark. Different evaluations of the health related quality of life in dialysis patients.J Nephrol .17:883-840;2004. 89.Cimilli C.Kanserde anksiyete ve depresyon.3P Dergisi.6(3):8- 13;1998.
73
90.Valente SM,Saunders JM,ve Cohen MZ.Evaluating depression among patients with cancer .Cancer Practice .2:65-71;1994. 91.Endler NS,Macrodimitris SD,Kocovski NL.Depression :the complexity of self report measures.Journal of Applied Biobehavioral Research.5:26-46;2000. 92.Özatalay E.Kronik hemodiyaliz programındaki hastalarda anksiyete.Uzmanlık tezi.Erzurum:Atatürk Üniversitesi Tıp Fakültesi Psikiyatri ABD;1990. 93.Özkan S.Kronik böbrek hastalığı ve diyalizde psikiyatrik morbidite .Psikiyatrik tıp konsultasyonu-Liyezon psikiyatrisi.İstanbul,Roche 1993. 94.Çevik A,İzmir M,Kuzugüdenlioğlu D ve ark.Psikosomatik bozukluklar.Ankara.Medikomat 1996.
Yüklə 1,13 Mb. Dostları ilə paylaş:
|