Ç. kindlberqer, R. Aliber

Möhtəkirliyin 
zirvəsi 
1847-ci ilin 
yanvarı 
1848-ci ilin 
mart-apreli 
1856-cı ilin 
sonu 
1857-ci ilin 
martı 
 
Böhran (iflas, 
çaxnaşma) 
1847-ci ilin 
oktyabrı 
1848-ci ilin 
martı 
1857-ci ilin 
avqustu 
1857-ci ilin 
oktyabrı 
1857-ci ilin 
noyabrı 
Son kreditor 
mərhələsi 
(qəbul edilmiş 
tədbirlər) 
1944-cü il Bank 
aktının 
dayandırılması 
Ingiltərə 
Dövlət 
bankının 
Fransa 
Bankına borc 
verməsi; 
fransız 
rentlərinin 
Rusiya 
tərəfindən 
alınması 
ngiltərədən 
kapital axını 
1844-cü il Bank 
aktının 
dayandırılması 
“Gümüş 
Qatar” 
(Hamburq) 
Böhran 
(iflas, 
çaxnaş-
ma) 
1792-ci 
ilin martı 
1793-cü 
ilin fevralı 
1797-ci ilin 
fevral-iyunu 
1799-cu ilin 
avqust-
noyabrı 
1810-cu il., 
1811-ci ilin 
yanvarı 
1816-cı il 
Son kre-
ditor 
mərhə-
ləsi 
(qəbul 
edilmiş 
tədbir-
lər) 
Açıq 
bazarda 
Amerika 
xəzinə-
darlığı-
nın 
alınma-
ları, müd-
dəti 
ötmüş 
gömrük 
qəbzləri 
Xəzinə 
vekselləri 
Xəzinə 
vekselləri, 
qızıl ilə 
mübadilədən 
imtina 
edilməsi 
“Dəniz” 
vekselləri 
Xəzinə 
vekselləri 
? 

 
334
 
l 
1864 
1866 
1873 
1882 
Ölkə (şəhər) 
Fransa 
ngiltərə/ taliya 
Almaniya/Avstriya 
ABŞ 
Fransa 
Tarixi hadisə 
ilə əlaqə 
Vətəndaş 
müharibəsinin 
sonu 
Məhdud 
məsuliyyətin 
tətbiq edilməsi 
Franko-Prus 
kontribusiyası 
1872-ci ildə 
açılmış 
fırıldaqlar 
Cənub-Şərqi 
Avropaya 
ekspansiya 
Möhtəkirlik 
böhranından 
ə
vvəlki 
obyektlər 
Pambıq, dəniz 
daşınmaları 
Dəniz 
daşınmaları 
Tikinti sahələri, 
dəmiryolları, 
qiymətli kağızlar, 
xammal 
Dəmiryolları, 
torpaq sahələri, 
Çikaqoda 
tikinti 
obyektləri 
Yeni bankların 
səhmləri 
Pul-kredit 
həcminin 
genişlənməsi: 
Credit 
Mobilier 
Səhmdar 
diskont evləri 
Yeni sənaye 
bankları, broker 
bankları, tikinti 
bankları 
Qısamüddətli 
kredit, banklar, 
Avropadan 
kapital axını 
Marjinal kredit 
hesabına 
alınmış 
qiymətli 
kağızlar 
Möhtəkirliyin 
zirvəsi 
1863-cü il 
1865-ci ilin 
iyulu 
1872-ci ilin payızı 
1873-cü ilin 
martı 
1881-ci ilin 
dekabrı 
Böhran (iflas, 
çaxnaşma) 
1864-cü ilin 
yanvarı 
1866-cı ilin 
mayı 
1873-cü ilin mayı 
1873-cü ilin 
sentyabrı 
1882-ci ilin 
yanvarı 
l 
1819 
1825 
1828 
1836 
1837 
1838 
Ölkə 
(şəhər) 
ngiltərə 
ABŞ 
ngiltərə 
Fransa 
ngiltərə 
ABŞ 
Fransa 
Tarixi 
Vaterloo 
yaxınlı-
ğ
ında 
qələbə 
(beş il 
sonra) 
 
 
Baringin 
kreditlərinin 
müvəffə-
qiyyəti; faiz 
dərəcələri-
nin enməsi 
 
Faiz 
dərəcələrin
in enməsi 
Toxuculuq 
bumu 
Ceksonun 
prezident-
liyi 
yul 
monarxiyası, 
1830-cu il 
Möhtə-
kirlik 
böhran
ından 
ə
vvəlki 
obyekt
-lər 
Xam-
mal, 
qoymətli 
kağızlar 
Embarq
onun 
ləğvin-
dən 
sonra 
istehsa-
lın 
artımı 
Latın 
Amerikası 
istiqrazları, 
pambıq, 
ş
axtalar 
Kanallar, 
pambıq, 
tikinti 
ə
raziləri 
Pambıq, 
dəmir 
yolları 
Pambıq, 
torpaq 
Pambıq, 
tikinti 
ə
raziləri 
Pul-
kredit 
həcmi-
nin 
genişlə
nməsi: 
Banklar 
üstün 
olaraq 
ABŞ 
Bankı 
Müddəti 
uzadılmış 
istiqrazların 
satışı, əyalət 
bankları 
Paris 
bankları 
Səhmdar 
banklar 
Möhtəkir 
banklar, 
“gümüş” 
standart 
Regional 
banklar 
Möhtə-
kirliyi
n 
zirvəsi 
1818-ci 
ilin 
dekabrı 
1818-ci 
ilin 
avqustu 
1825-ci ilin 
ə
vvəli 
 
1836-cı ilin 
apreli 
1836-cı ilin 
noyabrı 
 
Böhra
n 
(iflas, 
çaxnaş
-ma) 
Yoxdur 
1818-ci 
ilin 
noyabrı 
– 1819-
cu ilin 
iyunu 
1825-ci ilin 
dekabrı 
1827-ci 
ilin 
dekabrı 
1836-cı ilin 
dekabrı 
1837-ci ilin 
sentyabrı 
1837-ci ilin 
iyunu 
Son 
kredito
r 
mərhəl
ə
si 
(qəbul 
edilmiş 
tədbir-
lər) 
Ehtiyac 
yox idi 
Xəzinə
darlığın 
“metal” 
depozit
ləri 
ngiltərə 
Bankı 
Fransa 
Bankı, 
Paris, 
Bazel 
bankları 
ngiltərə Bankına kömək edən Fransa 
Bankı və Hamburq Bankı 

 
335
Son kreditor 
mərhələsi 
(qəbul 
edilmiş 
tədbirlər) 
Veksellərin 
ödənilmə 
müddətinin 
uzadılması 
Bank aktının 
dayandırılması; 
valyutanın 
fiksasiyalı 
paritet dəyərinin 
müdafiəsindən 
taliyanın imtina 
etməsi 
Yoxdur 
Yoxdur 
Paris 
banklarından 
məhdud kömək 
edilməsi 
 
l 
1890 
1893 
1907 
1920 – 21 
Ölkə (şəhər) 
ngiltərə 
ABŞ 
Avstrali-
ya 
ABŞ 
Fransa/ tali-
ya 
Böyük 
Britaniya; ABŞ 
Tarixi hadisə 
ilə əlaqə 
Argentinanın 
cənub 
rayonlarının 
mənimsənilməsi; 
Braziliyadan 
kofe, Cənubi 
Afrikadan qızıl 
gətirilməsi 
Gümüş 
alınması 
haqda 
Ş
erman 
qanunu, 
1890-cı il 
Şə
hərlərin 
artması 
Rus-Yapon müharibəsi (?), 
San-Fransiskoda zəlzələ 
(??) 
Müharibədən 
sonrakı bumun 
bitməsi 
Möhtəkirlik 
böhranından 
ə
vvəlki 
obyektlər 
Özəl 
kompaniyaların 
səhmlərinin 
bazarında 
Argentina 
qiymətli 
kağızlarının 
yerləşdirilməsi 
Gümüş, 
qızıl 
Torpaq, 
qızıl 
mədənləri 
Kofe, Union 
ndustrial 
Pacific 
Bank 
istiqrazları 
Qiymətli 
kağızlar, dəniz 
gəmiləri, 
istehlak 
əş
yaları, maddi 
ehtiyatlar 
Pul-kredit 
həcminin 
genişlənməsi: 
Qoşenin 
islahatları 
Qızıl 
ehtiyatının 
ixtisarı 
Kapital 
axını 
Trast 
kompaniya-
ları 
Societa 
Bancaria 
taliana 
Banklar 
Möhtəkirliyin 
zirvəsi 
1890-cı ilin 
avqustu 
1892-ci ilin 
dekabrı 
1891-ci il 
1907-ci ilin 
ə
vvəli 
1906-cı ilin 
martı 
1920-ci ilin yayı 
Böhran (iflas, 
çaxnaşma) 
1890-cı ilin 
noyabrı 
1893-cü ilin 
mayı 
1893-cü 
ilin yazı 
1907-ci ilin 
oktyabrı 
1907-ci ilin 
avqustu 
1921-ci ilin yazı 
Son kreditor 
mərhələsi 
(qəbul edilmiş 
tədbirlər) 
Baring bankının 
öhdəlikləri üzrə 
zəmanətlər; 
Fransanın, 
Rusiyanın və 
Böyük 
Britaniyanın qızıl 
istiqrazları 
1893-cü 
ildə gümüş 
almaq 
haqda 
Ş
erman 
qanununun 
ləğvi 
Yoxdur 
Böyük 
Britaniyadan 
$100 mln 
daxil oldu 
Italiya 
Bankı 
Yoxdur 
 
l 
1929 
1931 – 1933 
1950-ci, 1960-
cı illər 
1974 – 1975 
Ölkə (şəhər) 
ABŞ 
Avropa 
Bütün dünya 
ABŞ, bütün dünya 
Tarixi hadisə 
ilə əlaqə 
Müharibədən 
sonrakı bumun 
bitməsi 
Amerika 
borclarının 
ixtisarı 
Makro-iqtisadi 
razılaşma 
olmadan 
valyutanın 
sərbəst 
mübadiləsi 
Bretton-Vud sisteminin 
kollapsı; OPEK neftin 
qiyməini qaldırır,            
1973-cü il 
Möhtəkirlik 
böhranından 
ə
vvəlki 
obyektlər 
1925-ci ilə qədər 
torpaq; 1928 – 
1929-cu illərdə 
səhmlər 
Yoxdur 
Xarici valyuta 
Səhmlər, ipoteka 
qiymətli kağızları, ofis 
binaları, tankerlər, 
təyyarələr 
Pul-kredit 
həcminin 
genişlənməsi: 
Marjinal kreditlər 
hesabına alınmış 
səhmlər 
Amerika borcları 
Yoxdur 
1970 – 1971 –ci illərdə 
avro-dollar bazarının 
doldurulması 

 
336
Möhtəkirliyin 
zirvəsi 
1929-cu ilin 
sentyabrı 
1929-cu il 
 
1973-cü il 
Böhran (iflas, 
çaxnaşma) 
1929-cu ilin 
oktyabrı 
Avstriya,             
1931-ci ilin 
mayı; Almaniya, 
1931-ci ilin 
iyunu; Böyük 
Britaniya,            
1931-ci ilin 
sentyabrı; 
Yaponiya,           
1931-ci ilin 
dekabrı; ABŞ, 
1933-cü ilin 
martı 
Fransa, 1958-ci 
il; Kanada, 
1962-ci il; 
taliya, 1963-
cü il; Böyük 
Britaniya, 
1964-cü il; 
Fransa, 1968-ci 
il; ABŞ,            
1973-cü il və s. 
1974 – 1975-ci illər 
Son kreditor 
mərhələsi 
(qəbul edilmiş 
tədbirlər) 
Açıq bazarda 
Nyu-Yorkun 
Federal Ehtiyatlar 
Bankının 
ə
məliyyatları 
(uğursuz) 
ABŞ-da, 
Fransada zəif 
cəhdlər 
Beynəlxalq 
hesablamalar 
bankının 
valyuta 
svoplarının 
sistemi 
Beynəlxalq 
hesablamalar bankının 
valyuta svoplarının 
sistemi 
 
l 
1979 – 1982 
1982 - 1987 
Ölkə (şəhər) 
ABŞ; bütün dünya 
ABŞ 
Möhtəkirlik böhranından 
ə
vvəlki obyektlər 
“Üçüncü dünya” ölkələrinə 
sindikatlaşdırılmış kredit, 1979-cu 
ildə neftin qiymətinin artırılması, 
ABŞ-ın cənub-qərbi ştatlarında 
daşınmaz əmlak, Amerika kənd 
təsərrüfatı yerləri, dollar 
Fond bazarı, elit evlər, ofis 
binalarının tikintisi, dollar 
Pul-kredit həcminin 
genişlənməsi: 
 
Kapital axını 
Möhtəkirliyin zirvəsi 
1979-cu il 
Dollar, 1985-ci il; səhmlər, 
1987-ci il; daşınmaz əmlak, 
1987-ci il 
Böhran (iflas, çaxnaşma) 
Dollar, 1979-cu il; kənd təsərrüfatı 
yerləri, 1979-cu il; neft, 1980-cı il; 
üçüncü dünya ölkələrinin borcları, 
1982-ci il 
Səhmlər, 1987-ci il 19 oktyabr 
Son kreditor mərhələsi (qəbul 
edilmiş tədbirlər) 
Beynəlxalq valyuta fondu; Nyu-
Yorkun Federal ehtiyat bankı, 
Meksika öhdəlikləri üzrə Amerika 
hökuməti, Kənd təsərrüfatı 
borcları bankı 
Açıq bazarda Nyu-Yorkun 
Federal ehtiyatlar bankının 
ə
məliyyatları, Depozitlərin 
sığortalanması üzrə federal 
korporasiya, Borcların və 
ə
manətlərin sığortalanması üzrə 
federal korporasiya, valyuta 
svopları 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
337
l 
1990 
1994 – 1995 
1997 – 1998 
Ölkə (şəhər) 
Yaponiya 
Meksika 
Tailand,  ndoneziya, 
Malayziya, Koreya, 
Rusiya, Braziliya 
Möhtəkirlik 
böhranından 
ə
vvəlki obyektlər 
Nikkei fond indeksi; 
daşınmaz əmlak 
Dövlət nəzarətinin 
ləğvi; əsas kapital axını; 
daxili bum 
Dövlət nəzarətinin ləğvi; 
kapital axını; xaricdən 
borc götürmələri 
Pul-kredit 
həcminin 
genişlənməsi: 
1986-cı il faiz 
dərəcəsinin ixtisarı 
Kapital axını, bank 
borcları, 1991-ci il yeni 
daxili banklar, 1991-ci 
ildə özəlləşdirilmiş 
bankların 
milliləşdirilməsi 
Bank borcları; tikinti 
bumu; “oğru” kapitalizm 
Möhtəkirliyin 
zirvəsi 
1989-cu ilin birinci 
yarısı 
1994 – 1995-ci illər 
1997 – 1998-ci illər 
Böhran (iflas, 
çaxnaşma) 
1990-cı ilin yanvarı 
1994 – 1995-ci illər 
1997 – 1998-ci illər 
Son kreditor 
mərhələsi (qəbul 
edilmiş tədbirlər) 
Yaponiyanın Maliyyə 
nazirliyi və Bankı, 
ləngidilmiş reaksiya 
ABŞ-ın sabitləşdirmə 
fondu; Beynəlxalq 
valyuta fondu; 
Amerikaarası inkişaf 
bankı 
Beynəlxalq valyuta fondu; 
Beynəlxalq bank; Asiya 
inkişaf bankı; ikitərəfli 
borclar 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
338
 
 
 
 
Ç.KINDLBERQER, R.ALIBER 
---------------------------------------- 
DÜNYA MAL YYƏ  
BÖHRANLARI 
 
flas, təşviş və maniyalar 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Чапа имзаланыб    . 07. 2010. Каьыз форматы 60х84 1/16. 
Щяжми     ч.в. Сифариш    .  Сайы      00. 
--------------------------------------------------------------------------- 
" Игтисад Университети " няшриййаты. 
АЗ 1001, Бакы, Истиглалиййят кцчяси, 6  
____________________________________________________