22
tomonidan shimolidagi Karr shaxri yaqinida ikki tomon O’rtasida to’qnashuv
sodir bo’ladi. Xorazmliklarning xarbiy taktikasini qo’llagan arshakiylar rimliklarga
zarba bergan. SHundan keyin Suriya, Kichik Osiyo xamda Falastinni xam
bo’ysundirgan va poytaxtni Ktesifon shaxriga ko’chiradi.
SHuning uchun
Merg’iyona uning tarkibidan chiqadi. Arshakiylar davri ijtimoiy siyosiy xayotiga
e`tibor bersak, oliy xukmdor arshakiylar xonadonidan bo’lishi shart xisoblangan.
Davlat boshqaruvida ikkita kengash: zodagonlar va koxinlardan iborat bo’lgan.
YAngi
xukmdor shu kengash ishtirokida saylangan marxum vasiyati inobatga
olingan. Vafot etgan xukmdorning o’g’li,ukasi taxtga taxtga chiqmasdan
sulolani biron bir namoyandasi egallagan. Kengash
xatto oliy xukmdorni
chetlatishga xam qodir xisoblangan. SHu bilan birga mulklari, mavqei bir xil
bo’lmaganini ta`kidlash joiz. Seyiston, Tirkaniya yarim
mustaqil mulk sifatida
o’z pullarini zarb etganlar. Xar bir satrapiyada turli xo’jaliklar mavjud bo’lib, dav-
lat xazinasiga soliq to’lab turgan. Ishlanadigan erlar bir necha darajaga bo’linib,
ulardan olinadigan soliqlar xam turlicha bo’lgan, asosan maxsulot sifatida
qisman pul bilan qabul qilingan.
Beshinchi asrning ikkinchi yarmidan boshlab Turkiston siyosiy xayotida
eftaliylar xonadoni xukmron o’rin tuta boshlaydi. Bu yillarda zaiflashish yo’liga
kirgan kushonlar saltanatining g’arbiy sarxadlari sosoniylar taxdidi ostida qolgan
edi. SHuning uchun bu ikki sulola O’rtasida raqobatlashish tabiiy edi. Beshinchi
asrning 30-yillaridan to’qnashuvlar sodir bo’ladi.
Sosoniylar davlatning sharqiy viloyatlarini (
Seyistondan margiyonagacha
bo’lgan xudud) boshqarganlar. SHu munosabat bilan ular qo’shni o’lka siyosiy,
savdo doiralar bilan yaqindan muomalada bo’lgan.
Sosoniylarni mazkur
xududlarni boshqargan xukmdorlari
"kushon xukmdor"lari unvoniga ega
bo’lgan. Ammo eftaliylar qudrati oshib. Sosoniylarga qarshi kurashga
kirishishini anglagan Peruz dastlab
ularga qarshi urush ochadi, asirga tushib
qoladi. Vizantiya xukmdorlarining yordami bilan ozod qilinadi, keyin yana ikki
23
marta xarbiy yurish uyushtiradi. YAna asir olinib 30 xachir kumush dirxam
evaziga ozod qilinadi.
Eron sosoniylarini kumush tangalari Turkistonga ko’plab keltirilgan. Ularni
old
tomoniga shaxanshox tasviri, orqa tomoniga esa ikki soqchi O’rtasida o’tli
mexrob tasvirlangan. Ana shunday dirxamlarga taxlitidan xukmdorlari
buxorxudotlar nomida yuritilgan. Amularyo viloyatlari xamda Buxoro voxasida
kumush tangalar zarb qilingan. SHu bois Buxoro tangalari-buxorxudot tangalari
nomini olgan.
Turkistonga Vizantiya
tangalari kirib kelib, CHag’oniyon, Sug’d, CHoch
va Farg’onada tanga chiqarishga o’z ta`sirini o’tkazdi. By ta`sir juft tasvirlarning
paydo bo’lishida o’z aksini topadi. Sug’d, CHoch va Xo’jand oralig’ida joylashgan
Ustrushon tangalari xam diqqatga sazovordir. Ularning ayrimlarida Xindiston
bilan aloqalarga shama qiluvchi fil tasviri keltirilgan.
Bundan tashqari maxalliy tanga nusxalari xam bo’lgan. By borada "
Xorazm
Dostları ilə paylaş: