Microsoft Word T?bi?td?n istifad?nin huquqi ?saslar?doc
Ekoloji hüquqların müdafi
Yüklə 1,9 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Ekoloji hüquqların müdafiəsi və təminatı
Konstitusiyasımızn bir sıra müddəalarında öz əksini tapmış, hər bir şəxsin konstitusion hüququ olan - sağlam ətraf mühitdə yaşamaq hüququ insanların təməl hüquqlarından biridir. Həmin hüquqlar aşağıdakı qaydada müdafıə olunur: - hüquq və azadlıqların məhkəmə təminatı hüququ; - yüksəkkeyfıyətli hüquqi yardım almaq hüququ; - dövlət orqanlarının, həmkarlar ittifaqlarının, siyasi partiyaların, ictimai birliklərin və vəzifəli şəxslərin qərar və hərəkətlərindən (və ya hərəkətsizliyindən) məhkəməyə şikayət etmək hüququ; - dövlət orqanlarınm və ya onların vəzifəli şəxslərinin qanuna zidd hərəkətləri, yaxud hərəkətsizliyi nəticəsində vurulmuş zərərin dövlət tərəfmdən ödənilməsi hüququ. Məlumdur ki, Konstitusiya ilə hər bir ölkə vətəndaşının hüquq və azadlıqlarmın məhkəmədə müdafıə edilməsinə təminat verilir. Eyni zamanda həmin hüquq hər bir şə xsə ətraf mühitin mühafızəsi ilə bağlı məhkəmələrə müraciət etmək hüququ da verir. Ə traf mühitin vəziyyəti ilə bağlı dəqiq məlumatm alın-masının təminatı kimi Konstitusiyamızın 41-ci maddəsinin 3-cü bəndini göstərmək olar. Həmin maddəyə ə sasən, insanların həyat və sağlamlığı üçün təhlükə törədən faktları ve halları gizlədən vəzifəli şəxslər qanun əsasmda məsuliyyətə cəlb edilirlər. Bununla yanaşı, hər bir şəxsin ətraf mühitin əsl vəziyyəti haqqında məlumat toplamaq və ekoloji hüquqpozma ilə əlaqədar onun sağlamlığına və əmlakına vurulmuş zərərin əvəzini almaq hüququna da təminat verilir. «Ətraf mühitin mühafızəsi haqqında» Azərbaycan Respublikasının Qanununa görə ölkə vətəndaşlarının ətraf mühitin zərərli təsirlərindən mühafizə edilməsi, oniara bir sıra mühüm hüquqların verilməsi nəzərdə tutulmuşdur: -hər bir vətəndaşın həyatı və sağlamhğı üçün əlverişli ətraf mühitin olması, onun vəziyyəti və vəziyyətinin yaxşılaşdırılması barədə tədbirlər haqqmda dəqiq məlumat almaq hüququ; -qanunvericiliyin pozulması nəticəsində onların sağlamIığına və əmlakına vurulan zərərə görə ödənc almaq hüququ; - qanunvericilikdə müəyyən edilmiş qaydada ətraf mühitin mühafızəsinə aid yığmcaqlarda, mitinqlərdə, piketlərdə, yürüşlərdə və nümayişlərdə, referendumlarda iştirak etmək hüququ; - insan həyatına və ətraf mühitə mənfı təsir göstərən müəssisələrin, qurğuların və başqa ekoloji zərərli obyektlərin yerləşdirihnəsi, tikintisi, yenidən qurulması və istismara verilməsi haqqmda qərarların inzibati və ya məhkəmə qaydasında ləğv edilməsini və həmçinin fıziki və hüquqi şəxslərin fəaliyyətinin məhdudlaşdırılmasını, müvəqqəti dayandırdmasını və hüquqi şəxslərin ləğv edilməsini tələb etmək hüququ; - ətraf mühitin mühafızəsi haqqında qanunvericiliyin pozulması nəticəsində təqsirkar təşkilatlarm, vəzifəli şəxslərin və vətəndaşlann məsuliyyətə cəlb edilməsi barədə müvafıq orqanlar və məhkəmələr qarşısında iddialar qaldırmaq hüququ. Ə traf mühitin mühafizəsi sahəsində vətəndaşlanmızın hüquqları bir sıra digər hazırda qüvvədə olan qanunvericilik aktlarmda da öz əksini tapmışdır ki, onlardan biri də «Sanitariya-epidemioloji salamatlıq haqqında» Azərbaycan Respublikasının Qanunudur. Qanuna əsasən vətəndaşlar: - indiki və gələcək nəsillərin səhhətinə mənfı təsir göstərməyən və onların sanitariya-epidemioloji salamatlığını təmin edən əlverişli ətraf mühitdə yaşamaq hüququna; - xəstələnmə dərəcəsi, epidemioloji vəziyyət və radiasiya şəraiti, ətraf mühitin vəziyyəti və bunların insan sağlamlığma təsiri, aparılmış gigiyena ekspertizalarının, digər xüsusi ekspertizaların nəticələri, dövlət orqanlarmın və yəzifəli şəxslərin qəbul etdiyi, həyata keçirilməsi əhalinin sağlamlığına və ətraf mühitə təsirlə bağlı olan qərarlar haqqında tam, düzgün və pulsuz məlumat almaq hüququna; - həyata keçirilməsi əhalinin sağlamhğına və ətraf mühitə təsirlə bağlı qərarların hazırlanmasında və icrasma nəzarətdə iştirak etmək hüququna; - ətraf mühitin kimyəvi, fıziki, bioloji və digər amillərinin, habelə qida məhsullarının təsiri nəticəsində dəyən zərərin əvəzinin ödənilməsi hüququna və s. malikdirlər (maddə 5-8). Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının, əcnəbilərin və vətəndaşlığı olmayan şə xslərin radiasiya təhlükəsizliyi hüququ «Əhalinin radiasiya təhlükəsizliyi haqqında» Azərbaycan Respublikasının Qanununda təsbit olunmuşdur. Ə hali və ictimai birliklər ionlaşdırıcı şüa mənbələrindən istifadə ilə əlaqədar fəaliyyət göstərən müəssisə və təşkilatlardan onların səlahiyyətləri çərçivəsində radiasiya şəraiti və radiasiya təhlükəsizliyinin təmin olunması üçün görülən tədbirlər haqqında obyektiv məlumat almaq hüququna malikdirlər. Qanunvericilikdə nəzərdə tutulmuş qaydalar və şərtlər daxilində ictimai birliklərin nümayəndələri ionlaşdırıcı ş üa mənbələrindən istifadə ilə əlaqədar fəaliyyət göstərən müəssisə və təşkilatların ə razisinə daxil ola bilərlər. İonlaşdırıcı şüalanmanın təsiri və radiasiya qəzası ilə ə laqədar əhalinin həyatına, sağlamlığına və əmlakına dəymiş zərərə görə onlar maddi ödəniş almaq hüququna malikdir (maddə 23, 24, 25 və 27). Konstitusiyamızın 39-cu maddəsində təsbit olunmuş sağ-lam ətraf mühitdə yaşamaq hüququ - mahiyyətcə müstəqil, lakin bir-biri ilə sıx əlaqədə olan 3 əsas ekoloji hüququ müəyyən edir: - əlverişli ətraf mühitdə yaşamaq hüququ; - ətraf mühitin vəziyyətinə dair dəqiq məlumat almaq hüququ; - ekoloji hüquq pozuntusu nəticəsində sağlamlığa və ya əmlaka vurulan zərərin ə vəzinin ödənilməsi hüququ. Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyində əlverişli ətraf mühit anlayışma ayrıca tərif verilməsə də, bu anlayışın hüquqi əhəmiyyətli əlamətləri öz əksini tapmışdır. «Ətraf mühitin mühafızəsi haqqında» Azərbaycan Respublikasının Qanununda ə traf mühitin vəziyyətinin qiymətlənüırılməsı baxımından ətraf mühitin ekoloji tarazlığının nizamlanmasını (maddə 30); ətraf mühitin keyfiyyət normativlərinin əsas göstəricilərini (maddə 31); əhalinin sağlamhğının, bitki və heyvanlar aləminin mühafızəsi, onların genetik fondunun qorunması məqsədi ilə atmosferi, suyu, torpağı və yerin təkini çirkləndirən potensial təhlükəli kimyəvi və bioloji maddələrin yol verilə bilən miqdannı və əhalinin sağlamhğının, əmək qabiliyyətinin mühafızəsini bitki və heyvanlar aləmi üçün əlverişli olan ətraf mühitin qorunması məqsədi ilə səs-küyün, silkələnmənin, elektromaqnit sahələrinin səviyyəsinin, radioaktiv ş üalanmanın və digər zərərli fıziki təsirlərin yol verilə bilən son hədlərinin normativlərini (maddə 32), sanitariya-mühafizə və digər mühafızə zonaları və onlardan istifadə qaydalannı müəyyən edən maddələr nəzərdə tutulmuşdur. «Ətraf mühitə dair informasiya almaq haqqında» Azərbaycan Respublikasının Qanununa əsasən, vətəndaşlar ətraf mühitin vəziyyətinə və təbii ehtiyatlardan istifadəyə dair dövlət, bələdiyyə orqanlarından, həmçinin məsul şəxslərdən tam, dəqiq və vaxtında informasiya almaq hüququna malikdirlər. Qanunvericiliyə görə ətraf mühitə dair ınformasiya dedikdə, torpağın, suyun, yerin təkinin, atmosferin və canlı orqanizmlərin vəziyyəti, ətraf mühitə, insanların sağlamlığına təsir edən və ya edə biləcək fəaliyyət nəticəsində ətraf mühitin komponentlərində baş verən və baş verə biləcək dəyişikliklər, onların qiymətləndirilməsi, ətraf mühitin mühafızəsi və səmərəli istifadəsinə yönəldilmiş tədbirlər və məsrəflər barədə məlumatlar başa düşülür. Ə halinin sağlamhğı və ətraf mühitin mühafizəsi, onlara nəzarət, torpağın, suyun, yerin təkinin, atmosferin, meşələrin, heyvanlar və bitkilər aləminin qorunması, təbii ehtiyatlardan, habelə təkrar xammaldan istifadə, bu sahədə qayda və standartları müəyyənləşdirmək, həmçinin ətraf mühitin vəziyyətinə təsir göstərə bilən qərarlar qəbul etmək səlahiyyəti olan dövlət hakimiyyəti və bələdiyyə orqanları, onların sahə strukturları, digər ixtisaslaşdırılmış fəaliyyət növləri ilə məşğul olan qurumlar ətraf mühitə dair informasiya obyektləri sayılırlar. Ə traf mühitə dair informasiyanın iki növü var: əldə edilməsi qaydalarına görə alınması məhdudlaşdırılan və açıq informasiya. Ə traf mühitə dair informasiyanın alınmasma təminat - informasiyanın axtarılmasına şərait yaratmaq, sənədlərlə tanış olmaq, onların surətini əldə etmək, vəzifəli şəxslərdən müsahibələr götürmək, mətbuat konfranslarında və digər tədbirlərdə iştirak etmək, yazılı sorğulara rəsmi cavablar almaq hüququnun dövlət və yerli özünüidarəetmə orqanları, habelə məsul şəxslər tərəfındən təmin edilməsidir (maddə 5.). Ekoloji hüquq pozuntusu nəticəsində sağlamlığa və əmlaka vurulan zərərin ə vəzinin ödənilməsi hüququ vətəndaşlarm konstitution hüquqlarından biri olduğundan, onun araşdırılması üçün ekoloji məsuliyyəti başa düşmək lazımdu. Ekoloji məsuliyyət - çoxsahəli sosial-iqtisadi və hüquqi institutdur. Ekoloji məsuliyyətin əsasında ekoloji pozuntular durur. Həmin pozuntular özünü cəmiyyətin inkişaf prosesində iqtisadi və ekoloji vəhdəti elmi əsaslarla qoruyan normalara əməl etməməkdə və onları yerinə yetirməməkdə büruzə verir. Öz iqtisadi tələbatmı ödəmək istəyən insanm təbiətə göstərdiyi təsir ekoloji münasibətlərin yaranması ilə nəticələnir ki, bu da «cəmiyyət-təbiət» qarşıdurması deməkdir. Bu münasibətlərin hüquqi tənzimlən-məsi üçün ekoloji məsuliyyət mexanizmi fəaliyyət göstərir. Ekoloji hüquqpozmada, qanunvericilikdə təsbit olunmuş insan sağlamlığına dəymiş ziyan, insanın ayrıca fərd şəklində deyil (məsələn, bədən xəsarəti və s. qəsdlər), təbiət və cəmiyyətin qarşıhqlı fəaliyyətinin nəticəsində ətraf mühitə dəymiş zərər, ümumilikdə insanların sağlamhğına dəymiş ziyan kimi başa düşülməlidir. Ətraf mühitə dəymiş ziyan təbiəti kəmiyyət (təbii ehtiyatlann miqdarmın azalması) və keyfıyyət (ətraf mühitin çirklənməsi, eroziya və s.) cəhətdən mənfi istiqamətdə dəyişdirir ki, bu da bütövlükdə insan həyatma və sağlamlığına təhlükə yaradır, vəziyyət dəyişkənliyi prosesi güclənir, əhalinin işgörmə qabiliyyəti aşağı düşür. Bu isə öz növbəsində iqtisadi və təsərrüfat cəhətdən əlverişsiz şəraitin yaranmasma sə-bəb olur. Təbiətə dəymiş ziyana görə ekoloji cinayətlər, bu mənada, özünü iki formada göstərir: iqtisadi və ekoloji. İ qtisadi ziyan dedikdə təbiət istifadəçiləri, onların əmlakma və gəlirlərinə dəymiş ziyan başa düşülür. Ekoloji ziyan isə ətraf mühitin çirklənməsi, təbii ehtiyatların dağıddması və tükənməsi, təbii obyektlərə və bütünlükdə ekosistemləro dəy-miş ziyandır. Qanunvericiliyə görə ətraf mühitə vurulmuş zərər dedikdə, ətraf mühitin qəza nəticəsində çirklənməsi zamanı müvafıq ərazi üçün yol verilən həddən artıq çirklənmiş torpaq sahələrinin və su obyektlərinin bərpasma tələb olunan vəsait, habelə atmosfer havasmm çirklənməsi, heyvanlar və bitkilər aləminin məhv olması ilə bağlı zərər başa düşülür. Ekologiyanın əsas qanunu hesab olunan «Ətraf mühitin mühafızəsi haqqında» Azərbaycan Respublikası Qanununun 79-cu maddəsində qeyd olunur ki, vətəndaşların həyatına və əmlakına vurulmuş zərər, zərərçəkənin əmək qabiliyyətinin itirilməsi dərəcəsi, onun müalicəsi və sağlamlığının bərpası üçün tələb olunan xərclər və itkilər nəzərə alınmaqla tam həcmdə ödənilməlidir. Eyni zamanda göstəriiir ki, ə traf mühitə təhlükəli təsir edən fəaliyyətlə məşğul olan hüquqi və fıziki şəxslər, oniarın təqsiri müəyyən edildikdə, məhkəmənin qərarı əsasında, ətraf mühitin pozulmuş vəziyyətinin bərpasına lazım olan faktiki xərclər həcmində zərər çəkmiş hüquqi və ya fiziki şəxsin hesabma köçürülür. İ nsan sağlamlığınm pozulmasına, əmək qabiiiyyətinin tam və ya qismən itirilməsinə, psixi çatışmazlıqlara və digər məsələlərə görə ətraf mühitin çirklənməsi nəticəsində dəymiş zərər Azərbaycan Respublikasmm Mülki Məcəlləsində nəzərdə tutulmuş qaydada ödənilir. Bu zaman ümumi qaydalara görə aşağıdakı xərclər mütləq nəzərə alınmalıdır: - müalicə və sağlamlığın bərpası üçün çəkilən xərclər (ekoloji ziyan); - əmək qabiliyyətinin itirilməsi ilə bağlı dəymiş maddi zərərin ödənilməsi xərcləri (iqtisadi ziyan); - digər xərclər (vaxtından əvvəl təqaüdə çıxmağa görə, peşəkarlıqla əlaqədar buraxdmış imkanlar və s.). Qanunvcriciliyə görə ətraf mühitin çirklənməsi nəticəsində insan sağlamlığına dəymiş ziyanın əvəzinin ödənilməsi, ziyana görə obyektiv hüquqi məsuliyyətdir. Bu zaman hansısa ekoloji normativin pozulması deyil, dəymiş ziyan faktı və ya onun nəticəlorinin real təhlükəsi əsas götürülür. «Əhalinin sağ-lamlığmm qorunması haqqında» Azərbaycan Respublikasmm Qanunu (Tibbi-sosial ekspertiza) orqanizmin funksiyalarmm davamlı pozulmaları nəticəsində həyat fəaliyyətinin məhdudlaşdırılmasının qiymətləndirilməsi əsasmda vətəndaşm sosial müdafıə tədbirlərinə olan ehtiyaclarmı müəyyən edir (maddə 43). Hazırda qüvvədə olan başqa bir qanuna - «Əhalinin ra-diasiya təhlükəsizliyi haqqında» Azərbaycan Respublikası Qa-nununa (1998) əsasən, əhalinin qanunla müəyyən olunmuş dozadan artıq şüalanma, həmçinin, radiasiya qəzası ilə əlaqədar onların sağlamlığma, əmlakma və həyatma dəyən zərərə görə maddi ödəniş almaq hüququ vardır (maddə 27). Qanunvericilikdə daha sonra radiasiya təhlükəsizliyinin təmin edilməsi ilə əlaqədar Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarmın, əcnəbilərin ve vətəndaşlığı olmayan şəxslərin vəzifələri göstərilmişdir. Bunlar aşağıdakılardır: - radiasiya təzlükəsizliyinin təmin olunması tələblərinə əməl etmək; - radiasiya təhlükəsizliyinin təmin edilməsi sahəsində tədbirlərin yerinə yetirilməsində iştirak etmək. Ümumiyyətlə, insanm sağlamlığına dəymiş ziyan özünü fızioloji, iqtisadi, mənəvi və genetik formada göstərir. Dəymiş ziyanm ödənilməsi kompensasiya mexanizmi vasitəsi ilə həyata keçirilir. Kompensasiya məsuliyyətinin üç n ö v ü vardır: mülki məsuliyyət; maddi məsuliyyət; ekoloji-iqt i s ad i məsuliyyət. Ekoloji-hüquqi münasibətlərdə «qanunla qadağan olunmayan hər şeyi etmək olar» prinsipinin tətbiqi yolverilməzdir (Nuriyev və başqaları, 2005). Əvvəla, Mülki Məcəllədə öz ək-sini tapmış hüquqi normalarda göstərilir ki, xüsusi qanunlarda göstərilməsə də belə, hər cür ziyanlı hərəkət yolverilməzdir. Ikincisi, təbiətdən istifadə haqqında qanunvericilikdə tobiəti mühafizə sahəsində icazə verilən və yaxud lisenziya (xüsusi razdıq) sisteminə görə, təbii mühitə olunacaq hər hansı bir mü-daxilə səlahiyyətli orqanların razılığı ilə olmalıdır (torpağın götürülməsi, meşənin qırılması, meliorasiya və s.). Hüquqazidd hərəkətlər ekoloji hüquqpozmaların obyektiv tərəfı sayılan bir elementdir. Digər element isə təbiətə vurulmuş ziyandır. Təbiətə vurulmuş ziyan - hüquqazidd hərəkətlərin obyektiv nəticələridir. Ziyan - ətraf mühitə və insan sağlamlığına mənfı proseslər üzündən baş verən dəyişiklikdir. Bununla bərabər ziyan həm də hüquqazidd davranışın neqativ nəticəsi hesab olunur. İ nsan sağlamlığma dəymiş ziyan dedikdə, onun əlverişsiz ətraf mühitin təsiri nəticəsində müvəqqəti olaraq həyat qabiliyyətini itirməsi və orqanizmin bəzi bioloji fuknsiyaları yerinə yetirə bilməməsi başa düşülməlidir. Ekoloji və iqtisadi ziyan nəticəsində ətraf mühitə dəymiş ziyan daha çox antropogen mənşəlidir. İ qtisadi və ekoloji olaraq dəymiş ziyan iki qrupa ayrılır: iqtisadi ziyan təbii ehtiyatların iqtisadi qiymətləndirilməsindən (kadastr) yaranır. İqtisadi ziyan təbiətdən istifadəçilərin (mülkiyyətçi, sahibkar, istifadəçi, icarəçi və s.) maraqlarına dəymiş zərərdir. Bu ziyan özünü təbii sərvətlərin itkisində (balıq ehtiyatlarının, faydalı qazıntıların və s. azalması), maddi dəyərlərin itirilməsində (məhsuldarhq, kənd təsərrüfatı heyvanlarımn azalması və s.) və əldə olunmamış xərclərdə göstərir. İ stehsalat, təsərrüfat və sosial məişət şəraitində insan sağlamlığına dəymiş ziyan ekoloji ziyan sayılmır. Ə traf mühitin çirklənməsi nəticəsində vətəndaşlıran sağlamlığına dəymiş ziyan həmin ziyanı vuran fıziki və hüquqi şəxslər tərəfmdən ödənilməlidir. («Əhalinin sağlamlığının qo-runması haqqında» Qanun, maddə 57). İ nsanın sağlamhğma əlverişsiz ətraf mühitin vurduğu ziyan da iki formada olur: - təbii hadisələr; - antropogen amillər. Təbii hadisələr təbiətdə baş verən proseslərin obyektiv nəticəsi olub, bir çox hallarda təbii fəlakət də adlanır. Bu cür fəlakətlər lokal şəraitdə insan fəaliyyəti nəticəsində də baş verə bilər. Antropogen amillər insan sağlamlığına dəymiş ziyanın əsas səbəbi sayılmalıdır. Ə sasən bu, insanın təsərrüfat, istehsalat, istirahət və digər fəaliyyəti nəticəsində baş verir. Qeyd et-mək lazımdır ki, əlverişsiz ətraf mühit dedikdə, antropogen fəaliyyət nəticəsində ətraf mühitin kimyəvi və radiasiya çirklənməsi, səs-küy, vibrasiya, maqnit sahələrinin təsiri və digər fıziki, bioloji və başqa zərərli təsirlər başa düşülür. Hazırda qüvvədə olan Azərbaycan Respublikasının ekoloji qanunvericiliyi müasir beynəlxalq tələblərə və ya vətəndaşların ekoloji hüquqlarının təminatma dair təsəvvürlərə nə dərəcədə uyğun gəldiyini cavablandırmaq üçün ölkə qanunve-riciliyində olan müddəaları beynəlxalq hüquqi sənədlərin müddəaları ilə müqayisə etmək lazımdır. Belə ki, Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Baş Assambleyası tərəfmdən 1948-ci ildə qəbul edilmiş Ümumdünya İnsan Hüquqları Bəyannaməsi insanların əlverişli ətraf mühitə olan hüququnu bilavasitə tanıyrr. Bəyannamənin 3-cü maddəsində təsbit olunan bu hüquq insanın yaşamaq hüququ vasitəsi ilə ifadə edilib. Bəyannamədə eyni zamanda insanın özünün və ailəsinin sağlamlığının və rifahının qorunub saxlanılması üçün zəruri olan həyat səviyyəsinə malik olması hüququ da təsbit olunmuşdur (maddə 25). Həmin müddəalar öz inkişafmı BMT-nin Baş Assambleyası tərəfındən 1966-cı ildə qəbul edilmiş Mülki və Siyasi Hüquqlar haqqında Beynəlxalq Paktda tapmışdır. Mülki və Siyasi Hüquqlar haqqında Beynəlxalq Paktın 6-cı maddəsinə uyğun olaraq yaşamaq hüququ hər bir insanın alınmaz hüququdur. Bu hüquq qunanla müdafıə olunur. İqtisadi, Sosial və Mədəni Hüquqlar haqqında Beynəlxalq Paktın 11-ci maddəsi hər bir şəxsin özünün və ailəsinin həyat şəraitüıin daimi yaxşılaşmasını əhatə edən münasib həyat səviyyəsi hüququnun tanınmasını müəyyən edir. Insanların əlverişli ətraf mühitdə yaşamaq hüququ müstəqil bir problem kimi ilk dəfə olaraq beynəlxalq səviyyədə BMT-nin 1972-ci ildə keçirilmiş Stokholm Konfransında müzakirə edilmişdir. Orada qəbul edilmiş Stokholm Bəyannaməsinin 1-ci maddəsində deyilir: «İnsanın azadhq, bərabərlik və əlverişli ətraf mühitdə yaşamaq hüququ vardır, bu hüquq insana layiqli və firavan həyat sürməyə imkan verir, indiki və gələcək nəsillərin rifahı üçün isə ətraf mühitin mühafizəsi və inkişafına görə mühüm əhəmiyyət kəsb edir. 1992-ci ilin iyununda Stokholm Konfransından 20 il son-ra Braziliyanın Rio-de Jeneyro şəhərində keçirilmiş ətraf mühit və inkişaf üzrə BMT-nin Konfransı öz Bəyannaməsini birinci prinsip kimi elan etdi: «Daimi inkişafın diqqət mərkəzində insanlar durur. Onlarm təbiətlə uyğunlaşaraq sağlam ətraf mühitdə yaşamaq hüquqları vardır». Ölkəmizin Avropa Şurasına qəbul edilməsi ilə əlaqədar həmin təşkilatın insan hüquqlarına dair beynəlxalq sənədlərinə müraciət etmək imkanınm yaranması xüsusilə çox vacibdir. Bu sənədlərdən - İnsan Hüquqlannın və Əsas Azadlıqlann Müdafıəsi haqqında Konvensiyanı, Avropa Sosial Xartiyasını göstərmək olar. Burada bir şeyi qeyd etmək lazımdır ki, bu sənədlərdə vətəndaşlann hüquqlarının təsbit edilməsi ilə yanaşı, onların beynəlxalq hüquqi müdafiəsi mexanizmləri də nəzərdə tutulmuşdur. İ nsan Hüquqlarımn və Əsas Azadlıqlarının Müdafıəsi haqqında Konvensiyada da ətraf mühitin mühafızəsi sahəsində vətəndaşların hüquqları subyektiv hüquqların müstəqil növü kimi tanınmır. Belə ki, ekoloji hüquqlar və maraqlar insan sağlamlığı ilə bağlı olan yaşamaq hüququ ilə əhatə edilir. Konvensiyada deyilir: «Hər kəsin yaşamaq hüququ qanunla qorunur. Milli qanunvericilik üçün isə bu insanın həyatının və sağlamlığınm müdafıəsi üçün ətraf mühitin zərərli təsirlərindən mühafızəsi hüququ da daxil olmaqla hüquqi mexanizmlərin yaradılmasını təmin etmək vəzifəsidir». Beləliklə, Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının Konstitusiya ilə nəzərdə turulmuş ekoloji hüquqlarının həcmi və məzmunu beynəlxalq konvensiyaların və digər beynəlxalq hüquqi sənədlərdə təsbit olunmuş hüquqların bu növünün həc-minə çox yaxındır. Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının beynəlxalq sənədlərdə nəzərdə tutulmuş ekoloji hüquqları və onların müdafıəsi mexanizmləri barədə biliklərə malik olması mühüm praktiki əhəmiyyətə malikdir. Belə ki, əvvəla Konstitusiyamızm 12-ci maddəsində nəzərdə tutulmuş insan hüquqları və azadlıqlarının təmin edilməsi hüququ ölkəmizin tərəfdar çıxdığı beynəlxalq müqavilələrə uyğun olaraq tətbiq edilir. Sonra isə, artıq respublikamız Avropa Şurasma üzv olan dövlətlərdən biri kimi İnsan Hüquqlarının və Əsas Azadlıqlarm müdafıəsi haqqında Konvensiyanı 2002-ci ilin dekabr aymda ratifıkasiya etmiş və bununla da öz üzərinə bir sıra öhdəliklər götürmüşdür. Həmin Konvensiyanın iştirakçıları olan dövlətlərin qanunvericiliklərindəki bütün konkret normalar isə Konvensiyadakı prinsiplərə uyğun olaraq hazırlanır. Bu prinsiplər eyni zamanda həmin normaların qanunvericiliyinin meyarı kimi çıxış edir (A.İsgəndərova, K.Abbasov, 2002). Yüklə 1,9 Mb. Dostları ilə paylaş:
|