Patrik Jozef Byukenen. G‘arbning halokati: O‘limga mahkum millat

O‘LIMGA MAHKUM MILLAT
Axolining ko‘payishi azaldan millat va tsivilizatsiyaning kuch-qudrati va sog‘lomligidan darak bersa uning kamayib borishi xalq va jamiyat xastaligining yorqin belgisidir. Hozirgi vaqtda bu boradagi vaziyatni nazarda tutib aytish mumkinki, butun kuch-qudrati va boyligiga qaramay, G‘arb tamadduni tanazzulga yuz tutgan. 1960 yilda yevropaliklar, amerikaliklar, avstraliyaliklar va kanadaliklar 750 million nafar bo‘lgani holda, dunyodagi uch milliard aholining to‘rtdan bir qismini tashkil etgan. O‘sha davrlarda imperiyalar yukidan xalos bo‘lgan, urush oqibatlarini bartaraf etgan, kuch-qudratga, to‘lgan G‘arb mamlakatlarida tug‘ilish darajasi eng yuqori nuqtaga ko‘tarilgan edi. Aholi o‘sish suratining yuqori darajasidan xavfsiragan yangi maltuschilar tez orada sayyoramiz zaxiralari tugab qolishini bashorat qila boshlashdi. O‘shanda ular ustidan kulganlar 2000 yilga kelib xomush tortib qoldi. Qirq yil mobaynida Yer shari aholisi ikki baravar ko‘payib, uch milliarddan olti milliardga yetgan bo‘lsa-da, keng ma’noda Yevropa xalqlari orasida tug‘ilish keskin kamayib ketdi. Bugungi kunda aksariyat G‘arb mamlakatlarida o‘lim ko‘rsatkichi tug‘ilish darajasiga mos yoki undan balandroqdir. 2000 yilda 47 ta Yevropa mamlakatidan birgina musulmon Albaniyadagina xalqni saqlab qolish uchun yetarli bo‘lgan tug‘ilish darajasi kuzatilgan.
Xullas, Yevropa tom ma’noda qirilib borayotir. Ma’lum statistik ma’lumot va bashoratlar kelgusida vaziyag yanada keskin tus olishini ko‘rsatmoqda. Xususan, 2050 yilga borib sayyoramiz aholisi uch milliardga ko‘payib, 9 milliardni tashkil etadi. Bu ko‘payish faqat Osiyo, Afrika va Lotin Amerikasi mamlakatlari ulushiga to‘g‘ri keladi. Xuddi shu davr mobaynida yevropaliklar uch yuz million nafar kishiga kamayib ketar ekan. E’tibor bering, agar 1960 yilda kelib chiqishi yevropalik bo‘ltan kishilar dunyo aholisining yigirma besh foizini, 2000 yilda o‘n olti yarim foizini tashkil etgan bo‘lsa, 2050 yilga borib bu ko‘rsatkich o‘n foizga tushib qoladi. Bu ma’lumotlar yo‘qolib borayotgan butun boshli irqning ayanchli qismatidan dalolatdir. Tabiiyki, bunday ma’lumotlarning keng aholi o‘rtasida ommaviy tarzda tarqatilishi yevropaliklar ko‘nglida o‘ta tushkun kayfiyatlar kuchayishiga sabab bulmoqda.
YEVROPA
2000 yilda Yevropa aholisi, Islandiyadan Rossiyagacha bo‘lgan hududda 728 million kishini tashkil etgan. BMT demografiya bo‘limining “Dunyo aholisi istiqbollari: 2000 yildagi vaziyat” ma’ruzasida ta’kidlanganidek, immigratsiyani hisobga olmaganda tug‘ilish holatining hozirgi darajasi saqlanib qoladiga bo‘lsa, 2050 yilga borib aholi miqdori 128 millionga kamayib, 600 million kishini tashkil etishi mumkin ekan. Boshqa bir tadqiqot natijalariga ko‘ra, shu davr mobaynida Yevropa aholisi 172 millionga kamayishi mumkinligi taxmin qilingan. So‘nggi bor aholining bu qadar kamayib ketishi 1347-1352 yildagi “Qora o‘lat” epidemiyasi davridagina kuzatilgan. Gumbolt nomidagi Kaliforniya universitetining iqtisodiyot bo‘yicha professori, “Aholiga qarshi urush” kitobining muallifi Jaklin Kasun hozirgi vaziyatda yanada dahshatliroq tahdid xavf solayotganiga e’tibor qaratadi: “O‘n to‘rtinchi asrda ro‘y bergan vabo epidemiyasi Yevropa aholisining uchdan bir qismini qirib yuborgan, yoshga ham, qari-keksalarga ham qiron keltirgan edi. Tug‘ilishning kamayishi esa faqat yoshlarga tegishlidir. Yosh er xotin ota-onasi, ayrim hollarda buva va buvisini boqishga majbur. Aksariyat hollarda ularning na aka-ukasi, na opa-singlisi bo‘lmagani bois, oilani boqish asosan ularning zimmasiga tushadi. Shu bois ular uchun farzand mutlaqo keraksiz, ortiqcha yuk. O‘z-o‘zidan savol tug‘iladi: bunday noxush vaziyatdan chiqib ketish imkoniyati bormikan?”
Agarda yaqin kelajakda Yevropa ana shu o‘ta keskin masalaning yechimini topa olmasa, u halokatga mahkumdir. Xo‘sh, chindan ham vaziyat shu qadar ayanchlimi?
Keling, yana ma’lumotlarga murojaat etaylik. Tug‘ilish darajasi eng past yigirma millatdan o‘n sakkiztasi yevropa millatlariga mansub. O‘rtacha tug‘ilish darajasi bu mintaqada 1,4 gacha tushib ketgan. Vaholanki, aholining hozirgi miqdorini saqlab qolish uchun bu ko‘rsatkich kamida 2,1 koefitsientga teng bo‘lishi shart. Aks holda, oradan hech qancha vaqt o‘gmay, NATO zimmasida keksalar va nafaqaxo‘rlarnigina himoya qilish vazifasi qoladi, xolos.
Mavjud ma’lumotlarga ko‘ra, tug‘ilishning hozirgi darajasi saqlanib qoladigan bo‘lsa, yigirma birinchi asrning oxiriga borib Yevropa aholisi 30 foizga kamayib, 207 million nafar kishini tashkil etadi, Xullas, G‘arb tamaddunining beshigi uning mozoriga aylanadi.
Xo‘sh, bunday ayanchli vaziyat vujudga kelishining sabablari nimada? Ulardan biri — Yevropa intellektuallarining bir necha avlodi uchun go‘zal va jozibali ideal bo‘lib kelgan sotsializm g‘oyasidir. “O‘zingiz o‘ylab ko‘ring, — deb yozadi Jon Xopkins universiteti xodimi doktor Jon Uolles, — agar har bir odamga davlat nafaqasi kafolatlanadigan bo‘lsa, qartayganda o‘ziga xos suyanch bo‘lgan farzandlarga hojat qoladimi? Yoxud iqtisodiy jihatdan o‘zini erkin his qilishi uchun yetarli miqdorda daromad topadigan ayol uchun turmush qurish chinakam hayotiy maqsadga aylanishi mumkinmi? Va nihoyat, butun katolik Italiyada ham, dunyoviy Britaniyada ham ommalashganidek, homilador bo‘lmasdan seks bilan shug‘ullanish imkoniyata bo‘lsa, turmush qurish yoki uylanishga ne hojat?” Bir so‘z bilan ayttanda, yevropa sotsialistlari er, xotin va bolalarni oilaviy vazifalar, burch va mas’uliyatdan ozod etib, oilaga bo‘lgan ijtimoiy ehtiyojni yo‘qqa chiqardi. Natijada, oila instituti yemirila boshladi. Bu hol Yevropaning yemirilishiga sabab bo‘layotir. Vaholanki, “Uchinchi dunyo” mamlakatlari aholisi har o‘n besh oyda 100 million nafar kishiga ko‘payib bormoqda. Yevropa esa 2050 yilga borib, hozirgi vaqtda Belgiya, Gollandiya, Daniya, Shvetsiya, Norvegiya va Germaniyada istiqomat qilayotgan aholi miqdoriga teng keladigan aholidan mahrum bo‘ladi. Albatta, qandaydir ilohiy kuch aralashuvi yoxud bexosdan yevropalik ayollar ko‘nglida momolari singari ko‘pbolali oila qurish istagi paydo bo‘lishi bilan vaziyat o‘zgarib qolmasa. Ammo vaziyatning bu tarzda o‘zgarishiga ishonish qiyin. T.S. Eliott “Zaif odamlar” kitobida ta’kidlaganidek, “Olam shu tarzda topadi yakun, Quloqqa chalinadi faqat yig‘i, iztirob”.