Reja: Ontologiya borliq haqidagi ta‟limot. Falsafa tarixida borliq haqidagi qarashlar evolyusiyasi

Ijtimoiy borliq ayrim insonning jamiyatdagi borlig„i va jamiyatning o„z borlig„iga 
bo„linadi. Har bir inson boshqa odamlar bilan muttasil aloqa qiladi, turli ijtimoiy guruhlar: oila, 
ishlab chiqarish jamoasi, millatning a‟zosi hisoblanadi. U boshqa individlar bilan yaqin aloqa 
qilib yashaydi. Odamlarning barcha faoliyati mazkur sotsiumga xos bo„lgan ijtimoiy 
munosabatlar, chunonchi: siyosiy, huquqiy, iqtisodiy, axloqiy va boshqa munosabatlar doirasida 
amalga oshiriladi.
Xullas, «borliq» kategoriyasi o„ta umumiy falsafiy abstraksiya bo„lib, u turli-tuman tabiat 
hodisalari va jarayonlarini, odamlar jamoalari va ayrim kishilarni, ijtimoiy institutlarni, inson 
ongining darajalari, shakllari va holatlarini mavjudlik belgisiga ko„ra birlashtiradi. Garchi bu 
hodisalar va jarayonlar borliqning turli sohalariga taalluqli bo„lsa-da, ularning barchasini 
umumiy asos birlashtiradi.
Virtual borliq zamirida birinchi marta XX asr 60-yillarining o„rtalarida paydo bo„lgan 
kompyuterlar yordamida foydalanuvchi boshqara oladigan dunyolar model yaratish mumkin, 
degan g„oya yotadi. Virtual borliq tizimlari ilmiy davralarda texnologiyalar ongda o„zgarish 
yasaydigan kelajakning qiyofasi xususida qizg„in bahsga sabab bo„lmoqda. Ammo virtual borliq 
tizimlarini ishlab chiqish va kiber maydonni yaratish inqilobiy - ijtimoiy natijaga olib keladi, 
degan fikrni virtual borliq texnologiyasining ilk yaratuvchilari ham, kiborg-postmodernizm 
nazariyachilari ham qo„llab-quvvatlamoqda.
«Virtual borliq» atamasi 1970 yillarning oxirida Massachuset texnologiya institutida 
Jeron Lener tomonidan o„ylab topilgan. U 1984 yilda dunyoda birinchi virtual borliq firmasini 
tashkil etdi. Bu atama kompyuterda yaratiladigan muhitda insonning mavjudligi g„oyasini ifoda 
etadi.
Virtual (lotincha Virtualis – mumkin bo„lgan) – narsalar va hodisalarning zamon va 
makonda moddiy mavjudligiga qarama-qarshi o„laroq, ob‟ektiv narsalar yoki sub‟ektiv obrazlar 
mavjudligining nomoddiy turi. «Virtual borliq» atamasi muomalaga amerikalik 
kinematografchilar tomonidan kiritilgan. Ular muayyan sabablarga ko„ra tabiiy yo„l bilan amalga 
oshirib bo„lmaydigan xayoliy imkoniyatlarni belgili-grafik shaklda sun‟iy amalga oshirish 
mumkinligi haqidagi kinolentani shu nom bilan chiqarganlar.

---

Virtual borliq - inson real borliqda harakat qilayotgani illyuziyasini kompyuterda 
yaratish imkonini beruvchi interfaol texnologiya. Bunda ob‟ektiv borliqni tabiiy sezgi organlari 
yordamida idrok etish o„rnini maxsus interfeys, kompyuter grafikasi va ovoz vositasida sun‟iy 
yaratilgan kompyuter axboroti egallaydi. Virtual borliq amalda yo„q narsa, uni qo„l bilan tutish, 
uning ta‟mi va hidini his qilish mumkin emas. Shunga qaramay, u mavjud va inson bu xayoliy 
olamga kirib, uni nafaqat kuzatadi va boshdan kechiradi, balki unga ta‟sir ko„rsatish 
imkoniyatiga ham ega bo„ladi, ushbu olamda mustaqil harakat qiladi, uni o„zgartira oladi. Virtual 
olam – inson borlig„ining o„ziga xos shakli va odamlar ma‟naviy aloqasining alohida madaniy 
shaklidir.
Virtual borliq tizimlari bu tajribadan va insonning «yangi o„ziga to„qligi»dan foydalanish 
imkonini amalda ta‟minlaydi. Inson faqat o„z tasavvuri bilan cheklanadigan sun‟iy tarzda 
yaratiluvchi virtual olamlar orasida yashay boshlaydi. Bunday dunyoni yaratish mumkinmi? Biz 
o„zimizda kiborglarni kashf etamizmi yoki faqat ongning kompyuterlar modellashtiruvchi muhit 
doirasidagi hozircha ifodalash mumkin bo„lmagan holatlarining tajribasinimi - buni kelajak 
ko„rsatadi.