1-Ma’ruza. Biokimyo va molekulyar biologiya fanining predmeti va vazifasi. Reja

1.6. Hujayraning kimyoviy tarkibi.
Biologik kimyo tirik sistemalarda moddalar almashinuvini, ya’ni organizmga 
tashqaridan ovqat tariqasida qabul qilingan moddalardan tortib to chiqarib 

---

tashlanadigan oxirgi mahsulotlargacha bo’lgan jarayonni tekshirar ekan, bu fan 
birinchi navbatda organizmning kimyoviy tarkibini, ya’ni turli kimyoviy 
moddalarning to’qima va organlarda, hujayra va hujayra komponentlarida tarqalishi 
to’g’risida to’la ma’lumotga ega bo’lishi kerak. 
Tirik organizmlarda hozirgacha 40 ga yaqin elementlarning birikmalari to’ilgan.
Ulardan eng muhimlari C, O’, N, O, ‘ va S bo’lib, ular organism to’qimalari tarkibida
asosiy o’rinni egallaydi. Bulardan tashqari, kam miqdorda uchraydigan CI, F, I, Na, 
K, Ca, Mg, Fe va juda kam uchraydigan Cu, Mn, Zn, Mo va Co kabi elementlarning 
har birini ham organizm uchun o’ziga xos ahamiyati aniqlangan. Bu elementlar 
organizmda organik birikmalar, qisman mineral tuzlar tarkibiga kirgan xolda 
uchraydi.Turli hujayralarda oqsil, lipid, uglevodlar, nuklein kislotalar va mineral 
tuzlarning miqdori har xil bo’ladi, jumladan, o’simliklar hujayralari tarkibida hayvon 
hujayralariga nisbatan oqsil kam miqdorda bo’ladi, nuklein kislotalar esa o’simlik 
hujayralarida hayvon hujayralariga nisbatan ko’proq bo’ladi, yog’ to’qimalari 
lipidlarga boy bo’ladi, polisaxaridlar esa o’simlik hujayralarida, jigar va mushak 
to’qimalarida ko’proq to’’lanadi. Har bir organism tanasining asosiy massasini suv 
tashkil qiladi. Uning o’rtacha miqdori organism vaznining 60-70 %iga teng, ammo u 
40 % (o’simlik hujayralari, yog’ to’qimalari) dan 99 % (meduzalar) gacha bo’ladi. 
Anorganik birikmalar suv bilan birgalikda hujayrada barcha jarayonlar borishi uchun 
mu’it hosil qiladi. hujayra tarkibidagi anorganik ionlarning turi nisbatan kam 
bo’lsada, ular organizmning ko’plab hayotiy vazifalarini belgilab beradi.