1-Ma’ruza. Biokimyo va molekulyar biologiya fanining predmeti va vazifasi. Reja

1.4. Biologik kimyo fanining boshqa fanlar bilan bog’lanishi.
Biologik kimyo fanining kimyo fanlari bilan, ya’ni fizik kimyo bilan umumiylik 
juda ko’p. Bu ayniqsa, ularning tabiiy moddalarni o’rganishda qo’llaniladigan 
usullari uchun taalluqlidir, ammo biologik kimyo va kimyo fanlari oldida turlicha 
vazifalar turadi. Organik va fizik kimyo fanlarini ko’proq kimyoviy birikmalarning 
tuzilishi va xossalari, masalan ularning elektron ctrukturalari, bog’lanish tabiati va 
ularning hosil bo’lish mexanizmi, izomeriyasi, konformasiyasi va boshqalar 
qiziqtiradi. Biologik kimyo uchun esa barcha kimyoviy moddalarning biologik 
(funksional) vazifalari va tirik organizmdagi fizik-kimyoviy jarayonlar, shuningdek 
turli kasalliklarda bu vazifalarning buzilish mexanizmlarini tushunish asosiy vazifa 
bo’lib hisoblanadi. 
Biologik kimyo bir qancha aralash fanlardan kelib chiqqan bo’lib, ilgarigidek 
ular bilan tirik tabiatni o’rganishda uzviy aloqalarni saqlab qoladi, lekin shu bilan 
birga u o’ziga xos va mustaqil fan sifatida qoladi hamda moddalarning tuzilishi va 
ularning vazifalari o’rtasidagi bog’liqlikni, tirik organizmda kimyoviy birikmalarning 
almashinuvini, tirik sistemalarda energiyaning hosil bo’lish yo’llarini, organizm, 
to’qima, hujayrada fizik-kimyoviy jarayonlarning boshqarilish mexanizmlarini, tirik 
organizmlarda genetik axborotning ko’chirilishini molekulyar mexanizmlarini va 
xokazolarni o’rganishni o’zining asosiy vazifasi deb hisoblaydi. 
1.5. Biokimyoviy tadqiqotlar va ularning uslubi. 
Bioximiklarning ishi tirik ob’ektlar bilan bog’liq bo’lganligi sababli biror bir 
moddani ajratib olish uchun yuqori darajadagi usullarni qo’llashi, odatdagi fizik-
kimyoviy tahlillarga biologik molekulalarni olib borish uchun bir qator qo’shimcha 
jarayonlarni bajarishi lozim bo’ladi. Biologik materialdan moddalarni ajratib olishda 
jarayonlarning borish tartibi taxminan quyidagicha bo’ladi: 
1. Gomogenlash. 

---

2. Ultrasentrifugalash. 
3. Ekstraksiya. 
4.Tahlil (reekstraksiya, issiqlik bilan ishlov berish, dializ, sedimentasiya, 
elektroforez, xromatografiya).Biologik moddalarni ajratib olish va tahlil qilish usuli 
ularning xususiyatlariga bog’liq xolda tanlab olinadi. 
Ajratib olinadigan moddalarning tuzilmalarini va fizik-kimyoviy xossalarini 
aniqlash, uni miqdoriy jihatdan o’rganish uchun turli xil fizik, fizik-kimyoviy, 
kimyoviy tahlil usullari, shuningdek ajratilgan birikmaning elektron tuzilmasini 
kvant-mexanik hisoblaridan foydalaniladi. Bu usullarni qo’llash biologik 
moddalarning tabiiy strukturasini saqlab qolish imkonini berishi kerak. 
Biologik materiallarni tekshirishda qo’yilgan maqsadga binoan lozim bo’lgan 
usullardan foydalaniladi. Eks’eriment sharoitida biokimyoviy tadqiqot uchun har 
qanday biologik materialni osonlik bilan olish mumkin, klinikada esa bu imkoniyat 
nisbatan chegaralangan. Farmatsiyada esa biologik material sifatida hayvon 
to’qimalari va dori preparatlari ishlatiladi. plazma, qon zardobi va boshqa biologik 
suyuqliklar har xil tabiiy moddalarning suvda erigan aralashmasidan iborat. 
Fermentlar esa tabiatan murakkab oqsillardan tashkil topganligi sababli, ularni 
aniqlashda biologik suyuqliklarga tarkibini o’zgartiruvchi moddalar qo’shilmaydi, 
bordi-yu ferment kontsentratsiyasi yuqori bo’lsa, u suyultiriladi. Agarda biologik 
suyuqlikdagi ferment undagi tekshirilayotgan moddani katalizlab, aniqlashga 
to’sqinlik qilayotgan bo’lsa, ferment faolligi tegishli reaktiv bilan to’xtatiladi. 
Odatda, bu maqsad uchun uch’lorsirka kislotasi, nitrat, fosforvolframli, sulfat 
kislotalari yoki termik tao’sir qo’llaniladi. Bunda fermentlar bilan birga boshqa 
oqsillar ham cho’kmaga tushadi.