Dərs vəSAİTİ Dərs vəsaiti Bakı Biznes Universitetinin.. 2016-cı IL tarixli

Daxili son çıxdaşdan (zay məhsuldan) itkilərin maşinoqramması 
 Cədvəl 19. 
Kodlar 
Ç
ıx
da
ş e
di
lmi
ş 
m
əmu
la
tı
n 
m
iq
da
rı
 
(ə
d
əd)
 
Çıxdaş edilmiş məhsulun maya dəyəri 
S
ex
 
Ç
ıx
da
şı
n 
nö
vü
 
Ç
ıx
da
şı
n 
sə
b
əbi
 
Ç
ıx
da
şa
 müq
əss
ir
 
şə
xs
 
D
et
al
la
r,
 q
ov
şa
ql
ar
 
X
a
mm
a
l 
v
ə 
əsa
s 
ma
te
ri
a
l 
İst
eh
sa
l f
əhl
əl
ər
in
in
 
əm
ək
 h
aq
qı
 
S
o
si
a
l 
tə
m
in
a
ta
 
ay
ır
ma
la
r 
Ü
mumi
st
eh
sa
la
t 
x
ər
cl
əri
 
M
əsr
əfl
ər
in
 y
ek
u
n
u
 
M
ü
mkü
n
 i
st
if
a
d
ə 
q
iy
m
ət
i 
ü
zr
ə 
çı
xd
aş
ın
 d
əy
əri
 
Müq
əssi
r 
şə
x
sd
ən 
tu
tu
lma
 
M
a
ls
a
ta
n
 t
ər
əf
in
d
ən 
öd
ən
ilm
işd
ir
 
Ç
ıx
da
şd
an
 it
ki
lə
r 
sü
tu
n
u
 
11
-(
1
2
+
1
3
+1
4
) 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
8 
9 
10 
11 
12 
13 
14 
15 
18 
1 
1 
1 
3765 
6 
1100 
190 
70 
173 
1533 
807 
- 
- 
726 
18 
1 
1 
2 
3786 
7 
1720 
270 
100 
121 
2211 
412 
230 
- 
1569 
18 
1 
1 
3 
3114 
11 
3720 
380 
141 
311 
4552 
102 
2500 
1031 
Və.s 
x 
x 
x 
x 
x 
10370 
5925 
2193 
4850 
23338 
7427 
1236 
9400 
5275 
 
 

---

157 
 

---

158 
Çıxdaş məhsuldan alınan itkinin ödənilən məbləği “İsteh-
salat çıxdaşı” hesabının kreditinə “Materiallar” (tullantıların 
dəyərinə), “Əmək ödənişi üzrə işçi heyəti ilə hesablaşmalar” 
(çıxdaşa görə tutulan məbləğ) hesablarının debetinə yazılır. 
Çıxdaş edilmiş məhsulun maya dəyəri ilə çıxdaşdan alı-
nan itkinin əvəzinin ödənildiyi məbləğ arasındakı fərq xalis (tə-
miz) itki məbləğini göstərir və Dt “İstehsalat məsrəfləri”, Kt 
“İstehsalatda çıxdaş məhsul” hesabı yazılışı ilə rəsmiləşdirilir. 
Qalan qeyri-məhsuldar xərclər, itkilər və qeyri-müstəqim xərc-
lər - ümumtəsərrüfat, ümumistehsalat “İnzibati xərclər” sinte-
tik hesablarında uçota alınırlar. 
Boşdayanmadan itkilərə ayrı-ayrı dəzgahların, sexlərin, 
bütövlükdə müəssisənin planlaşdırılmamış dayanması səbəbin-
dən xammala, materiala, yanacağa, hesablanan əmək haqqına 
sərf edilən qeyri-məhsuldar məsrəflər daxildir: 
1. Dəzgahlar işçi vəziyyətində olmaması (nasaz olması) 
səbəbindən ayrı-ayrı işçilərin boşdayanmaları; 
2. Elektrik enerjisi, qaz, su, sıxılmış hava və s. təminatı-
nın kəsilməsi (dayanması) üzündən sexlərin, sahələrin, ayrı-ay-
rı istehsalatların və yaxud bütövlükdə müəssisənin boşdayan-
ması; 
3. Sexlərin, istehsalatların və müəssisənin təbii fəlakət 
baş verməsi üzündən dayanması. 
Müəssisədə boşdayanmaları nomenklaturası və boşda-
yanmaların cavabdehlərinin siyahısı işlənib hazırlanır. Əgər 
fəhlə bu və ya digər səbəb üzündən 15 dəqiqədən artıq boş da-
yanarsa, ona boşdayanma vərəqi tərtib edilir və orada boşda-
yanmanın başlandığı və qurtardığı vaxt, səbəbi, səbəbin kodu 
və s göstərilir. Əgər boşdayanma işçinin günahı üzündən baş 
vermirsə, işçinin əmək haqqısı ödənilir. Əgər boşdayanma 
üzündən sexlər, sahələr, ayrı-ayrı istehsalatlar və yaxud bütöv-
lükdə müəssisə dayanarsa, bu zaman akt tərtib edilir. İstehsala-

---

159 
tın bütün boşdayanmalarını daxili və yaxud xarici səbəblər 
üzündən olmaqla iki növə ayırırlar. 
Sənaye müəssisələrində əmələ gələn itki növlərindən biri 
də material resurslarının xarab olması və çatışmazlığı səbəbin-
dən olan itkilərdir. 
Mövcud qanunvericiliyə uyğun olaraq, material resursla-
rının, hazır məhsul və bitməmiş istehsalın maddi məsul şəxsin 
günahı üzündən əmələ gələn çatışmazlıqlar və itkilər müəssisə-
yə vurulan maddi zərər həcmində ödənilməlidir. Aşkar edilmiş 
itkilər əvvəlcə 217 N-li “Digər qısa müddətli debitor borcları” 
hesabın debetində, 201 N-li “Material ehtiyatları”, 202 N-li “İs-
tehsalat məsrəfləri”, 204 N-li “Hazır məhsul” hesablarının kre-
ditində əks etdirilir. Əgər çatışmazlıq və itkilər üçün məsul şəx-
si müəyyən etmək mümkün olmazsa, təbii itki norması daxilin-
də (həddində) olan itki və çatışmazlıq müstəqim və yaxud qey-
ri-müstəqim xərclərə silinir və bununla da məhsul, iş və xidmə-
tin maya dəyərinə daxil edilir.