Paxta xom ashyosini tayyorlash, saqlash va dastlabki ishlash texnologiyasi

to’la  tukliligi deb ataladi. 

 

Chigitning to’la tukliligini aniqlash uchun, chigitdan o’rtacha namuna olib, uni 

---

24 

 

stol  ustiga  to’kiladi  va  yaxshilab  aralashtirib  so’ngra  uni  to’g’ri  to’rtburchak 

(yuqoridagi  rasmdagidek)  shaklida  tekis  qilib  yoyiladi.  Shundan  keyin  uning  20 

joyidan  og’irligi  1,5-1,6  gr  dan  chigit  olinib,  30  gr  dan  ikkita  o’rtacha  namuna 

tuziladi. 

 

Shundan  so’ng  sopol  idishga  xlorid  kislota  to’ldirib  qo’yiladi  va  15-20 

daqiqadan  (yangi  idish  bo’lsa  20-30  daqiqadan)  keyin,  ya’ni  sopol  idish  kislotani 

shimib bo’lgandan so’ng idish bo’shatiladi. Shundan keyin 5 daqiqadan so’ng, sopol 

idish  qurigandan  keyin,  unga  tayyorlangan  namunachalar  zich  qilinmasdan  solinib, 

idishning  og’zini  oyna  bilan  yopib  qo’yiladi.  So’ngra  harorati  120-130

0

C  bo’lgan 

quritish shkafiga chigit eksikatorga solingan holda 30 daqiqa qoldiriladi.  

 

30  daqiqadan  so’ng  quritilgan  chigit  eksikator  bilan  birga  uy  harorati 

darajasigacha  quritiladi  va  pallalari  shishadan  qilingan  tarozida  0,01  gr  aniqlikda 

tortiladi.  Xar  qaysi  chigit  namunasini  xaltachaga  solib,  2-3  daqiqa  davomida  asta 

ishqalash yo’li bilan kislota ta’sirida kuygan tolalar va tuklar chigit sirtidan ajratiladi. 

Shundan  so’ng  xaltachadagi  namunachani  toza  qog’oz  ustiga  to’kib,  chigitdan  va 

po’stloqlardan ajralgan tola hamda tuklar olinadi, so’ng yana tortiladi. Chigitni xlorid 

kislota bug’i bilan tahlil qilishda havosi tortib olinadigan shkafda ishlash kerak. 

 

Xlorid  kislota  bilan  ishlangan  chigit  og’irligidan  yalang’ochlangan  chigit 

og’irligini ayirsak, tolachalar va tukchalar og’irligi kelib chiqadi. Chigitning tukliligi 

(U) esa quyidagi formula bo’yicha topiladi: 

  

U= 

(𝐺

𝑇1− 

𝐺 

𝑇2

)

𝐺

𝑇

  x 1,06 

 

 

Bunda: G

T1

 

 

– kislota bilan ishlangan tolali va tukli chigitning og’irligi, gr. 

     G

T2  

– tuksizlantirilgan chigitning og’irligi, gr. 

     1,06  –  kislota  bilan  ishlashda  tolacha  va  tukchalar  yo’qotgan  namlikni 

hisobga oluvchi koeffisient. 

 

   G

T

  –  namunachaning  dastlabki  og’irligi,  gr  hisobida  (ikkita  namunacha 

og’irligining o’rtacha qiymati olinadi).