Pedagog tarbiyachi shaxsini shakllantirish

Pedagogik qobiliyat

O’qituvchining kasbiy faoliyati favqulodda umumiy va xususiy

qobiliyatlarni talab qiladi.
Kasbiy-pedagogik faoliyatning muvaffaqiyati xususiy pedagogik qobiliyatlaiga bog‘liq bo‘ladi. Pedagogik qobiliyatlaming quyidagi guruhlari farqlanadi:
• obyektga (talabaga) nisbatan sezgirlik;
• kommunikativlik — insonlarga yuz tutish, xayrixohlik, xushmuomalalik;
• perseptiv qobiliyatlar — kasbiy yetuklik, empatiya, pedagogik tuygu;
• shaxs dinamikasi — irodaga ta ’sir eta olish va mantiqiy ishontira olish
qobiliyati;
• hissiy barqarorlik - o'zini boshqara olish;
• kreativlik — ijodiy ish qobiliyati.
Pedagogning xususiy qobiliyatlariga bilim, malaka va ko‘nikmalarni egallash faoliyati va shaxsni tarbiyalash qobiliyati ham tegishlidlr.
O’qitish, o’rganish va o‘rgatish bo‘yicha qobiliyatlariga quyidagilar kiradi:
• talabani tushunishini ko'rish va sezjsh hamda bunday tushunishning darajasini va xarakterini oimatish qobiliyati;
• o‘quv materialini mustaqil tanlab olish hamda o'qitishning samara beruvchi usul va metodlarini belgilash qobiliyati;
• materialni yetarli bayon qilish hamda uning barcha talabalarga www.ziyouz.com kutubxonasi tushunarliligini ta minlash qobiliyati;
• talabalarning individualligini hisobga olgan holda o'qitish jarayonini tashkil etish qobiliyati;
• o'qitish jarayonida pedagogik texnologiyalardan foydalanish qobiliyati;
• talabalarning katta odimlar bilan rivojlanishini tashkil etish qobiliyati;
• o'zining pedagogik mahoratini takomillashtirish qobiliyati;
• owning tajribasini boshqalar bilan baham ko'rish qobiliyati;
• mustaqil ta’lim olish va mustaqil takomillashish qobiliyati.


Pedagogik jarayonga qaratilgan pedagogik qobiliyatlarga quyidagilar kiradi:
• boshqa insonning ichki holatini to'ffri baholash, unga hamdardlik bildirish, hamnafas boila olish qobiliyati (empatiya qobiliyati);
• taqlid qilish uchun namuna bo'lish qobiliyati;
• tarbiya jarayonida individual xususiyatlami inobatga olish qobiliyati;
• muloqotning lozim topilgan uslubini hamda o‘z o'mini topish, kelisha olish qobiliyati;
• hurmat qozonish, ya’ni talabalar o'rtasida obro'ga ega boUish qobiliyati.
Pedagogik qobiliyatlar ichida pedagogik muloqotga bo‘lgan qobiliyat
alohida ajralib turadi.
O’qituvchining talabalar bilan davomiy va samarali aloqalarini tashkil etishni kommunikativ qobiliyat bilan bog‘laydilar.
Kommunikativ qobiliyat — bu pedagogik o ‘zaro aloqalar doirasidagi o‘ziga xos tarzda namoyon bo‘ladigan muloqot qobiliyatidir.
Psixologiyaga oid adabiyotlarda kommunikativ qobiliyatlaming bir necha guruhlari farqlanadi:
Kishining boshqa kishini bilishi. Bu qobiliyatlar guruhida kishiga shaxs sifatida, shaxsning alohida qiyofasi, motivi va xatti-harakatlariga baho berish, kishining tashqi ko'rinishi, xulqi va ichki dunyosi nisbatiga baho berish;
savlati, imo-ishora, mimika, pantomimikasini «o‘qiy» olish kabilar qamrab olinadi.
2. Kishining o'z-o'zini bilishi. U o ‘z bilimlarini, qobiliyatlarini o ‘z xarakteri va o’z shaxsining boshqa qirralarini hamda tashqaridan va uning atrofidagi kishilar unga nisbatan qanday baho berishi lozim bo‘lsa, shunday baho berishni ko‘zda tutadi.
3. Muloqot vaziyatini toigiri baholay olish. Bu vaziyatni kuzatish, uning ko‘proq axborot beradigan belgilarini tanlash va unga diqqatni jalb qilish;
yuzaga kelgan vaziyatning sotsial va psixologik mundarijasini to‘g‘ri idrok etish va baholash qobiliyatidir.
Oliy maktab o ‘qituvchisining kasbiy faoliyati turli yo‘nalishlarda bo‘ladi.
Ulardan eng muhimlari tubandagilar:
Oquvpedagpgfkfaoliyat. Bu&oliyat jamiyat talablarjgamoe ravishda oliy maktabda
o‘quv jarayonini tashkil etishga yo‘naItiriIadi. Oliy maktabdagi o ‘quv jarayoni
uchun o‘quv va ilmiy-tadqiqot ishlarining uzviy bog‘liqligi, talabalar faolligi va
mustaqil ishlari ijodiy potensial bo‘lgan shaxs ahamiyatini oshirish xarakterlidir.
Oliy maktabdagi pedagogik faoliyatda nazariy va amaliy faoliyat qo‘shib
olib boriladi.
Nazariy faoliyat yangi qonuniyatlami ochish bilan bog‘lanadi.
Amaliy faoliyat muayyan vaziyatlami yangilashga va pedagogik vazifalar tizimini hal qilishga yo‘nalgan bo‘ladi.
0 ‘qituvchi konkret fanni boshqa o‘quv fanlari bilan o‘zaro bog‘lagan holda uning o ‘qitilish maqsad va vazifalarini belgilaydi. Talabaning o‘quvbilish faoliyatini jonlantirishni ta ’minlaydigan o ‘qitishning mazmuni, zamonaviy shakl va metodlarini o ‘ylab topadi.
0 ‘qituvchi o‘quv-pedagogik faoliyatining o ‘ziga xosligi uning ilmiytadqiqot ishlarida faol ishtirok etishidir.
Oliy maktab o‘qituvchisining pedagogik faoliyati tavsifida olimlar, odatda, N.V. Kuzmina va Z.F. yesarova tadqiqotlariga tayanadilar. Ular quyidagi komponentlami farqlaydilar:
• konstruktivlik;
• tashkilotchilik;
• ilmiy bilish;
• kommunikativlik.
Konstruktivlik komponenti ilmiy-tadqiqot, o‘quv-tarbiya ishlarida loyihalash yoki o‘z konstruksiyalash malakalarida ko‘rinadi.
Loyihalash malakasi — bu ilmiy izlanishni yoki o’quv-taibiya jarayonini modellashtirishning intellektual malakalaridir. O’qituvchining loyihalash malakasi Z.F.Esarova tomonidan tadqiq etilgan.
Oliy maktab o‘qituvchisi faoliyatini tavsiflash va baholash uchun quyidagi sathlardan foydalarriladi:
• reproduktiv. Bunda o‘qituvchi faqat o'zining axborotlarini loyihalashtiradi, lekin auditoriyadagi talabalarning saviyalarini hisobga olmaydi;
• moslashuvchan. Bu sathda o‘qituvchi o‘quv axborotlarini auditoriyadagi talabalarning saviyalariga mos qilib modellashtiradi;
• lokal-modellashtirish. Bu sathda o‘qituvchi axborotlami bayon qilibgina qolmaydi, balki ayrim masalalar bo‘yicha bilim, malaka va ko‘nikmalar
tizimini modellashtira olishi lozim;
• tizimli-modellashtirilgan bilim. Bu sathda konkret fanni o‘zlashtirish uchun zarur bo’lgan o‘z faoliyati va talabalar faoliyati tizimini modellashtiradi;
• tizimli-modellashtirilgan faoliyat. Bu sathda o'qituvchi talabalar bilan birga barcha o'quv-tarbiya ishlari tizimini modellashtira oladi.