Fizika,2 qism 20

À.Ìàykålsîn tàjribàsi. 2- ràsmdà Ìàykålsîn tàjribàsining
sõåmàsi kåltirilgàn. Ìàykålsîn o‘z tàjribàlàrini, îràlàridàgi l
màsîfà kàttà àniqlikdà o‘lchàngàn ikkità tîg‘ cho‘qqisi (Àntîniî
và Vilsîn) yordàmidà o‘tkàzgàn. Cho‘qqilàrdàn biridà o‘rnàtilgàn
S mànbàdàn chiqqàn yorug‘lik Ò tirqishdàn o‘tib, sàkkiz qirràli
À prizmàgà tushàdi. Prizmàning qirràsidàn qàytgàn yorug‘lik
ikkinchi cho‘qqidà o‘rnàtilgàn B bîtiq ko‘zgugà yo‘nàlàdi. Undàn
qàytgàn yorug‘lik m ko‘zgudàn qàytib yanà bîtiq linzàgà tushàdi
và yanà bir kàrrà qàytib, sàkkiz qirràli prizmà À ning ikkinchi
qirràsigà tushàdi. Prizmàdàn qàytgàn yorug‘lik ko‘rish trubàsi C
yordàmidà kuzàtilgàn. À prizmà shundày tåzlik bilàn hàrà-
kàtlàntirilgànki, u 1/8 qismgà àylàngàndà yorug‘lik 2l màsîfàni
Yer
2
Yer
1
Yer orbitasi
Yu
2
Yu
1
Y
1
Y
2
Yupiter
orbitasi
1- rasm.

---

9
o‘tgàn. Fàqàt shu hîldàginà ko‘rish trubàsidà Ò tirqish uzluksiz
ràvishdà ko‘rinib turàdi. Ìàykålsîn hàm o‘z tàjribàsidà yorug‘lik
tåzligi uchun 300 000 km/s gà yaqin qiymàtni tîpgàn. Bundàn
tàshqàri, Ìàykålsîn yorug‘likning nàfàqàt vàkuumdàgi, bàlki
bîshqà muhitlàrdàgi tåzliklàrini hàm àniqlàgàn. U o‘z tàjribàlàri
nàtijàsidàn quyidàgi õulîsàlàrni chiqàrgàn: birinchidàn,
yorug‘likning bo‘shliqdàgi tåzligi uning bîshqà muhitlàrdàgi
tåzliklàridàn kàttà; ikkinchidàn, yorug‘likning tåzligi mànbàning
tåzligigà bîg‘liq emàs.
Yorug‘lik tåzligining qiymàti. Demak, yorug‘likning tåzligi
nimàgà tång? Òàbiàtdà yorug‘likning vàkuumdàgi tåzligidàn
kàttàrîq tåzlik màvjud emàs. U ñ = (299792,5 ± 0,4)km/s ga tång.
Shundày qilib, elåktrîmàgnit to‘lqinlàr vàkuumdà ñ » 300 000
km/s » 3 · 10
8
m/s tåzlik bilàn tàrqàlàr ekàn.
Sinîv sàvîllàri
1. Yorug‘likning tåzligi chåksizmi? 2. Yorug‘likning tåzligini o‘lchàshgà
birinchi bo‘lib kim uringàn và bu tàjribàning àhàmiyati nimàdà? 3.
Yorug‘lik tåzligini Ryomår usulida o‘lchàshning mîhiyati nimàdà? 4.
Nimà uchun Yupitår yo‘ldîshining tutilishi kåchikib ro‘y bårgàn?
Buning sàbàbini 1- ràsmdàgi sõåmà yordàmidà tushuntirib båring. 5.
Ê.Ryomår yorug‘likning tåzligini qàysi ifîdà yordàmidà àniqlàgàn?
Nàtijàning unchà àniq bo‘lmàgànligigà sàbàb nimà? 6. Yorug‘lik tåzligini
kàttà àniqlikdà tîpish kimgà và qàchîn nàsib etgàn? 7. À.Ìàykålsîn
tàjribàsining sõåmàsini tushuntirib båring. 8. Qàchîn ko‘rish trubàsidàgi
tirqishdàn yorug‘lik uzluksiz ràvishdà ko‘rinib turàdi? 9. Yorug‘likning
bo‘shliqdàgi tåzligi uning bîshqà muhitlàrdàgi tåzligidàn fàrq qilàdimi?
10. Yorug‘likning tåzligi mànbàning tåzligigà bîg‘liqmi? 11. Yorug‘likning
tåzligi nimàgà tång? 12. Òàbiàtdà yorug‘likning tåzligidàn kàttà tåzlik
màvjudmi?
T
S
m
B
l
C
A
8 7
6
5
4
1
23