Science and Innovation International scientific journal

TADQIQOT METODOLOGIYASI VA EMPIRIK TAHLIL 
Shuning uchun maktabgacha ta’limdagi innovatsion texnologiyalar o‘yinli texnologiyalar 
bilan bog’lanib ketgan. Ammo ularni bir xil qarash deb bo‘lmaydi. Chunki innovatsiyalar 
turlicha yo‘nalishda foydalaniladi. Maktabgacha ta’lim tashkiloti pedagogi o‘z faoliyatini 
prinsipial amalga oshirish uchun: samarali (mavzuga yo‘naltirilgan), tejamkor (shaxsga 
yo‘naltirilgan), hamkorlik texnologiyalariga ega bo‘lishi lozim. Tajribali kreativ pedagog ushbu 
uslublar asosida o‘zining “mualliflik” texnologiyasini yaratishi mumkin. Bunda, unga avval 
egallangan bilimlari va tarkib topgan dunyoqarashi turtki bo‘ladi. Innovatsion pedagogik 
texnologiyalar yuzaga chiqishi ta’rixiga nazar tashlaydigan bo‘lsak, ularning ta’lim jarayoniga 
kirib kelishida g‘oyalar banki muhim ahamiyat kasb etgan. Masalan, italiyalik shifokor Mariya 
Montessori asli kasbi tarbiya bilan bog‘lanmasada, o‘zining boy tafakkuri orqali o‘ziga xos 
ta’lim usulini tadbiq etdi. “Usul har bir bolaning noyobligi aksiomaga asoslanadi va ta’lim-
tarbiya uchun maxsus yondashuvni talab qiladi. Ta’lim tizimi uch qismdan iborat: o‘qituvchi, 
bola va atrof-muhit” deyiladi uning ta’limotida. Uning nazariyasi uch asosiy tamoyilga 
asoslangan: 

---

ISSN: 2181-3337
SCIENCE AND INNOVATION 
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL 
2022 
№ 3
651 
• bolaning maksimal erkinligi, rivojlanish va ta’lim taraqqiyoti va imkoniyatlarini 
tanlash; 
• individual trening dasturini yaratish; 
• o‘qituvchining minimal aralashuvi va o‘quv natijalari bo‘yicha an’anaviy avtoritar 
nazoratning yo‘qligi.[4] 
Maktabgacha yoshdagi bolalar ko‘rgazmali tasavvur orqali anglash davrida bo‘lganligi 
bois, barcha yangi bilimlar ko‘rgazmalilikka asoslanadi. Bu yoshdagi bolalar bilan innovatsion 
pedagogik texnologiyalar sifatida interfaol metodlardan tarbiyachilar unumli foydalanadilar. 
Chunki mazkur metodlardan foydalanish orqali har bir bola o‘zining individual qobilyatlarini 
namoyon eta oladi; mantiqiy o‘yinlar o‘ynash bolaning aqliy rivojlanishiga katta ijobiy ta’sir 
ko‘rsatadi; atrof-muhit hodisalari haqida aniq tasavvurlar shakllanishiga yordam beradi; bolani 
ham ruhan, ham jismonan rivojlantirishda xizmat qiladi; bolalarni o‘z oldiga maqsad qo‘yib, uni 
amalga oshirishga o‘rgatadi; qiyin vaziyatlar tu’g’ilganda musta’qil ravishda muammoga yechim 
topishga o‘rgatadi. Shu bilan birgalikda bolalarning nutqini ravon bo‘lishida, o‘z fikrini erkin 
bayon eta olish ko‘nikmasini shakllantirish imkoni yaratiladi.
Interfaol metodlar mazmuniga ko‘ra bolalar faol o‘zaro ta’sir qilish sharoitida 
o‘zlashtirish imkoniyatiga ega bo‘ladilar. Birgalikdagi faoliyatdan zavq oluvchi bolalar uchun 
bunday usullar yangi bilimlarni egallashda qiziqarli va tassurotga boy bo‘lishini ta’milaydi. 
Faqatgina tarbiyachi ushbu usullarni bolalarning o‘ziga xos xususiyatlari va yosh jihatlariga 
moslashtirgan holda foydalanishi lozim. Bolalarning rivojlanishiga qo‘yilgan “Davlat talablari” 
va “Ilk qadam” davlat dasturida bolaning umumiy va rivojlanish sohasi kompetensiyalarining 
muhim yo‘nalishlari belgilab berilgan. Unga ko‘ra maktabgacha 6-7 yoshdagi bolaning umumiy 
kompetensiyalari sifatida quyidagilar ajratib ko‘rsatildi: 
➢ Kommunikativ kompetensiya – muloqot vositalaridan turli vaziyatlarda foydalana bilish 
ko‘nikmasi. 
➢ O‘yin kompetensiyasi – bolaning o‘yin jarayoni va uni tashkil qilishda tajriba, bilim va 
ko‘nikmalardan ijodiy foydalanishi o‘quv-tarbiyaviy faoliyat uchun asos bo‘lib xizmat 
qiladi. 
➢ Ijtimoiy kompetensiya – hayotiy vaziyatlarda kattalar va tengdoshlar bilan axloq-odob 
normalari va me’yorlariga rioya qilgan holda o‘zini tutish mahorati. 
➢ Bilish kompetensiyasi – atrof-muhitni ongli ravishda idrok qila olish va bilim, ko‘nikma, 
malaka va qadriyatlardan o‘quv va amaliy vazifalarni hal qilishda foydalanish.[5] 
Innovatsion pedagogik texnologiyalarni bolalar ta’limiy jarayonida qo‘llashda avvalo 
yuqoridagi bola kompetensiyalarini shakllantirishning qay birida maqbulligini aniqlash hamda 
ustuvor jihatlarini hisobga olish kerak. Masalan, mantiqiy o‘yinlar va tajribalar ustida ishlash 
bolaning bilish jarayonida xizmat qilsa, so‘z o‘yinlari kommunikativlikni oshiradi. Shu bois 
usullarni saralash va muvofiqlashtirish asosida olib borish zarur. Hozirgi davrdagi inqilobiy 
hodisalarga nazar tashlaydigan bo‘lsak, ijtimoiy munosabatlardagi nomutanosibliklar global 
muammolardek jamiyat ravnaqiga aks ta’sir etmoqda. Agarda erta yosh davridan bolalarda 
ijtimoiy hayot qadriyatlari shakllantirib borilsa, kelajakda sog‘lom hayot tarzini yaratishda zamin 
bo‘lib xizmat qiladi.