bozorlar (Toshkent bozori, Samarqand bozori, Urgut bozori, London bozori, Nyu-
York bozori, ‘ekin bozori va boshqalar); milliy bozorlar (O’zbekiston bozori,
Rossiya bozori, Ukraina bozori, Angliya bozori, Amerika bozori, Xitoy bozori va
boshqalar); hududiy bozorlar (Markaziy Osiyo yoki Osiyo bozori, G’arbiy Evropa
bozori)
va
nihoyat
jahon
bozori.
Sotiladigan va sotib olinadigan tovar, xizmat turiga ko’ra bozorlar quyidagi
turlarga bo’linadi: iste’mol tovarlari va xizmatlari bozori, ishlab chiqarish
vositalari va ishchi kuchi (resurslar) bozori, valyuta bozori va fond birjalari, ilmiy
texnika
kashfiyoti
va
ishlanmalar
bozori.
Muomalaga chiqadigan sub’ektlarning xususiyatiga ko’ra ulgurji va chakana
savdo to’g’risida ga’ yuritiladi. Chakana savdoda asosan sotib oluvchilar fuqarolar
hisoblanadi. Turli shakldagi korxonalar, firmalar, xususiy do’konlar va boshqalar
esa sotuvchi hisoblanadi. Ulgurji savdoda davlat tomonidan qishloq xo’jalik
mahsulotlarini xarid qilish alohida o’rin tutadi. Bunda asosiy xaridor davlat,
sotuvchilar esa dehqon va fermerlar xo’jaliklaridir.
Shuningdek, dehqon bozori savdosi ham muhim o’rin tutadi. Dehqon bozorida
savdoni, alohida fuqarolar, jamoa va fermer xo’jaliklari hamda boshqalar amalga
oshiradi.
Tovar va xizmatlar bozori bozorning asosiy tarkibiy qismi hisoblanadi. Bu
bozorda xo’jalik sub’ektlarining barcha uchta turi: fuqarolar (uy xo’jaliklari) davlat
va korxonalar qatnashadi.
Iste’mol tovarlari va xizmatlari bozorining maxsus turi intellektual tovarlar
bozoridir. Bu bozorda aqliy mehnat mahsuli bo’lgan tovarlar — ilmiy g’oyalar,
texnikaviy yangiliklar, san’at
va adabiyot asarlari
, har xil axborotlar oldi-sotdi
qilinadi. Intellektual bozor tarkibida ilmiy-texnikaviy ishlanmalarni ayirboshlash
katta o’rin tutadi. U amalda ‘atent, listenziya va nou-xau sotishdan iborat bo’lib, bu
bozorda asosan innovastiya firmalari ish ko’radi. Mazkur firmalar yangiliklarni
to’ish, bozorda sotish va ishlab chiqarishga joriy etish bo’yicha xizmat ko’rsatadi.
Ishlab chiqarish vositalari (resurslar) bozorida tovar sifatidagi mehnat vositalari va
materiallar oldi-sotdi qilinadi. Bu bozorda mashina, asbob-uskuna, xom ashyo,
yoqilg’i va materiallar kabi ishlab chiqarish vositalari yirik hajmda ko’tarasiga
(ulgurji) sotiladi. Resurslar bozoridagi tovarlar shaxsiy iste’molga emas, ishlab
chiqarish iste’moliga xizmat qiladi, ya’ni ishlab chiqarish talabini qondiradi.
