Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi nəSİMİ adina diLÇİLİK İnstitutu vəfa abdullayeva-nəBİyeva

Müasir Azərbaycan dilində terminoloji leksikanın inkişafı
205 
üsullarından biridir. Tərcümə yolu ilə dilə keçmiş leksik 
alınmaların tədqiqi zamanı tərcümənin formaları və növləri 
nəzərə alınmalıdır. Tərcümə vasitəsilə alınmaların tədqiqi 
zamanı yalnız realiyaların araşdırılması ilə kifayətlənmək 
olmaz [9, s.139]. 
Alınmaların mənimsənilməsi prosesində tərcümənin 
yerinin müəyyən olunması, tərcümənin adekvatlığı və onunla 
bağlı praqmatik adaptasiya məsələləri aktual olmalıdır. 
Tərcümənin 
əsas nəzəri anlamı onun adekvatlılığını 
şərtləndirilir. Adekvat tərcümə zamanı tərcümə olunan dilin 
norma və qanunauyğunluqları qorunmalı və məzmunu dəyişdi-
rilməməlidir. Adekvatlıq real təcrübəyə əsaslanır. Bəzən isə 
təcrübə olsa da tərcümənin bütün mümkün imkanlarından 
istifadə edilmir, lakin mətnin və ya cümlənin ifadə tərzinin 
kommunikativ-funksional məzmunu düzgün ötürülür. Kütləvi 
informasiya daşıyıcılarının "dili"ndə müşahidə olunan yeni 
alınmaların praqmatik adaptasiyası baş verməlidir, yəni tər-
cümə olunan hər bir yeni söz və ifadə, söz birləşməsi və ya 
cümlə ilk öncə məqsədli auditoriya tərəfindən qəbul 
olunmalıdır. Bu, baş vermirsə, demək, tərcümənin adekvatlığı 
və ekvivalentlik səviyyəsi prosesdə əsas kommunikativ 
funksiyasını yerinə yetirə bilmir. “Yeni termin-söz və söz 
birləşmələrinin tərcüməsi zamanı bəzən ingilis dilli, yaxud 
ingilis mənşəli ifadələrin praqmatik imkanlarının oxucuya 
ötürülməsində çətinliklər meydana gəlir. Çox vaxt bu, reklam 
mətnlərində və televiziya verilişlərində tərcümə mətninin və 
yaxud tərcümə olunan ifadə və sözün məna tutumunun düzgün 
dərk edilməməsi səbəbindən baş verir”[79,s.93]. 

---

Vəfa Abdullayeva-Nəbiyeva____________________________________
 
206 
Alınma terminlərə təkcə sosial tərəqqi ilə zərurət üzündən, 
ehtiyacdan doğan anlayışların ifadəsi kimi yox, həm də lüğət 
tərkibinin inkişafı kimi baxmaq lazımdır. Təcrübə göstərir ki, 
kütləvi informasiya vasitələrində işlənən yeni termin-söz və 
ifadələrin tərcüməsi zamanı məhz sosial-linqvistik amillər 
müəyyənedici rol oynayır. Bəzi alınma sözlərin ya latınca, ya 
da ingiliscə deyiliş tərzi tamamilə saxlanılır, transkripsiya 
edilir, nəticədə Azərbaycan dilinin qaydaları pozulur. Bu 
zaman nəinki tərcüməçilər, həm də çoxsaylı kütləvi 
informasiya vasitələri çətinlik çəkirlər. Eyni zamanda müasir 
dövrdə tərcümə prosesində vacib məsələlərdin biri məna ilə 
məfhum münasibətidir. Məna məfhumdan geniş olduğuna görə 
tərcümə olunarkən bir sıra problemlərlə üzləşirik. Bu səbəbdən 
terminlərin tərcümə məsələsinə daha diqqətlə yanaşmaq 
lazımdır.
Elmi-texniki tərcümənin özəlliyi odur ki, o, dəqiq 
informasiya və məlumatı çatdırmalıdır. Elmi-texniki mətnlərin 
tərcümə prosesi zamanı vacib problemlərdən biri terminoloji və 
qeyri-terminoloji 
leksikanın 
qarşılıqlı 
münasibətidir. 
Tərcümənin əsas məqsədi lazımi informasiyanın oxucuya 
aydın, səlis və dəqiq çatdırmaqdır. Bu isə öz növbəsində 
linqvistik, texniki, bədii, metodik biliklərə malik olmağı tələb 
edir. 
Dilimizdə çoxsaylı komponentlərdən ibarət olan tərcümə 
terminlər xeyli saydadır. Bu tip terminləri aşağıdakı kimi 
qruplaşdırmaq olar: 
1. Üç sözdən ibarət tərcümə termin söz birləşmələr: 
internal set-up time-daxili quraşdırma vaxtı , dunnage- daxili 

---