Microsoft Word T?bi?td?n istifad?nin huquqi ?saslar?doc
Yüklə 1,9 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Təbiətdən istifadə - gələcək nəsillərin ehtiyacını nəzərə almaqla, cəmiyyətin
sosial-iqtisadi tələblərini ödəmək məqsədilə ətraf mühitin ekoloji tarazhğmm pozulmasma yol veril-mədən təbii resurslardan səmərəli və qənaətlə istifadə edilmə demokdir. Təbiətdən istifadə, insan və təbii ehtiyatlar arasındakı iqtisadi münasibətləri özündə əks etdirir. Təbiətdən istifadə dedikdə, insanın ətraf mühitin ekoloji, iqtisadi, mədəni və sağlamlaşdırıcı xüsusiyyətlərindən istifadəsi başa düşülür. Təbiətdən istifadə iki cür olur: ümumi və xüsusi. Ümumi istifadə zamanı heç bir xüsusi razılıq (icazə) tələb olunmur. Yaşamaq hüququ olan hər bir şəxs atmosfer havasından, sudan, müalicə-sağlamlıq və s. təbii toləbatlannı kim-sədən icazə almadan həyata keçirir. Çünki bu onun təbii (humanitar) hüququdur. Xüsusi istifadə zamanı təbii sərvətlər istehsalı prosesinə daxil edilir və fiziki, hüquqi şəxslərin səlahiyyətli dövlət orqanlarından icazə alrnrr. Bu cür istifadə məqsədli xarakter daşıyıb torpaq, yeraltı sərvətlər, meşə, su, heyvanlar aləmi (vəhşi fauna) və atmosfer havasından istifadə deməkdir. Qanunvericiliyə görə təbii ehtiyatların (resurslann) ümumi və fərqdi istifadəsi ola bilər. Təbiətdən ümumi istifadə əhalinin həyatının zəruri tələbatının ödənilməsi üçün vətəndaşların və təşkilatların təbii resurslardan ödənişsiz istifadə etməsi şərti ilə həyata keçirilir. Qanunvericilikdə nəzərdə tutulduğu hallarda, təbiətdən istifadəyə məhdudiyyətlər qoyulmasına yol verilir. Təbiətdən fərdi istifadə zamanı təbii resurslar istifadəçilərə qanunla müəyyən olunmuş qaydada verilir. Təbiətdən fərdi istifadə daimi və ya müvəqqəti, ödənişli və ya əvəzsiz, ilkin və ya təkrar ola bilər. Təbiətdən fərdi istifadə və ya təbiətdən məhdud istifadə (servitutlar) hüquqlarmın yaranması qanunvericiliklə müəyyən edilir. Təbiətdən istifadəçilər hüquqi və fıziki şəxslər (xarici istifadəçilər də daxil olmaqla), dövlət, qeyri-dövlət təşkilatları, daimi və müvəqqəti, ilkin və təkrar istifadəçilər ola bilərlər: - xarici istifadəçilər - xarici hüquqi və fıziki şəxslər, beynəlxalq birliklər və təşkilatlar; daimi istifadəçilər - təbiətdən istifado hüququ müddətsiz verilən istifadəçilər; - müvəqqəti istifadəçilər - təbiətdən istifadə hüququ müəyyən müddətə verilən istifadəçilər; - ilkin istifadəçilər - təbiətdən istifadə hüququnu dövlətdən birbaşa alan istifadəçilər; - təkrar istifadəçilər - təbiətdən ilkin istifadəçidən müqavilə əsasında hüquq alan istifadəçilər («Ətraf mühitin müha-fızəsi haqqında» Qanun, maddə 8). Azərbaycan dövləti təbii ehtiyatların istifadəsini, bərpasmı və mühafızəsini tənzimləyir. Bu işin həyata keçirilməsi üçün dövlət proqramları tərtib edilir, təbii resurslarm kadastrı, monitorinqi və uçotu aparılır. Təbiətdən istifadənin normalaşdırılmasına görə qanunvericilikdə nozərdə tutulan limitlər və kvotalar müəyyən müddət üçün təbii ehtiyatların istifadəsinin, ətraf mühitə atılan zərərli maddələrin, məişət və istehsalat tullantılarının yerləşdirilməsinin son hədlərini müəyyən edir. Limitlər və kvotalar müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən müəyyən edilir. Təbiətdən istifadəyə xüsusi icazə təbiətdən istifadə sahəsində sahibkarlıq fəaliyyəti ilə məşğul olmaq hüququnu təsdiq edir və müvafıq icra hakimiyyət orqanları tərəfindən verilir. Xüsusi razılıq hər bir fəaliyyət sahəsi üçün verilir. Hər bir lisenziyanın müddəti göstərilir (adətən icazə 1 ilə verilir). Eyni təbii ehtiyatdan istifadəyə icazə məhdudiyyəti qoyulur. İ cazə müraciət əsasmda verilir. Almmış lisenziyadan düzgün istifadə etmədikdə, onu başqasına verdikdə, sanitar və ekoloji normativləri pozduqda icazə verən dövlət təşkilatı lisenziyanı ləğv edə bilər. Əgər müraciət edən fıziki və hüquqi şəxsə qanunsuz olaraq icazə verilməzsə, onlar məhkəməyə və iqtisad məhkəməsinə şikayət edə bilərlər. İ cazənin verilməsi, ekoloji münasibətlərin inzibati-hüquqi metodlarla tənzimlənməsi deməkdir. Təbii ehtiyatlardan istifadə olunması üçün alman icazə mahiyyətcə üç əlaməti özündə birləşdirir: - icazə, həmin təbii ehtiyatm mülkiyyət və ya sahiblik aküdır, - təbii ehtiyatlardan səmərəli istifadə edilməsinin dövlət nəzarəti formasıdır; 3) təbiətdən istifadənin səmərəli tənzimləmə vasitəsidir. İ cazənin predmeti istifadə üçün müəyyənləşdirilmiş təbii ehtiyatlardır. İ stifadəsindən asıh olaraq iqtisadi (oduncaq hazırlanması, faydalı qazıntılarm çıxanlması üçün icazə), ekoloji (zərərli maddələri tullamaq, atmaq, basdırmaq üçün icazə), sağlamlaşdırıcı (təbii ehtiyatlardan müalicə məqsədləri üçün istifadə), mədəni (arxeoloji qazıntıların aparılması) və s. lisenziya növləri vardır. «Ətraf mühitin mühafizəsi haqqmda» Qanunun 11-ci maddəsində deyilir: «Təbiətdən istifadəyə xüsusi icazə təbiətdən istifadə sahəsində sahibkarlıq fəaliyyəti ilə məşğul olmaq hüququnu təsdiq edir». Qanunda həmçinin təbii ehtiyatların ayrı-ayrı növlərindən istifadəyə, habelə aşağıdakı fəaliyyət növlərinin həyata keçirilməsinə xüsusi icazə tələb olunduğu sadalanır: - ətraf mühiti çirkləndirən maddələrin toplanması; - xüsusi təhlükəli olan istehsalat və məişət tullantılarımı daşınması, basdırılması və saxlanılması; - ekoloji auditor fəaliyyəti; - ekoloji cəhətdən təhlükə törədə bilən təsərrüfat fəaliyyəti (maddə 14). Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2002-ci il 2 sentyabr tarixli Fərmanı ilə təsdiq edilmiş, Azərbaycan Respubli-kasında bəzi fəaliyyət növlərinə xüsusi razılıq (lisenziya) verilməsi haqqında Qaydalarda 36 adda fəaliyyət növünə lisenziya verilməsi nəzərdə tutulmuşdur ki, onlardan yalnız üçü ekologiya və təbiətdən istifadəyə aiddir: 1. Radioaktiv və ionizə şüaları verən maddələrin tullantılarmın saxlanması və basdırılması; 2. Toksiki istehsalat tullantılarınm utilizasiyası və zərərsizləşdirilməsi; 3. Yabanı dərman bitkilərinin xammahnın yığılması. ' Qanunvericiliyə görə xüsusi icazə ilə yanaşı müqavilə forması da nəzərdə tutulmuşdur. Müqavilə əsasən təbii obyektlərin icazəyə verilməsi üçün bağlanır. Müqavilə (kontrakt) təbiətdən istifadəçi ilə müvafiq icra hakimiyyəti orqanı arasında təbii resurslardan istifadəyə görə bağlanır. Təbiətdən istifadəçinin xüsusi icazəsi olmadıqda təbii resurslardan istifadə mü-qaviləsi (kontraktı) etibarsızdır. Müqavilənin şərtləri xüsusi icazə geri ahndıqda da müqavilə (kontrakt) etibarsız hesab olunur. Ətraf mühitin mühafızəsi sahəsində müvafiq icra hakimiyyəti orqanı ilə razılaşdırıldıqdan sonra təbii ehtiyatlardan istifadə müqaviləsi (kontraktı) qüvvəyə minir (maddə 15). Bağ-lanmış müqavilənin sahibi aşağıdakı əsas vəzifələri yerinə yetirməlidir: - istifadəyə verilmiş təbii ehtiyatlardan səmərəli istifadə etməsini; - təbii ehtiyatlann işlədilməsi, qorunması, bərpası və ar-tınlması məsələlərini kompleks həll etməsini; - ətraf mühitə mənfı təsirin qarşısını almaq üçün tədbirlər həyata keçirməsini; - təbii ehtiyatların istifadəçilərinin hüquqlarmı pozmamasını; - təbiətə, adamların həyatma və sağlamhğına, fiziki və hüquqi şəxslərin ə mlakına və mənafelərinə vurduqları zərəri ödəməsini və s. Təbiətin istifadə və ətraf mühitin mühafızəsinin dövlət tənzimlənməsinin formaları, ekoloji funksiyaları və metodları İ darəetmə forması hüquq sahəsinə tənzimləmə fəaliyyətinin hüquqi və qeyri-hüquqi formaların tətbiq edilməsinin meydana çıxan xarici görünüşüdür. Tənzimləmənin qeyri-hüquqi formaları iki əsas növdə ifadə olunur: a) ətraf təbii mühitin mühafızəsi və təbiətdən istifadə məsələlərində həyata keçirilən, qəbul edilməsi hüquqi xarakter daşımayan, deməli hüquqi tənzimləmə həddindən kənarda qalan, təsərrüfatın operativ idarə edilməsi. Məsələn, torpağın bu və ya digər kateqoriyaya aid edilməsi iqtisadi məsələdir, əgər belə aidiyyat ətraf mühitin mühafızəsi və təbiətdən istifadə ilə əlaqədar qanunla müəyyən olunmuş qaydalara zidd deyilsə, onda bu məsələ ilə bağlı qəbul edilmiş qərar hüquqi əsasa malik deyil. Həmin qərarla razılaşmayanlar prokurorluğa müraciət edərsə, prokuror bu qərara protest verə bilməz, belə ki, bu qanundan kənardır; b) icraçılarm öz funksiyalarını yerinə yetirməsi üçün lazım olan vasitələrlə təmin edilməsi. Bu idarəetmə fəaliyyəti olmadan qanun həyata keçirilməsə də, məsələn, torpağın münbitliyi haqqmda qanun mineral gübrələrlə təmin olunması səbəbindən reallaşmasa belə, həmçinin hüquqi təbiətə malik deyildir. Ə ksər hallarda tənzimləmə formaları öz təbiətinə görə qeyri-hüquqi olur, belə ki, hüquqi formalar o yerdə tətbiq olunur ki, orda meydana çıxan ziddiyyətlər yalnız hüquqi yolla aradan qaldırıla bilər. Hüquqi formalar 3 əsas növdə ifadə olunur: a) hüquq yaradıcıhğı; b) hüquq tətbiqetmə; c) hüquq mühafizə. Hüquqi tənzimləmə metodları aşağıdakılardır: 1) Məcburi göstəriş metodu, başqa sözlə imperativ metod. Həmin metodda idarəetmə üzrə qərarın doqiq və olduğu kimi yerinə yetirilməsi nəzərdə tutulur, ondan hər hansı bir kənarlaşmaya yol verilmir. Belə metod, qərarın yerinə yetirilməsi zamanı yerli şəraitin uçotu və xüsusiyyəti tələb olunmadan tətbiq olunur. Məsələn, yer quruluşu layihəsinin reallaşmasma görə müəllif nəzarətinin həyata keçirilməsi, yerli şəraitdən və xüsusiyyətdən asılı olmadan qanunun məcburi tələbidir. 2) Tövsiyə metodunun reallaşması yerli şəraitin uçotu və xüsusiyyətinin nəzərə alınmasının yol verildiyi idarəetmə qərarlarının çıxanlmasında ifadə olunur. Belə ki, Azərbaycan Respublikasınm Torpaq Məcəlləsinə görə torpaq kateqoriyalarınm rejimi azsayh xalqların və etnik qrupların yaşadığı ərazilərdə dəyişə bilər, yəni torpaq kateqoriyaları haqqmda ümumi qaydalar yerli şəraitdən və xüsusiyyətdən asılı olaraq dəyişdirilir, Torpaq Məcəlləsinin bu müddəası tövsiyəedici xarakter daşıyır. 3) Sanksiyalaşdırma metodu və ya məhdud özünüidarəetmə metodu zamanı idarəetmə qərarını idarə olunan təşkilat qəbul edir, lakin onlar yalnız səlahiyyətli qurum bu qərarı təsdiq etdikdən sonra hüquqi qüvvəyə malik olur. Məsələn, təsərrüfat daxilində yerquruluşu haqqında qərarı kollektiv özü qəbul edir. Lakin bu layihənin təsdiq olunması torpaq ehtiyatIarı və yerquruluşu üzrə müvafıq qurum tərəfindən həyata keçirilir. 4) İcazə metodu, orqanlarm tam özünü idarə etdiyini göstərir ki, bu zaman onlar özləri heç kəsdən asılı olmadan idarəetmə qərarı qəbul edirlər. Təbiətdən istifadə və ətraf mühitin mühafizəsinin dövlət tənzimləməsinin metod və formaları, müvafiq səlahiyyətli dövlət idarəetmə funksiyaları vasitələri ilə həyata keçirilir. İdarəetmə qurumlannın növündən və səlahiyyətindən asıh olmayaraq onlardan hər biri birbaşa və ya dolayısı aşağıda adları sadalanan yeddi funksiyanı yerinə yetirir və ya yerinə yetirilməsində iştirak edir: 1. Təbii ehtiyatlann və digər təbii obyektlərin uçotu və dövlət kadastrının aparılması. 2. Təbii obyektlərin istifadəsi və mühafizəsi üzrə tədbirlərin planlaşdırılması. 3. Təbii obyektlərin bölüşdürülməsi və yenidən bölüşdürülməsi. 4. Təbii obyetlərin artırılması. 5. Təbii obyektlərin məkan-ərazi quruluşu. 6. Təbii obyektlərin istifadəsi və mühafızəsinə nəzarət. 7. Təbiətdən istifadə hüququ haqqmda mübahisələrin həlli. Təbii ehtiyatlara mülkiyyət hüququ Təbii ehtiyatlara mülkiyyət hüququ Azərbaycan Respublikasınm Konstitusiyası, Mülki Məcəlləsi və ekoloji qanunvericiliyin aktları ilə tənzimlənir. Göstərilən hüquq təbii ehtiyatlann mənsubiyyətini möhkəmlədən hüquqi normaların məcmusu olub, onların əldə edilməsi şərtlərini tənzimləyir, onlarla sahibkarhq, istifadə və idarəetmə qaydalarmı həyata keçirir. Hazırda Azərbaycan Respublikasında hüquqi cəhətdən mülkiyyətin dövlət, bələdiyyə, xüsusi və digər formaları qəbul edilmişdir. Göstərilən formaların təsnifatı mülkiyyət hüququnun subyektlərinə görə aparılır. Azərbaycan Respublikasınm dövlət mülkiyyəti Azərbay-can xalqına məxsusdur. Azərbaycan Respublikasının ərazisi hüdudlarında yerləşən torpaq, yerin təki, daxili sular və zonalaın, bitkilər və heyvanlar aləmi, hava hövzəsi Azərbaycan Res-publikasının müstəsna mülkiyyətidir. Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasmın 14-cü maddəsində göstərilir ki, təbii ehtiyatlar hər hansı fıziki və ya hüquqi şəxslərin hüquqlarına və mənafelərinə xələl gətirmədən Azərbaycan Respublikasına mənsubdur. İ stər cəmiyyətin, istərsə də müəyyən ərazidə yaşayan xalqların həyat fəaliyyətində iqtisadi və təbii xüsusiyyətlər təbii ehtiyatların rolunu və yerini müəyyən edir, torpaq və digər təbii ehtiyatlar xalqların mülkiyyət obyekti kimi deyil, daha çox onların həyat və fəaliyyətinin əsas yaşayış mühiti kimi mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Azərbaycan dövləti ölkənin təbii sərvətlərinin əsas mülkiyyətçisidir. Qanunvericiliyə uyğun olaraq dövlət mülkiyyət hüququnun obyektləri torpaqların ə ksər hissəsi, meşə və su fondu, yerin təki, vəhşi fauna və digər təbii ehtiyatlardır. Qanunvericiliyə uyğun olaraq xüsusi mülkiyyot hüququ torpaq sahələrinə və onlarda yerləşmiş - ayrılmış (qapalı) sututarlar və ağac-kol bitkilərinə aiddir. Azərbaycan Respublikası qanunvericiliyində «təbii ehtiyatlar» anlayışı dəqiqləşdirilmir. Əhəmiyyəti nəzərə alınmaqla Azərbaycan Respublikasında təbii ehtiyatlara aid bir sıra qanunlar qəbul edilmişdir. Azərbaycan Respubilkasının Meşə Məcəlləsi (30 dekabr 1997-ci il), Su Məcəlləsi (25 dekabr 1997-ci il), Yerin təki haqqında Azərbaycan Respublikasmın Qanunu (13 fevral 1998-ci il), Torpaq Məcəlləsi (25 iyun 1999-cu il) və s. belə qanunlardandır. Təbii ehtiyatların əsas hissəsi dövlətə məxsus olduğu üçün onlar, digər subyektlərə yalnız istifadəyə verilir. Təbiətdən istifadə hüququ, hüquqi normaların sistemini göstərən, təbii ehtiyatların istifadəsinin qaydaları və şərtlərini, təbiətdən istifadəçilərin hüquq və öhdəliklərini tənzimləyən ekologiya hüququnun mühüm institutudur. Təbiətdən istifadə hüququ təbiət obyektlərinin istifadəyə alınması ilə əlaqədar subyektin eldə etdiyi konkret hüquq və öhdəliklərin məcmusudur. Təbiətdən istifadə hüququnun subyekti vətəndaşlar və hüquqi şəxslər, obyekti isə həm fıziki (yerlərdə natura kimi), həm də hüquqi (müvafıq hüquqi sənədlərin qanuniləşdirilməsi yolu ilə) cəhətdən ayrılmış təbii ehtiyatlarm müəyyən hissəsidir. Təbiətdən istifadə hüququ bir neçə əsas növlərə görə təsnifləşdirilir: istifadə qaydaları və şərtlərinə görə ümumi və xüsusi; obyektinə görə torpaqdan, meşədən, yerin təkindən, sudan və s. istifadə müddətinə görə müddətsiz (daimi) və müddətli (müvəqqəti) müəyyən edilir. Bu da öz növbəsində uzun və qısa müddətli ola bilər. Təbiətdən istifadə hüququnun ümumi və xüsusi bölgüsü mühüm əhəmiyyətə malikdir. Təbiətdən ümumi istifadə hüququ bütün vətəndaşlar üçün təbii mühitdən sərbəst və pulsuz istifadənin zəmanətli qanuni imkanı olub, hər bir insanın həyatmın yeri, şəraiti və vasitəsi kimi təbiətdən istifadəni nəzərdə tutur. O, bilavasitə Azərbaycan Respublikasmm Konstitusiyasından irəli gəlir və hazırkı qanunvericiliyin (torpaq, meşə, su və s.) normalannda konkretləşdirilir. Təbiətdən xüsusi istifadə hüququ xüsusi hüquqi sənəd (lisenziya, icarə müqaviləsi, dövlət aktı və s.) əsasında həyata keçirilir, cəmiyyətin təsərrüfat və digər maraqlarının ödənil-məsi prosesində onların məqsədli fəaliyyətinə uyğun olaraq təbii ehtiyatların müəyyən hissəsinin qanunla təsdiq olunmuş qaydada istifadəsi imkanmı göstərir. O, adətən, pullu olur. Beləliklə, təbiətdən ümumi və xüsusi istifadə hüququ bir-birindən bir neçə ə lamətinə görə fərqlənir: subyektinə görə, həyata keçirilməsinin məqsəd və qaydasına görə, meydana çıxmasınm əsasına görə. Təbiətdən xüsusi istifadə hüququnun xitam edilməsinə əsas təbii ehtiyatların müvafıq növlərinə uyğun olan, konkret adları torpaq, meşə, su və s. qanunvericiliyində müəyyən edilmiş hüquqi faktlardır. Bununla yanaşı, bütün təbii ehtiyatların ümumi sayına aid olan, məsələn, istifadə müddətinin qurtarması, hüquqi şəxsin təbiətdən istifadəsinin ləğv edilməsi, dövlət və ictimai ehtiyatlar üçün təbii obyektlərin istifadədən götürülməsi, təbii obyektlərin mühafizəsi və ya məqsədli istifadə qaydalarının pozulmasım təbiətdən istifadə hüququna xitam edilməsinin bir neçə əsası kimi ayırmaq olar. «Ekoloji təhlükəsizlik haqqında» Azərbaycan Respublikası Qanununa (1999) görə, ekoloji təhlükəsizliyin tələblərinə riayət edilməsi təbii ehtiyatlara mülkiyyət, sahiblik və onlardan istifadə hüquqlarının həyata keçirilməsinin məcbııri şərtidir (maddə 4.3). Təbiətdən istifadənin idarə edilməsinin dövlət orqanları sistemi Qarşıya qoyulmuş nəticələrə, məqsədlərə aparan proses kimi idarəetmə, idarəçilik sisteminin strukturları arasında qarşılıqh əlaqələrin təşkili üzrə məqsədyönlü bir fəaliyyətdir. Təbiətdən istifadənin idarə edilməsi ətraf mühitdə baş verən proseslərin axınını dəyişməyə məcbur edən və cəmiyyətin xeyrinə istiqamətləndirən əməli hərəkətlər sistemi kimi qəbul edilmişdir. Müasir dövrdə təbiətdən istifadənin idarə edilməsi, ilk öncə, təbiəti bərpa və mühafizə ilə həyata keçirilməlidir. Təbiotdən istifadənin idarə edilməsi təbiət istifadəçilərinin fəaliyyəti vasitəsilə və ətraf mühit obyektlərinin bilavasitə idarə edilməsi ilə həyata keçirilə bilər. Bu iş cəmiyyətin təbii ehtiyatlara və ətraf mühitin keyfiyyətinə tələbatı ödəmək üçün həyata kecirilir. Eyni zamanda, bu ekoloji-iqtisadi qanunauyğunluqlann, gələcəkdə iqtisadiyyatın sabit inkişafinı təmin etməklə dərk edilməsi və istifadəsi əsasmda həyata keçirilməli-dir. Təbiətdən istifadənin dövlət idarəetməsi səlahiyyətli dövlət orqanlannın təbiətdən səmərəli istifadə və təbiəti mühafizə üzrə təşkilati əməli fəaliyyəti deməkdir. Bu idarəetmənin sub-yektləri dövlət orqanlarıdu. Onlar büdcədən maliyyələşir və zəruri dərəcədə hakimiyyət səlahiyyətlərinə mahkdirlər. Obyekti isə təbiətdən istifadə sahəsindəki insanlarm fəaliyyətidir. Təbiətdən istifadə hüquqi tənzimləmə əsasmda idarə edilir. Dövlət idarəetməsinin formaları idarəetmə aktlarından (normativ-hüquqi, direktiv, fərdi), inzibati sazişlərdən (razılaşmalar-dan) və maddi-texniki vasitələrdən ibarətdir. Dövlət idarəetməsi təbiətdən istifadə sahəsində özündə 3 növ fəaliyyəti birləşdirir: sosial-iqtisadi, inzibati-siyasi, sosial-mədəni. Lakin bu sahədə təbiəti bərpa işləri çox zəif həyata keçirilir. Təbiətdən istifadənin idarə edilməsi əsasən inzibati (məcburi), iqtisadi, ideoloji və tərbiyəvi üsullarla yanaşı bu və ya digər məsələlərin həlli ilə də həyata keçirilə bilər. İ darəetmə metodları daimi, bilavasitə və operativ olaraq bütün məsələləri həll etməyə və idarəetmənin məqsodlorinə nail olmağa imkan yaradır. Təbiətdən istifadənin idarə edilməsində aşağıdakı metodlardan istifadə edilir: qadağa, müvəqqəti dayandırma, məhrumetmə (istifadə hüququna xitam verilməsi), razılaşdırma və icazə (lisenziya verilməsi, təbiətdən kompleks istifadə müqaviləsi və s.). Təbiətdən istifadənin dövlət idarəetməsi qanunvericilikdə təsbit edilmiş ümumi prinsiplər əsasında həyata keçirilir. Bura: qanunilik, ərazi və sahə idarəetməsinin birləşməsi aiddir. Qanunvericiliklə təbiəti mühafızənin həmçinin spesifık prinsipləri müəyyən edilmişdir: komplekslik, ümumilik, planauyğunluq, elmi-texniki tərəqqinin imkanlarından istifadə və beynəlxalq əməkdaşlıq. Son məqsədi ətraf mühitin keyfıyyətinin optimal vəziyyətinə nail olmaqdan, təbii ehtiyatların səmərəli istifadə edil-məsindən ibaret olan təbiətdən istifadənin idarə edilməsinə birdən-birə nail olmaq mümkün deyildir. Ona görə də aralıq məqsədlər müəyyən edilir və hər bir mərhələdə konkret ətraf mühiti mühafizə tədbirləri göstərilir. Təbiətdən istifadənin idarə edilməsi - dövlət orqanları sisteminin qarşıhqlı əlaqələri şəraitində hakimiyyət - tabeçilik elementlərindən ibarət vahid bir orqanizmdir. Dövlət idarəetmə orqanlarının ekoloji sahədəki vəzifələri 3 qrupda birləşmişdir: 1) idarəetmə - təşkil etmə, ümumi rəhbərlik, operativ sərəncamçıhq, normativ-hüquqi aktların nəşri və onların vaxta-şırı təkmilləşdirilməsi; 2) planlaşdırma, proqnozlaşdırma və əlaqələndirmə; 3) uçot, nəzarət və yoxlama. «Ətraf mühitin mühafizəsi haqqmda» Azərbaycan Respublikasmın Qanununa görə (08.06.1999) ətraf mühitin mühafızəsi və təbiətdən istifadə sahəsində dövlət idarəetmə orqanları müəyyən edilmişdir. Həmin dövlət orqanları öz səlahiyyətlərinə görə iki yerə ayrılır: 1) ümumi səlahiyyətli dövlət orqanları; 2) xüsusi səlahiyyətli dövlət orqanları; Ümumi səlahiyyətli dövlət orqanlanna Prezident və onun İcra Aparatı, Nazirlər Kabineti, yerli icra hakimiyyəti orqanları, bələdiyyələr daxildir. Bu dövlət orqanlan ona görə ümumi səlahiyyətli sayılırlar ki, onların səlahiyyətinə digər məsələlər də (dövlətin idarə olunması ilə əlaqədar) daxildir. Həmin qanuna görə Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi Azərbaycan Respublikası Prezidentinə tabedir (maddə 7). Xüsusi səlahiyyətli dövlət orqanları isə qanunvericiliyə uyğun olaraq təbiətin qorunması funksiyalarını yerinə yetirən dövlət orqanlarıdır. Təbiəti qorumaq funksiyaları isə bu sahəyə aid qəbul olunmuş qanunların qüvvəyə minməsi barədə verilən Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Fərmanı ilə müəyyən olunur. Xüsusi səlahiyyətin həcminə və xarakterinə görə dövlət orqanlan 3 növə bölünür: kompleks, sahəvi və funksional. Kompleks orqanlar bütün təbiətqoruyucu tapşırıqları yerinə yetirirlər. Sahəvi orqanlar konkret təbii obyektlərin, sahənin mühafızəsini və onlardan düzgün istifadəni tənzimləyirlər. Funksional orqanlar isə bir və ya bir neçə qohum (yaxın) funksiyalan yerinə yetirirlər. Ümumilikdə, Azərbaycan Respublikasınm ekologiya ilə məşğul olan dövlət orqanlan aşağıdakılardır: Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi, Dövlət Standartlardurna və Metrologiya Mərkəzi, Dövlət Torpaq və Xəritəçəkmə Komitəsi, Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi, Azərbaycan Respublikasmm Fövqəladə Hallar Nazirliyinin Sənayedə İşlərin Təhlükə-siz Görülməsi və Dağ-Mədən Nəzarəti Agentliyi, Dövlət Gömrük Komitəsi, Fövqəladə Hallar Nazirliyi, Daxili İşlər Nazirliyi. Yuxarıda sadalanan dövlət orqanlarının səlahiyyətləri (o cümlədən Naxçıvan Muxtar Respublikasının müvaiiq orqanları) təbiəti mühafizə haqqında Əsas Qanunun II fəslində (4-5-ci maddələr) öz əksini tapmışdır. Bu maddələrdə mərkəzi dövlət orqanları və onların muxtar respublikadakı qurumlan arasında, habelə yerli icra hakimiyyəti və bələdiyyə orqanlan (bələdiyyələrin statusuna aid qəbul olunmuş qanunlar əsasında) arasındakı solahiyyətlərin sərhəddi müəyyənləşdirilmişdir. Bu orqanlann səlahiyyətlərinə daxil olan təbiəti mühafızə və təbii sərvətlərdən səmərəli istifadə məsələlərini aşağıdakı şəkildə qruplaşdırmaq olar: 1) ekoloji siyasətin əsas istiqamətlərinin müəyyənləşdirilməsi, ekoloji proqramların təsdiqi, ekoloji təhlükəsizliyin təminatı və ətraf mühitin mühafizəsinin tənzimlənməsinin iqtisadi və hüquqi əsaslarının yaradılması; 2) ekoloji proqramların planlaşdırılması, maliyyələşdirilməsi və maddi-texniki təminatlann həyata keçirilməsi, təbiəti mühafızə fəaliyyətinin koordinasiyası; 3) təbii sərvətlərin uçotu və qiymətləndirilməsi, ətraf mühitin vəziyyətinin proqnozlaşdırılması, təbii ehtiyatların kadastrının və ətraf mühitin monitorinqinin aparılması; 4) zərərli təsirlərin normativlərinin müəyyənləşdirilməsi, vurulmuş zərərə görə ödənişlərin alınması və təbii sərvətlərdən istifadə üçün razılığuı verilməsi; 5) ekoloji nəzarət və ekoloji ekspertizanın həyata keçirilməsi, ekoloji cəhətdən zərərli istehsal və xidmət göstərənlərin fəaliyyətlərinin dayandırılması və ya məhdudlaşdırılması, inzibati cəzalaruı verilməsi, məhkəmələr qarşısında iddia qal-dırılması; 6) qoruq və yasaqlıqlann təşkili, təbiət abidələrinin qorunması, «Qırmızı kitab»-ın aparılması, ekoloji təhsil və tərbiyənin həyata keçirilməsi; 7) beynəlxalq əməkdaşlığm aparılması. Sadalanan səlahiyyətlər, demək olar ki, mövcud bütün dövlət idarəetmə orqanlarına şamil olunur. Məhdudiyyət isə əsasən iki əlamətə görədir: əraz və sərvətlərə görə. Ə raziyə görə məhdudiyyət əsas dövlət icra orqanlarının fəaliyyət sahəsi bütün Azərbaycan ərazisindədir. Yerli icra hakimiyyəti və bələdiyyə orqanlarının fəaliyyət sahəsi isə ərazi-nin inzibati sərhədləri daxilindədir. Ə gər təbii sərvətlərin miqdarı ölkə miqyasında iqtisadi əhəmiyyətə malikdirsə və onda yerli icra hakimiyyəti və bələdiyyə orqanlan tərəfındən idarə olunur. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası əsasında aparılan hakimiyyət bölgüsü prinsipi təbiəti mühafızə sahəsində də eyni cürdür. Təbiəti mühafızə və təbii ehtiyatlardan istifadə üzrə əsas dövlət idarəetmə orqanı Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyidir. Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyinin funksiyaları aşağıdakılardır: - ekoloji təhlükəsizlik və təbii sərvətlərin mühafızəsi sahəsində ümumi tədbirləri və əsas istiqamətlərin müəyyən edilməsi; - qanunvericiliklə müəyyən edilmiş fəaliyyət növlərinə xüsusi razılıq (lisenziya) verilməsi; - ekoloji təhlükəsizliyin təmin edilməsi, təbii ekoloji sistemlərə təsərrüfat və digər fəaliyyət nəticəsində dəyə biləcək zərərin qarşısımn almması; - öz səlahiyyətləri daxilində mineral xammal bazasmdan və yer təkindən səmərəli istifadə ediiməsinə nəzarət edilməsi; - ölkənin daxili sularının və Xəzər dənizinin (gölünün) Azərbaycan Respublikasına mənsub olan bölməsində suların bioloji məhsuldarlığmm artırılmasma dair kompleks tədbirlər hazırlanması və sularm bioloji sərvətlərindən səmərəli istifadə olunması və onların bioloji müxtəlifliyinin qorunmasına nəzarət edilməsi; - ölkənin faunasının və suyun bioloji sərvətlərinin istifadə edilməsi sahəsində sosial-iqtisadi və elmi-texniki inkişafın əlaqələndirilməsi, kompleks təhlilin aparılması və əsas istiqamətləri üzrə müəyyən edilmiş qaydada qısa müddətli və uzun müddətli proqnozların işlənməsinin təmin edilməsi; - ölkənin fauna və suyunun bioloji ehtiyatlarının mühafızəsi, bərpası və artırılması sahəsində fəaliyyəti təşkili və buna nəzarət edilməsi; - ətraf mühit üzrə informasiya fondunu, o cümlədən Dövlət Geoloji İ nformasiya Fondunun genişləndirilməsi, geoloji və digər materialların mühafızəsinə və məqsədyönlü istifadəsinə təminat yaratmaq; - öz səlahiyyətləri daxilində dövlət sifarişçisi funksiyasını yerinə yetirilməsi və dövlət ehtiyaclan ilə bağlı işlərin həyata keçirilməsi; - təbii sərvətlərdən istifadə, təbiəti mühafizə, ekoloji təhlükəsizlik məsələləri ilə bağlı Azərbaycan Respublikasının sosial-iqtisadi inkişaf proqramlarına daxil edilən layihələri hazırlamaq; - ekoloji təhlükəsizliyin təmin olunması, ətraf mühitin mühafızəsi və təbii ehtiyatlardan səmərəli istifadə olunması üçün investisiyalar cəlb edilməsi sahəsində öz səlahiyyətləri daxilində məqsədyönlü tədbirlər görmək və investisiyaların təyinatı üzrə istifadə olunmasına nəzarəti həyata keçimək; - öz səlahiyyətləri daxilində Azərbaycan Respublikasının ekologiya və təbii sərvətlərdən istifadə sahəsində beynəlxalq öhdəliklərin icrasını təşkil etmək və bu sahədə digər orqanların işini əlaqələndirmək, habelə beynəlxalq layihə və proqramlarda iştirak etmək; - ətraf mühitə çirkləndirici maddələrin atılmasına görə nəzərdə tutulmuş ödəniş normativlərini hazırlamaq və tətbiq etmək; - sistemləşdirilmiş geoloji tədqiqatları (regional, geoloji xəritəalma, geofiziki, hidrogeoloji, mühəndis-geoloji, geoekoloji tədqiqatları) aparmaq, yerin dərinlik quruluşunu, seysmohidro geodinamik şəraiti və digər təbii hadisələri öyrənmək; - fövqəladə ekoloji və geoloji şəraiti, ekoloji və geoloji fəlakət zonahnnı müəyyən edir və bu sahədə müvafıq dövlət tədbirlərini həyata keçirir; - hidrometroloji və digər geofıziki proseslərdən əhaliyə və iqtisadiyyata dəyə biləcək mümkün ziyanın azaldılması və tənzimlənməsi məqsədi ilə bu proseslərə aktiv təsir işlərini təşkil edir və aparır; - mülkiyyət və təşkilati-hüquqi formasmdan asılı olmayaraq, yerin təkinin bütün istifadəçilərinin yer təkindən istifadə edilməsinə dair müəyyən edilmiş qaydalara, qanunvericiliyin tələblərinə, standartlara, normalara əməl edilməsinə nəzarət edir; - mülkiyyət və təşkilati-hüquqi formasından asıh olmayaraq ölkə ərazisində fəaliyyət göstərən bütün müəssisə və təşkilatların yer təkinin geoloji cəhətdən öyrənilməsi sahəsində apardıqları elmi-tədqiqat işlərini əlaqələndirir, görülən işlərin dövlət qeydiyyatını apanr; - mülkiyyət və təşkilati-hüquqi formasından asılı olmayaraq ölkə ərazisində geoloji-nəşriyyat işlərini yerinə yetirən bütün müəssisə və təşkilatların hesabatları ə sasında kəşf edilmiş faydalı qazmtı ehtiyatlarmı və proqnoz ehtiyatlarını qeydiyyata alır və faydah qazıntı ehtiyatlannm vahid dövlət balansını tərtib edir və aparır; - ekzogen geoloji proseslərə məruz qalmış torpaqlarda mühəndis texniki və kənd təsərrüfatı işlərinin apanlmasma rəy verir; - faydalı qazıntı yataqlarının işlənməsi ilə əlaqədar olmayan yeraltı qurğularm tikilməsi və istismarı üçün yararlı yer təki sahələri haqqında geoloji məlumatlarm dövlət eksper-tizasını keçirir və rəy verir; - faydalı qazıntıların çıxarılması, habelə faydah qazıntıların çıxanlması ilə ə laqədar olmayan yeraltı qurğuları tikmək və istismar etmək məqsədi ilə «Dağ-mədən ayırması» statusunu verir; - geoloji kəşfıyyat istehsalı işlərinin bütün növlərinin ekspertizasını təşkil edir və layihə smeta sənədlərini təsdiq edir; - rayon planlaşdırılmasının sxem və layihələrinin, şəhər və digər yaşayış məntəqələrinin baş plan və məhəlli planlaşdırma layihələrinin, sənaye qovşaqlarının, kurort və istirahət zonalannm, seysmik mikrorayonlaşdırma və mühafizə zonalarının, ə razi və yaşayış məntəqələrinin təhlükəli geoloji və digər analoji proseslərdən müdafiəsi qaydalarmı hazırlayır və təsdiq edir; - sənaye əhəmiyyətini itirmiş, yaxud sonrakı istismar-keşfiyyat işləri və ya yataqlarm işlənməsi zamanı təsdiq edil-miş faydalı qazuntılarm balans ehtiyatlarmı hasilat müəssisələ-rinin uçotundan silmək barədə təkliflərə baxır və qəbul edir; - sənayedə işlədilmək üçün istismara cəlb edilməmiş yataqlan qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydada geri alır və müəyyən edilmiş qaydada başqa müəssisələrin balansma verir; - faydah qazıntı yataqlarmm axtanşı və kəşfıyyatı metodikasının, geoloji-kəşfiyyat istehsalı texnikasının və texnologiyasının təkmilləşdirilməsinə dair təkliflər hazırlayır; - Azərbaycan Respublikasının mineral-xammal bazasının inkişafı üçün müəyyən edilmiş qaydada investisiyalar cəlb edir; - xarici şirkətlər və müəssisələr ilə birlikdə müvafiq qaydada ölkə ərazisində, habelə başqa dövlətlərin ərazisində geoloji kəşfiyyat işləri aparır; - öz səlahiyyətləri daxilində Kür, Araz çaylannın hövzələri, habelə Xəzər dənizinin (gölünün) Azərbaycan Res-publikasına mənsub olan bölməsi üzrə məlumatlann təhlili əsasında su təsərrüfatı balanslarını, su ehtiyatlanndan kompleks istifadənin və onlann mühafızəsinin perspektiv sxemlərini hazırlayır və onların həyata keçirilməsinə nəzarət edir; - Xəzər dənizinin (gölünün) Azərbaycan Respublikası-na mənsub olan bölməsinin su mühafızə zonasının, sahil mühafızə zolağının ölçülərini, sərhədlərini və istifadəsi rejimini müəyyən edir; - su çıxarmaq üçün istismar quyularının qazılması və yeraltı sulardan istifadə qaydalarını, o cümlədən ekoloji tələblərə uyğun olaraq yeraltı və yerüstü təbii suların istifadəçilərə verilməsi, istifadəçilərdən geri qəbul edilməsi və təkrar istifadəyə verilməsi qaydalarım və şərtlərini müəyyən edir və buna nəzarət edir; - ozondağıdıcı maddələr və tərkibində belə maddələr olan məhsulların istehsahnı, istifadəsini, onlann idxalı və ixracını, saxlanılmasını və zərərsizləşdirilməsini tənzimləyir və buna nəzarət edir; - Azərbaycan Respublikası iqtisadiyyatının təbii sər-vətlərə olan ehtiyacının ödənilməsinə, ətraf mühitin mühafizə-si və sağlamlaşdırılmasımn təmin edilməsinə, meşələrin mühityaradıcı, su mühafizəsi və digər təbii faydalı xüsusiyyətlərinin, xüsusi mühafızə olunan təbiət ərazilərinin, təbiət abidələrinin, komplekslərin və obyektlərin bioloji müxtəlifliyinin qorunub saxlanılmasına istiqamətlənmiş tədbirləri hazırlayır və həyata keçirir, təbiət abidələrinin siyahısını tərtib edir və onlardan istifadə qaydalarını müəyyən edir; - ətraf mühitin qorunması ilə bağlı, o cümlədən radioaktiv, hidrometreoloji proses və hadisələrə fəal təsiri həyata keçirir; - təbiəti mühafizə və təbiətdən istifadə sahəsində ekoloji normaları və standartları müəyyənləşdirir, təbii mühit obyektlərinin çirklənməsinə nəzarət sahəsində metodoloji rəhbərliyi həyata keçirir; - təbii ehtiyatların hər hansı növlərinin istismarı nəticəsində dövriyyədən çıxmış torpaqların kənd, meşə, balıqçılıq və ya digər təsərrüfatlarda istifadə edilməsi üçün yararlı vəziyyətə, yaxud bu torpaqlann aynlması şərtlərinə uyğun olaraq, regionun ekoloji tarazlığını təmin edən vəziyyətə gətirilməsi şərtlərini mövcud qanunvericiliyə uyğun müəyyən edir; - ekrozen geoloji proseslərə məruz qalmış, təbii ehtiyatların hər hansı növlərinin istehsalı və ya istifadəsi nəticə-sində dövriyyədən çıxmış torpaqların, ekoloji cəhətdən çirk-lənmiş və ya yararsız hala salmmış çayların və su axarların, göllərin, sututarların və digər təbii ehtiyatlarm regionun ekoloji tarazhğım təmin edən vəziyyətə gətirilməsi, yaxud bərpa edilməsi məqsədi ilə mülkiyyət və təşkilati-hüquqi formasından asıh olmayaraq xarici və yerli şirkət və təşkilatlarla qanun-vericiliyə uyğun əməkdaşlıq edir, müqavilələr bağlayır və investisiyalar cəlb edir; - meşə təsərrüfatı və ovçuluq işlərinin aparılmasını təşkil edir, müvafiq təşkilatlarla razılaşdırmaqla ov aparılması qaydalannı və müddətlərini müəyyən edir və ona nəzarət edir, ov aparılması üçün vətəndaşlara icazə verüməsini təmin edir; - meşə və kənd təsərrüfatı sahələrinin, qiymətli təbii landşaftların, habelə meşələrin suqoruyucu, sutəmizləyici, torpaqqoruyucu, rekreasiya və digər faydah təbii xassələrinin (mühafizə funksiyalarının) saxlanılmasmı təmin edir, meşə ehtiyatlarından səmərəli istifadə olunması, yenidən bərpası, təkrar istehsah və meşə təsərrüfatının daha da səmərəli aparılması istiqamətində tədbirlər həyata keçirir, onların yanğınlardan, dağıntılardan, zərərvericilərdən və xəstəliklərdən qorunmasını təmin edir; - yeger xidmətini təşkil edir və ölkədə qoruq işinə rəhbərlik edir; - qovuqlara və digər xüsusi mühafızə olunan təbiət razilərinə və obyektlərinə bitişik sahələrdə mövcud qanunve-ciliyə uyğun mühafızə zonaları yaradır və bu zonalardan isti-ıdə qaydalannı müəyyən edir və ona nəzarəti həyata keçirir; - milli parkların, təbiət abidələrinin, digər xüsusi müafızə olunan ərazilərin və təbii obyektlərin yaradılmasına dair təklifləri hazırlayıb müəyyən edilmiş qaydada təqdim edir, bu •azilərin idarə edilməsini və bu ərazilərdə ekologiya və təbii sərvətlər haqqmda qanunvericiliyin həyata keçirilməsinə nəzazarəti həyata keçirir; - meşə bitkiləri toxumçuluğunun inkişafını təmin edir; - qanunvericiliyə uyğun olaraq meşədən istifadəyə icazə sənədlərini hazırlayır və verir, meşəbərpa sənədlərinin nümunələrini, onların qeydiyyatı, saxlanması, doldurulması və eşə istifadəçilərinə verilməsi qaydalarını müəyyən edir və ına nəzarət edir; - istifadəsi məhdudlaşdırılmış xüsusi mühafızə olunan meşə sahələrinin siyahısını müəyyən edir; - ikinci dərəcəli meşə sərvətlərinin və kök üstündə bululan oduncaqların müəyyən olunmuş qaydada məcburi sertifikatlaşdırılmasını təşkil edir; - Azərbaycan Respublikasının «Qırmızı kitab»ına daxil ilmiş nadir və nəsli kəsilməkdə olan, habelə alınıb-satılması dağan edilən və ya mühafizəsi beynəlxalq müqavilələrlə ızimlənən heyvan və bitki növlərinin mühafızəsi haqqında rmaları, qaydaları hazırlayır, flora və fauna növlərinin «Qırmızı kitab»a daxil edilməsini tənzimləyir; - nadir və nəsli kəsilməkdə olan, Azərbaycan Respubasının «Qırmızı kitab»ına düşən və müxtəlif beynəlxalq səviyyələrlə mühafizə olunan heyvan və bitki növlərinin beynəlxalq ticarətini tənzimləyir və bu növlərin idxal, ixrac və təkrar ıcına ölkə və beynəlxalq qanunvericiliyə uyğun icazə verir; - zooloji, mineral və bitki kolleksiyalarının dövlət qeydiyatını aparır; - faunanın, o cümlədən suyun bioloji sərvətlərinin həyat fəaliyyəti məhsullarının əldə edilməsi qaydalarını hazırlayır və ona riayət edilməsinə nəzarət edir; - mülkiyyət və təşkilati-hüquqi formasından asılı olmayaraq müəssisələr, təşkilatlar və idarələr arasmda suyun bioloji sərvətləri ovunun kvota bölgüsü qaydalarmı müəyyən edir, bu qaydalara riayət olunmasına nəzarət edir, kvota bölgüsünə dair qərar qəbul edir. - ölkə ərazisində ov və suyun bioloji sərvətləri üzərində dövlət nəzarətini həyata keçirir, heyvanlar aləminin (o cümlədən balıqların) və bitkilər aləminin (o cümlədən meşələrin) mühafızəsi, onlardan istifadə edilməsi üzrə qaydalar, təlimatlar və digər normativ aktlar hazırlayıb tətbiq edir; - ölkənin daxili sularında və Xəzər dənizinin (gölünün) Azərbaycan Respublikasma mənsub olan bölməsində suyun bioloji sərvətlərinin istismarının həcmini və elmi əsaslandırılmış rejimini müəyyən edir; - ölkənin daxili sularında və Xəzər dənizinin (gölünün) Azərbaycan Respublikasına mənsub olan bölməsində suyun bioloji sərvətlərinin ovunu və suyun bioloji sərvətlərinin artırılması üzrə işləri tənzimləyir və onların süni yolla artırılmasını təmin edir; - təbiətdəki çirklənmə mənbələrinin uçotunu aparır, onların ekoloji zərərlilik dərəcəsini müəyyənləşdirir və ləğv edilməsi üzrə layihələr hazırlayır və həyata keçirir; - ətraf mühitə zərərli maddələr atıimasmm (axıdılmasının) limitlərini müəyyən edir və ona nəzarəti həyata keirir; - atmosferdə, Xəzər dənizi akvatoriyasında və digər sututarlarda, habelə quruda hidrometreoloji proseslərin öyrənilməsi və araşdırılması üzrə monitorinq keçirir, regional iqlim dəyişmələrinin və digər qlobal ətraf mühit problemlərinin ölkə ə halisinə və iqtisadiyyatına təsirini araşdırır; - beynəlxalq aeronaviqasiya meteoroloji xidmətin göstərilməsi üçün səlahiyyətii meteoroloji orqan funksiyalarını yerinə yetirir; - hidronıeterologiya, ətraf mühitin cirklənməsi və onun doğurduğu nəticələr, hidrometroloji proseslərə fəal təsır və bu proseslər üzərində nəzarətlə bağlı problemlərə dair elmi-tədqiqat və təcrübi-konstruktor işlərinin aparılmasını ə laqələndirir; - sənaye, məişət, toksiki və istehsalat tullantılarının, yabanı və dərman bitkilərinin, fauna növlərinin, texniki xammalın və digər təbii törəmələrin ölkədən kənara aparılması və ölkəyə gətirilməsi üçün müəyyən edilmiş qaydada rəy verir; - ətraf mühit və təbii sərvətlərin dövlət monitorinq sistemini yaradır, yeraltı su, yerin təki, heyvanlar, bitki aləmi, kəşf edilmiş faydalı qazıntı yataqlarmm və ehtiyatlarının uçotunu, dövlət meşə kadastrını və dövlət meşə monitorinqini, o cümlədən aidiyyəti təşkilatlarla birgə ətraf mühitin və təbii sərvətlərin dövlət kadastrmı aparır (neft və qazdan başqa); - təhlükəli və təbii hidrometeoroloji və digər təbii hadisələrin meydana çıxmasmın və inkişafının doğurduğu nəticələr üzrə sistemli müşahidələr təşkil edir və aparır; - atmosferdə, yerin təkində, quruda və su hövzələrində çirkləndirici maddələrin yuyulması üzrə müşahidələr aparır və təhlil edir; - Xəzər dənizinin (gölünün) Azərbaycan Respublikasına mənsub olan bölməsində baş verən ekoloji prosesləri kompleks şəkildə öyrənir və müvafıq məsələlər üzrə müəssisə və təşkilatlarm beynəlxalq əməkdaşlıqda iştirakını ə laqələndirir; - müəyyən edilmiş qaydada hidrometeoroloji məlumatlarm xarici ölkələr və beynəlxalq təşkilatlarla mübadiləsini və uzlaşmasını həyata keçirir, bu sahədə hidrometeorologiya, ətraf mühitin qlobal monitorinqi, habelə hidrometeoroloji proseslərə fəal təsir üzrə qabaqcıl təcrübədən istifadə olunmasmı təmin edir; - hidrometeoroloji proseslərə, iqlimə, təbii mühitə antropogen fəaliyyətin təsirini təhlil edir və onun mənfı nəticələ-rinin aradan qaldırılması üzrə tövsiyələr işləyib hazırlayır; - təbii hadisələr və qəzaların operativ şəkildə ləğv edilməsi məqsədilə təhlükəli, təbii hidrometeoroloji hadisələrin fövqəladə hallara gətirib çıxaran, yaxud ə hali və iqtisadiyyat üçün təhlükə törədən və dağıntılarla nəticələnən ətraf mühitin ekstremal çirklənməsinin qarşısının alınması üzrə mövcud üsul və metodları vaxtaşırı olaraq təkmilləşdirir; - ekologiya, hidrometeorologiya, yer təkinin geoloji öyrənilməsi və təbii ehtiyatlardan istifadə haqqmda vahid informasiya sistemini formalaşdırır, dövlət məlumatlar fondunu yaradır və idarə edir; - əhalini, müəssisə və təşkilatları mövcud və göstəriIən meteoroloji, aqrometeoroloji və hidrometeoroloji, iqlim dəyişməsi, ətraf mühitin çirklənmə səviyyəsi (atmosfer hava-sının, torpağın, sərh sularmın və Xəzər dənizinin radioaktiv və kimyəvi çirklənməsi), təhlükəli və təbii hidrometeoroloji hadisələrin meydana çıxması, ölkə ərazisində fövqəladə halların meydana çıxmasma yol açan ətraf mühitin ekstremal şəkildə çirklənməsi ilə əlaqədar olan məmulatlarla təmin edir; - hidrometeorologiya və ətraf mühitin çirklənməsi sahəsində məlumatların toplanması, istifadəsi, örtülməsi, regional və beynəlxalq məlumatlar mübadiləsi üçün qanunvericilikdə nozərdə tutulmuş qaydada rabitə və telekommunikasiya sistemini yaradır və istismar edir; - hidrometeoroloji məlumatlarm, ətraf mühitin çirklənməsinin (o cümlədən radioaktiv) vahid sistemdə aparılmasmı, müvafıq milli və beynəlxalq standartlara uyğunluğunu təmin edir; - qanunvericilikdə müəyyən edilmiş qaydada ekoloji, geoloji təhlükəsizlik tələblərinə əməl edilməsi nöqteyi-nəzərindən keçirilməsi planlaşdırılan tədbirlərin, inşası nəzərdə tutulan obyektlərin ekspertizasını aparır və rəy verir; - təsərrüfat sahələrinin inkişafınm və yerləşdirilməsinin baş sxemlərinin, təbiəti mühafizə ərazi kompleks sxemlərinin, su, torpaq ehtiyatlarından və başqa təbii ehtiyatlardan kompleks istifadə və onların mühafızəsi sxemlərinin, rayon planlaşdırılması, sənaye qovşaqları sxemlərinin, şəhərlərin və başqa yaşayış məntəqələrinin baş planlarının, müəssisələrin və başqa obyektlərin tikintisinə (yenidən qurulmasma) dair layi-hələrin, habelə ətraf mühitin və təbii ehtiyatların vəziyyətinə təsir göstərən texnikanın, texnologiyalarm, materialların və maddələrin, işləyən istehsal obyektlərinin ətraf mühitə təsirinin qiymətləndirilməsi sənədlərinin (ƏMTQ) dövlət ekoloji ekspertizasını, həmçinin istehsal güclərinin və iri təsərrüfat obyektlərinin yerləşdirilməsi sxeminin hidrometeoroloji əsaslandırılması üzrə müvafiq qaydada ekspertizanı keçirir vo roy verir; - qüwədə olan qanunvericiliyə müvafıq olaraq ətraf mü-hitə zərər vura bilən müəssisələrə onlann ətraf mühitə təsir göstəricilərinə dair ekoloji sənədlər - atıla bilən tullantı həddi (ABTH), buraxıla bilən axmtı həddi (BBAH), ekoloji pasport verir; - yerüstü və yeraltı tikinti və quraşdırma işləri aparılacaq bütün sahələrdə yer təkində faydah qazıntı ehtiyatlarının olub-olmaması haqqmda və həmin sahələrin mühəndis-geoloji şəraiti haqqmda rəy verir, sifarişlər əsasında mühəndis-geoloji tədqiqat işləri aparır; - ölkə ərazisində təhlükə potensialı obyektlərinin qeydiyyatmı aparır və müvafıq orqanları bu barədə məlumatlandırır; - mülkiyyət və təşkilati-hüquqi formasından asılı olmayaraq hüquqi və fıziki şə xslər tərəfmdən idxal, ixrac, təkrar ix-rac və istifadə edilən meteoroloji, hidroloji, okeanoqrafık, aqro-meteoroloji cihaz və qurğuları yoxlayır, attestasiyadan keçirir və sertifikatlaşdırır; - təbiəti mühafızə məqsədləri üçün istifadə edilən avadanlığın, cihazların, avtomatika vasitələrinin və avtomatlaşdırılmış sistemlərin, standart nümunələrin, maddələrin, kimyəvi reaktivlərin istehsalına olan tələbatı müəyyənləşdirir və onla-rm istehsalı üçün dövlət sifarişlərini formalaşdırır; - mülkiyyət ve teşkilati-hüquqi formasından asılı olmayaraq müəssisə, idarə və təşkilatlarda təbii ehtiyatlardan istifadə edilməsi, təbii mühitə zərərli maddələr, sənaye, məişət və başqa tullantılarm atılması, onların anbara vurulması və basdırılması həcmləri, norma və limitləri, onların ilkin uçotunun aparılması qaydalarını hazırlayır və tətbiq edir və bunlara riayət olunmasma nəzarət edir; - təbiəti mühafızə, təbii ehtiyatlardan səmərəli istifadə, geologiya və hidrometeorogiya sahəsində işçilərin ixtisasınm artırılmasını təşkil edir; - ətraf mühitin, təbii sərvətlərin, o cümlədən atmosfer havasının, yer təkinin, faydalı qazıntıların, yeraltı və yerüstü suların ckoloji baxımdan torpağın, bitkilər aləminin (o cümlədən meşələrin) və heyvanlar aləminin (o cümlədən bahqların) qorunmasına, onlardan səmərəli istifadə edilməsinə, artırılmasına və mühafızəsinə, ə traf mühitin əlverişli sanitar və ekoloji vəziyyətinin təmin edilməsinə, ekoloji şə raitin sağlamlaşdırılmasına nəzarət edir; - öz səlahiyyətləri daxilində torpaqları şoranlaşmadan, bataqlıqlaşmadan, eroziyadan, istehsalat tullantıları, zərərli kimyəvi, radioaktiv və digər maddələr ilə çirklənmədən qorumaq, habelə tikinti zamanı və ya faydah qazıntılar çıxanlarkən onlan başqa növ korlanmadan qorumaq sahəsində kompleks tədbirlərin aparılmasına nəzarət edir; - Azərbaycan Respublikasının ekoloji qanunvericiliyinə, təbii mühitin mühafızəsi və təbii ehtiyatlardan səmərəli istifadə sahəsində normativlərə, qaydalara və standartlara ria-yət edilməsinə nəzarət edir; - bitkiqoruyucu vasitələr, onların böyüməsi üçün stimulyator, mineral gübrələr, istifadə edilməsinə icazə verilən digər kimyəvi maddələr və preparatlar istehsal edilərkən, daşınarkən, saxlanılarkən və tətbiq edilərkən ətraf mühiti mühafızə tələblərinə riayət edilməsinə nəzarət edir; - zooloji, mineraloji və bitki kolleksiyalarının yaradılması, zənginləşdirilməsi, kolleksiya obyektlərinin mübadiləsi və saxlanılması qaydalarına nəzarət edir; - faydah qazıntılar çıxarılarkən, partlayış işləri aparılarkən, terrikonal, tullantılar, zibilxanalar yerləşdirilərkən və istismar edilərkən, ətraf mühiti çirklənmədən və zibillənmədən mühafizə, təbii ehtiyatlardan kompleks istifadə tələblərinə nəzarət edir; - faydalı qazıntı yataqlarının işlənilməsi, dağ-mədən s'ənayesinin istehsalat tullantılarından istifadə edilməsi sahəsində müəyyən edilmiş normalara və qaydalara, habelə faydah qazmtı karxanalarının rekultivisiyası müddətlərinə və keyfıyyətlərinə, istifadə edilmək üçün onların istifadəçilərə verilməsi müddətlərinə nəzarət edir; - partlayış, dərinləşdirmə işləri, faydah qazmtılar hasilatı, sugötürücü qurğuların inşası, boru kəmərlori, kabellər və i.a. çəkilməsi nəticəsində biofaunanın məruz qaldığı mənfi təsirlərin aradan qaldırılması sahəsində tədbirlərin görülməsinə nəzarət edir; - nəqliyyat vasitələrinin və başqa səyyar vasitələrin və qurğulann ətraf mühitə atdığı zəhərli maddələrin azaldılması və bunun qarşısınm almması sahəsində tədbirlərin həyata keçi-rilməsinə öz səlahiyyətləri daxilində nəzarət edir; - ekoloji sistemləri, bioloji tarazlığı, habelə atmosfer havasım və su obyektlerini çirkləndirən mənbələrin, yerüstü və yeraltı suların, torpağın, bitkilər aləminin (o cümlədən me-şələrin), suyun bioloji obyektlərinin və vəhşi heyvanların yaşayış mühitinin ekoloji vəziyyətinə nəzarəti təmin edir; - yerüstü təbii sərvətlərin, o cümlədən meşə sərvətlərinin səmərəli istifadə edilməsinə, dövlət meşə fondu və me-şə fonduna daxil olmayan meşələrin, digər ə razilərdə yerləşən yaşılhqlarm və bütün yabanı bitki örtüyünün mühafızəsi, bərpası və istifadə edilməsinə, meşə təsərrüfatı fəaliyyətinə nəza-rəti həyata keçirir; - ekoloji baxımdan su obyektlərindən səmərəli və məqsədyönlü istifadə edilməsinə, yerüstü və yeraltı suların çirklənməkdən, zibillənməkdən və tükənməkdən qorunmasına, habelə yeraltı suların planlı istifadə edilməsinə nəzarət edir; - ətraf mühitə atılan çirkləndirici maddələrin tənzimlənməsi üçün müvafiq qurğularm istismara verilməsinə, bu qurğuların vəziyyətinə, habelə çirkləndirmə mənbələrinin nəzarət və təmizləyici cihazlarla təchiz edilməsinə dair qayda və normativlərə, çirkab sularm atılması qaydası və şərtlərinə əməl edilməsinə nəzarət edir; - su anbarlarından kompleks istifadə edilməsi qaydalarınm hazırlanması zamanı ekoloji tələblərin nəzərə ahnmasma dair təkliflər verir və icra olunmasma nəzarət edir; - meliorasiya tikintisi apanlarkən, faydah qazıntılar çıxarılarkən, habelə təbii obyektlərin dəyişdirilməsi və landşaftların formalaşdırılması ilə əlaqədar olan təsərrüfat fəaliyyəti zamanı torpaq və meşə ehtiyatlanndan ekoloji baxımdan səmərəli istifadənin təmin edilməsinə nəzarət edir; - öz səlahiyyəti daxilində torpaq istifadəçiləri tərəfındən torpaqqoruma tədbirlərinin həyata keçirilməsinə aqrotexniki, aqrokimyəvi, fıtosanitar, eroziya və ekzogen geoloji proseslərə qarşı tədbirlər görülməsinə nəzarət edir; - Azərbaycan Respublikasının ərazisində yerləşən, beynəlxalq və ölkə ə həmiyyətli təbii obyektlərin və təbii abidələrin müəyyən edilmiş qaydalara əsasən istifadəsinə nəzarət edir; - xüsusi mühafızə olunan təbiət ərazilərində və obyektlərində nadir və nəsli kəsilməkdə olan flora və fauna növlərinin artırılması sahəsində biotexniki və digər tədbirlər götürülməsinə və bu ərazilərin rejiminə əməl edilməsinə nəzarət edir; - mülkiyyət və təşkilati-hüquqi formasından asıh olmayaraq bütün müəssisə və təşkilatlar tərəfmdən Azərbaycan Respublikasınm ərazisində meteoroloji və digər geofıziki pro-seslərə aktiv təsir işinin aparılmasma nəzarət edir; - müvafıq aidiyyəti icra hakimiyyəti orqanı ilə birlikdə səlahiyyətləri daxilində ekoloji standartlara cavab verməyən müxtəlif növ mal və məhsulların idxahna nəzarət edir; - Azərbaycan Respublikasmm qanunvericiliyi ilə nazirliyə həvalə edilmiş vəzifələrin həyata keçirilməsi üçün digər funksiyaları yerinə yetirir. Təbiətdən istifadə sahəsində idarəetmə Respublikamızda təbiətdən istifadə sahəsində idarəetmə işini artıq qeyd etdiyimiz kimi əsasən Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi, digər səlahiyyətli orqanlar həyata keçirir. Xüsusi səlahiyyətli dövlət orqam kimi Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 23 may 2001-ci il tarixli, 485 saylı Fərmanı ilə yaradılmışdır. Nazirlik Azərbaycan Respublikası ərazisində, o cümlədən Xəzər dənizinin (gölünün) Azərbaycan Respublikasma mənsub olan bölməsində ətraf mühitin qorunması, təbiətdən istifadənin təşkili, yeraltı sulardan, mineral-xammal ehtiyatlanndan və yerüstü təbii sərvətlərdən səmərəli istifadə edilməsi, onların bərpası, hidrometreoloji proseslərin müşahidəsi və proqnozlaşdırılması sahəsində dövlət siyasətini həyata keçirən mərkəzi icra hakimiyyəti orqanıdır. O öz fəaliyyətində Azərbaycan Respublikasınm Konsti-tusiyasını, qanunlarını və onun tərəfdar çıxdığı beynəlxalq müqavilələri, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərman və sərəncamlarını, Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərar və sərəncamlarını və öz Əsasnaməsini rəhbər tutaraq, fəaliyyətini bilavasitə və özünün yerli orqanlan, tabeliyində olan müəssisə, təşkilat və digər qurumları vasitəsi ilə həyata keçirir. Nazirlik öz fəaliyyətini digər mərkəzi və yerli icra hakimiyyəti orqanları, yerli özünüidarəetmə orqanlan, habelə ictimai təşkilatiarla əlaqəii şəkiidə qurur. Fəaliyyətinin maliyyələşdirilməsi dövlət büdcəsi və qanunvericilikdə nəzərdə tutulan digər mənbələr hesabına həyata keçirən Nazirlik müstəqil balansa, operativ idarəçilik hüququ ilə dövlət mülkiyyətində olan əmlaka, üzərində dövlət gerbinin təsviri və öz adı əks oiunmuş möhürə, müvafiq ştamplara və blanklara, banklarda hesablara malik olub, əsas vəzifələri aşağıdakılardır: - təbii sərvətlərin öyrənilməsi, onlardan istifadə edilməsi, bərpası, mühafizəsi, bu sahədə ekoloji təhlükəsizliyin təmin edilməsi və bioloji müxtəlifliyin qorunub saxla-nılması üzrə dövlət siyasətini həyata keçirmək; - daxili sularm və Xəzər dənizinin (gölünün) Azərbaycan Respublikasına mənsub olan bölməsində suların bioloji ehtiyatlarından səmərəli istifadə edilməsi, onların qorunması və artırılması sahəsində dövlət siyasətini həyata keçirmək; - Azərbaycan Respublikasmda yerin təkinin geoloji öyrənilməsi, mühafızəsi və mineral-xammal ehtiyatlarmdan səmərəli istifadə edilməsi sahəsində dövlət siyasətini həyata keçirmək; - meşələrin istifadəsi, bərpası, yaradılması, mühafızəsi və meşə təsərrüfatı fəaliyyətinin aparılması sahəsində dövlət proqramlannı müvafiq qaydada hazırlamaq və həyata keçirmək; - ekologiya, təbiətdən istifadə, geologiya və faydalı qazıntılar üzrə müvafıq milli fəaliyyət proqramları hazırlamaq və həyata keçirmək; - öz səlahiyyətləri daxilində su obyektlərinin istifadəsi və mühafızəsi üzrə dövlət proqramları hazırlamaq və həyata keçirmək; - Azərbaycan Respublikasmda əhalinin sağlam ekoloji mühitdə yaşamaq hüququnu təmin etmək üçün ətraf mühitin mühafızəsi və təbii sərvətlərdən istifadə edilməsi sahəsində dövlət idarəçiliyini həyata keçirmək; - hidrometeorologiya xidmətini təşkil etmək, hidrometeoroloji müşahidələrin aparılmasını, proqnozlar hazırlanmasmı və məlumatların yayılmasını təmin etmək; - təbii ehtiyatların, faydah qazmtılarm, bitki örtüyü, flora (o cümlədən meşə), fauna (o cümlədən balıq), su və enerji mənbələrinin istifadə olunması prosesində ekoloji təhlükəsizliyin gözlənilməsi, ekoloji baxımdan torpağm bərpası və mühafızəsi, habelə atmosfer havasının mühafizəsi sahəsində dövlət nəzarətini həyata keçirmək; - öz səlahiyyətləri daxilində müvafıq beynəlxalq öhdəliklərin həyata keçirilməsini təmin etmək və bu sahədə digər orqanlann fəaliyyətini əlaqələndirmək; - Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyi ilə nazirliyə həvalə edilmiş digər vəzifələri həyata keçirmək. Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi öz vəzifə və funksiyalarmı həyata keçirmək üçün aşağıdakı hüquqlara malikdir: - səlahiyyətləri daxilində mərkəzi və yerli icra haki-miyyəti orqanlarından, bələdiyyə orqanlarından, fiziki və hüquqi şəxslərdən müəyyən olunmuş qaydada arayış və təlimatlar tələb etmək; - mədən vergisi ödəyicilərindən hesabat ili üçün ildə bir dəfə müəyyən edilmiş qaydada faydah qazmtıların hasil edilmiş həcmi haqqında hesabat balansı almaq; - mülkiyyət və təşkilati-hüquqi formasından asılı olmayaraq, müəssisələrdən və təşkilatlardan yerin təkindən istifadə haqqmda müəyyən edilmiş hesabat formaları üzrə məlumatlar almaq; - qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydada hiiquqi şəxs statuslu idarə və təşkilatlar yaratmaq və ləğv etmok; - zəruri hallarda Azərbaycan Respublikasının digər icra hakimiyyəti orqanları ilə birgə tədbirlər həyata keçirmək; - kəşf edilmiş faydalı qazıntı yataqlarının təsdiq edilməsi və uçom üçün Azərbaycan Respublikasmın Faydah Qazmtı Ehtiyatları üzrə Komissiyasını yaratmaq; - təbiəti mühafızə, təbii ehtiyatlardan səmərəli istifadə tədbirlərinin yerinə yetirilməsi məsələləri barəsində nazirlikər, dövlət komitələri, baş idarələr, dövlət və qeyri-dövlət nüəssisələri, idarələri və təşkilatları tərəfındən yol verilmiş pozuntulara görə tədbirlər görülməsi üçün qanunvericiliyə uyjun olaraq müvafıq təşkilatlar qarşısmda məsələ qaldırmaq; - Azərbaycan Respublikasının ərazisində mülkiyyət və əşkilati-hüquqi formasından asılı olmayaraq geoloji koşfıyyat jlərini və yer təkinin öyrənilməsi və ondan istifadə ilə əlaqədar jlər həyata keçirən bütün müəssisə və təşkilatlar, geoloji proseslər ilə əlaqədar isə həmçinin yerli icra hakimiyyəti və özünüidarə rqanlan üçün öz səlahiyyətləri hüdudlannda icrası məcburi olan mrlər, qərarlar, təlimatiar və göstərişlər vermək; - nazirlik əməkdaşlannm nəzarət funksiyalarmm icrası ımanı ölkə ərazisində mülkiyyət və təşkilati-hüquqi formasmın asılı olmayaraq müəssisələrə, təşkilatlara, idarələrə, eksdisiyalara, bazalara, zəmilərə, anbarlara və digər obyektlərə, o mlədən Azərbaycan Respubilkası Müdafıə Nazirliyinin, Azərycan Respublikası Milli Təhlükəsizlik Nazirliyinin və Azərbaycan Respublikası Daxili İşlər Nazirliyinin obyektlərinə maneəsiz (xidməti vəsiqələrini təqdim etməklə) daxil olmaq, öz öidməti vəzifələrini yerinə yetirmək üçün zəruri olan sənədlərlə, təhlillərin nəticələri ilə pulsuz tanış olmaq; - nazirliyin əməkdaşlan tərəfmdən qanunvericiliklə müəyyən olunmuş qaydada öz vəzifə borclarını həyata keçirmək üçün xidməti silah gəzdirmək; - ətraf mühitin mühafızəsi sahəsində müəssisə (istehsalat) nəzarəti qaydalarının və normalarının gözlənilməsi; - ətraf mühitin mühafızəsi sahəsində qanunvericiliyin pozulmasının aradan qaldırılmasma dair fıziki və hüquqi şəxslərə qarşı tələblər irəli sürmək; - ətraf mühitin mühafızəsi, təbiətdən istifadə və ekoloji təhlükəsizlik qaydaları ə leyhinə olan inzibati xətalar haqqında işlərə baxmaq və təqsirkarların inzibati və ya cinayət məsuliyyətinə cəlb edılməsi barədə materialları müvafıq orqanlara göndərmək; - təbiəti mühafızə sahəsində qanunvericiliyin pozulmasında istifadə olunan əş ya, alət, ləvazimatları və digər vəsaitləri, qanunsuz əldə edilmiş məhsulları qanunvericiliyə uyğun olaraq götürmək və inzibati qanunvericilikdə müəyyən edilmiş digər hərəkətləri həyata keçirmək; - ətraf mühitin mühafızəsi sahəsində qanunvericiliyin pozulması nəticəsində vurulmuş zərərin həcmlərini müəyyən etmək və bunun əsasında təqsirkar olan şə xslərə bu zərərin könüllü ödənilməsi barədə tələblər irəli sürmək və ya iddiaları məhkəməyə təqdim etmək; - təbiəti mühafızə qanunvericiliyinin pozulmasma səbəb olan sənaye obyektlərinin və başqa obyektlərin layihələşdirilməsini, tikilməsini, yenidən qurulmasını və ya genişləndirilməsini qadağan etmək; - ətraf mühiti mühafızə normalarmı və qaydalarmı pozan sənaye müəssisələrinə və təşkilatlarına qarşı qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydada müvafıq tədbirlər görmək; - ov üçün xüsusi icazə və ovçuluq biletləri vermək, habelə ovçuluq fəaliyyəti üçün ov yerləri ayırmaq; - sayı tənzimlənən vəhşi heyvan növləri barədə müvafıq tədbirlərin keçirilməsi qaydalarını elmi təşkilatlann və əlaqədar dövlət orqanlarmm rəyi nəzərə alınmaqla müəyyən etmək; - heyvanların təbii mühitdən götürülməsi yolu ilə fıziki və hüquqi şəxslər tərəfındən zooloji kolleksiyalarm yaradılmasına və bunların zənginləşdirilməsinə icazə vermək; - öz səlahiyyətləri daxilində və qanunvericiliklə müəyyən edilmiş hallarda təbii ehtiyatlardan istifadə müqabilində və ətraf mühitin çirkləndirilməsinə görə müəyyən edilmiş ödənişlərin vaxtmda dövlət fonduna köçürülməsinə nəzarət etmək; - ekoloji tələblərin pozulması ilə əlaqədar müəssisələrdə, qurğu və obyektlərdə həyata keçirilən işlərin məhdudlaşdırılması və müvəqqəti dayandırılması, o cümlədən maliy-yələşdirilməsinin dayandırılması, onların istismara verilməsinin qadağan edilməsi, təsərrüfat və başqa fəaliyyətin məhdudlaşdırılması və ya bu fəaliyyətə xitam verilməsi haqqında vəsatət qaldırmaq; - Xəzər dənizinin (gölünün) Azərbaycan Respublikasına mənsub olan bölməsində hərəkət edərək ətraf mühiti çirkləndirən yerli və xarici gəmiləri saxlamaq, çirklənmənin səbəblərini araşdırmaq və qanunvericiliyə uyğun müvafıq tədbirlər görmək; - xüsusi mühafızə olunan təbiət ərazilərinin və obyektlərinin pasportunu qeydiyyata almaq; - yerli əhəmiyyətli xüsusi mühafızə olunan təbiət ərazilərinin yaradlılmasına və ləğv edilməsinə rəy vermək; - təbiət parklarınm, dövlət təbiət yasaqlıqlarımn əsasnamələrini təsdiq etmək; - dövlet təbiət yasaqlıqlannın yaradılması barədə təqdimatlar vermək; - mineral-xammal ehtiyatlarmdan istifadəyə dair tövsiyələr hazırlamaq, geologiya elminin və təcrübəsinin ən yeni nailiyyətlərini tətbiq etmək üçün Azərbaycan Respublikasınm yüksək ixtisaslı mütəxəssislerini, habelə elmi-texniki cəmiyyətlərin əməkdaşlarını cəlb etməklə elmi-texniki şura yaratmaq; - müstəqil surətdə və ya digər dövlət orqanları, ictimai təşkilatlar və təsərrüfat subyektləri ilə birgə mükafatlar, prizlər, adlı təqaüdlər və başqa təltiflər təsis etmək, həmçinin fəxri ad və digər dövlət təltiflərinin verilməsi barədə müvafiq qaydada təkliflər vermək; - qanunvericilikdə müəyyən edilmiş qaydada dövri mətbuat orqanları təsis etmək, ekologiya və təbii sərvətlərə, onların mühafizəsinə və istifadəsinə dair jurnallar, toplular, xüsusi informasiya bülletenləri və digər nəşrlər buraxmaq; - ekologiya və təbii sərvətlərin mühafızəsi sahəsində fəaliyyət göstərən ictimai təşkilatlarla birlikdə təbiətdən və təbii sərvətlərdən səmərəli istifadə haqqında bilikləri təbliğ etmək, bu sahədə müsabiqələr, sərgilər, konfranslar və başqa tədbirlər keçirmək; - təbiəti mühafızə, təbiətdən və təbii sərvətlərdən istifadə sahəsində xarici və beynəlxalq təşkilatlarla əməkdaşlığa dair təkliflər hazırlamaq, ətraf mühit problemlərinin həlli ilə bağlı qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydada Azərbaycan Respublikasının maraqlannı müvafiq beynəlxalq təşkilatlarda təmsil etmək; - öz səlahiyyətləri daxilində beynəlxalq, məhəlli, milli və yerli səviyyədə proqramlar, layihələr və başqa sənədlər hazırlamaq, aidiyyəti üzrə təqdim etmək və ya həyata keçirmək; - mineral-xammal bazasmın bərpası üzrə dövlət fondu, ətraf mühitin mühafızəsi üzrə dövlət fondu və meşələrin qorunub saxlanması və təkrar istehsalı fondunun vəsaitlərinə sərəncam vermək; - qanunvericilikdə nəzərdə tutulmuş digər hüquqları həyata keçirmək. Yüklə 1,9 Mb. Dostları ilə paylaş:
|