11
mehnatga xaq to’lash bilan bog’liq bo’lgan xarajatlar; ijtimoiy
ehtiyojlarga mo’ljallangan xarajatlar; boshqa xarajatlar.
Moddiy xarajatlar ishlab chiqarish xarajatlarining eng katta qismi bo’lib,
umumiy xarajatlarning 60- 80 foizini tashkil qilishi mumkin. Moddiy xarajatlar
o’z ichiga quyidagilarni qamrab oladi:
xom ashyo va materiallar xarajatlari;
texnologik maqsadlar va xo’jalik ehtiyojlari uchun sarflanuvchi yoqilg’i
va energiya;
xarid qilinuvchi butlovchi qismlar va yarim tayyor mahsulotlar;
sotib olingan qadoqlash va o’rov materiallari xarajatlari;
mashina va asbob-uskunalarni ta'mirlash uchun ehtiyot qismlar;
boshqa korxona va tashkilotlar tomonidan ko’rsatiladigan ishlab chiqarish
xizmatlari;
xizmat davri bir yilgacha bo’lgan kichik qiymatli va tez eskiruvchi
predmetlarning eskirishi
yoki har bir instrument, inventar, laborotoriya uskunalari va maxsus kiyim-
bosh uchun eng kam oylik
ish haqining 50 baravar miqdorigacha qiymati;
tabiiy xom ashyodan foydalanish bilan bog’liq soliq, yig’im va boshqa
to’lovlar;
ishlab chiqarishda bekor turib qolish va sifatsizlik (brak) tufayli yuzaga
keladigan yo’qotishlar;
tabiiy yo’qotishlar bilan bog’liq bo’lgan yoki aybdor shaxslar mavjud
bo’lmagan holda yuzaga keladigan yo’qotishlar
.
Iqtisodiyotning har qanday subyekti xarajat qilmay turib o’z faoliyatini
yurgiza olmaydi. Lekin bu xarajatlar turlicha. Xonadon xarajatini oladigan
bo’lsak, u iste’molga ketganidan keyin qaytarilib olinmaydi. Xuddi
shuningdek, davlat xarajatlari xam qaytib kelmaydi, chunki u davlat
iste’molini qondiradi. Ammo bundan davlat korxonalari, firmalarning
xarjati bundan mustasnodir. Firmaning xarajatining o’ziga hosligi shundan
iboratki bu o’rni qoplanadiga, ya’ni Tovar va xizmatlar sotilgach unga
qaytib pul shaklida keladigan xarajatlardir. Firma qilgan
bir yo’la xarajat
uning o’z ishiga qo’ygan kapitalidir. Bu ishlab chiqarish jarayonida joriy
xarajatlarga aylanadi. Demak, firma xarajati, bu uning kapitalining
sarflanishi hisoblanadi.
Xodiyev B.Yu., Bekmurodov A.Sh., G'afurov U.V. va boshqalar O'zbekiston iqtisodiyoti mustaqillik
yillarida. T.: TDIU, 2007.
12
Xarajatsiz daromad topib bo’lmasligi bu iqtisodiyotning aksiomasidir.
Daromad olish uchun firma, alohida bir shaxs, barcha subyektlar xarajat
qilishi muharrar., chunki bu ishlab chiqarish resurslarini talab qiladi.
Resurslar esa albatta ehson yoki suvtekin emas, ularni faqat bozor narxida
sotib olish mumkin. Shu bois xarajat qilish bu firma uchun foyda olishning
asosiy sharti, bo’g’iniga aylanadi. Firmaga qo’yilgan kapital ishlab chiqarish
jarayonida joriy, kundalik, oylik va privovardida yillik xarajatlariga
aylanadi.
Qisqacha qilib aytganda
Firmaning xarajati- bu tovar va xizmatlar
Dostları ilə paylaş: