O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi samarqand davlat universiteti
J.M.Klarkning iqtisodiy nazariyasiga qo`shgan hissasi
Yüklə 1,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
15.2. J.M.Klarkning iqtisodiy nazariyasiga qo`shgan hissasi. Asosiy asarlari: ―Biznesni tezlashtirish va talab qonuni‖, ―iqtisodiy tsikllarning texnik omili‖ (1917); ―Qo`shimcha xarajatlar iqtisodiyoti‖ (1923), ―Iqtisodiy nazariya turlari to`g`risida ma`ruzalar‖. 140 J.M.Klark ham T.Veblen va V.K.Mitchell kabi inson hatti- harakatlarini foyda va xarajatlarni, zavq va dardni bir lahzalik hisob- kitoblarda emas, balki odatlarga asoslangan deb talqin qilgan. Ammo u bu sohani tahlil qilishda boshqa eski instituttsionalistlarga qaraganda uzoqroqga bordi. Gap shundaki, optimal qaror qabul qilish uchun axborotni yig`ish va qayta ishlash bilan bog`liq xarajatlarni o`z zimmasiga olishi kerak. Biroq, bu ma`lumotlarning foydalari oldindan ma`lum emas. Bundan tashqari, to`g`ridan-to`g`ri qaror qabul qilish ham muhim (psixologik) xarajatlarni talab qiladi (qaror qabul qilish harakatlarining afzalliklari ham oldindan ma`lum emas). Bu xarajatlar xulq-atvorni optimallashtirish uchun engib bo`lmaydigan to`siqlarni keltirib chiqaradi va odamlarda odatlarni shakllantirish uchun asos bo`lib xizmat qiladi. Albatta bunday odatlar qandaydir maksimal darajada tanlash yoki optimallashtirish natijasi emas. SHunday qilib, J.M.Klark, X.Simonning chegaralngan ratsionallik nazariyasini ham, J.Stiglerning axborotni izlash nazariyasini ham (ikkinchisi J.M.Klark yondashuviga nisbatan realistik jihatdan kamroq bo`lishiga qaramay) oldindan ko`ra oldi. J.M.Klarkning yana bir ilmiy xizmati uning mikroiqtisodiyot sohasida -xarajatlar va raqobat nazariyasidagi rivojlanishidir. U birinchi bo`lib qo`shimcha xarajatlar kontseptsiyasini kiritdi. Bu korxonaning biror-bir alohida bo`linmasiga tegishli bo`lmagan xarajatlardir, ya`ni ishlab chiqarish jarayoni bilan bevosita bog`liq emas. J.M.Klark bu asosiy kapitalga katta investitsiyalar oqibati deb hisobladi. Qo`shimcha xarajatlar narxlar bilan qoplanadi, bu uning fikricha narx belgilash va marjinal xarajatlar va daromadlarni tenglashtirish printsipi o`rtasida hech qanday bog`liqlik yo`qligini anglatadi. J.M.Klark ham mukammal raqobat tushunchasini tanqid qildi va nazariyaga asos soldi. Samarali musobaqa, bu bozor tuzilmasi elementlarini shunday o`ziga xos tarzda amalga oshirish, bu jamoatchilik farovonligi nuqtai-nazaridan maqbuldir. Samarali raqobat nazariyasi muhim ahamiyatga ega, chunki u mukammal raqobatdan farqli o`laroq, raqobatni rivojlantirishga qaratilgan davlat siyosati uchun real ko`rsatmalar beradi. 141 SHu bilan birga J.M.Klark raqobat nazariyasiga dinamik tavsif berishga harakat qildi; uning uchun raqobat samaradorligi darajasi turli sohalarda turli hajmdagi foydani yaratish, yo`q qilish va qayta tiklash jarayonlari qanchalik tez va qay darajada sodir bo`lishi bilan belgilanadi. Afsuski, u bu farqlarning sabablarini tushuntirmadi. Nihoyat, J.M.Klark makroiqtisodiyot sohasida o`z izini qoldirdi. U V.S.Mitchell singari biznes tsiklini o`rganish bilan shug`ullangan. U ularni ko`p omili jarayon sifatida talqin qilib, tsikllarning ko`plab sabablarini ta`kidladi – urushlar va tabiiy ofatlardan tortib, investitsiyalar dinamikasigacha, va bu erda J.M.Klark birinchilardan bo`lib g`oyani kashf etgan tezlatkich iqtisodiy faoliyatdagi tsiklik tebranishlarni kuchaytiruvchi hodisa sifatida, J.M.Klark zarurat g`oyasini ilgari surdi. Yüklə 1,32 Mb. Dostları ilə paylaş:
|