Pedagogik muloqotning o‘ziga xos xususiyatlari

O’qituvchining sinf jamoasini muloqot asosida boshqarish bosqichlari.
Biz yuqorida ta’kidlab o'tilgan fikrlarga asoslanib, muloqot asosid sinf jamoasini boshqarishda o'qituvchi uchun lozim bo'lgan quyidaj bosqichlami tavsiya etamiz:
Sinf jamoasi bilan muloqotni tashkil etishning birinchi bosqich Mazkur bosqichda talab faqat о'qituvchilar tomonidan qo ‘yiladi. Bu sit jam oasi shakllanishining boshlang'ich nuqtasidir. Ushbu davra о 'quvchilar jam oasi hali tarbiyalanuvchi jam oa bo ‘Imay, balki « birlib tashkil etuvchi» guruh hisoblanadi. Ushbu bosqichda o'quvchilar o'q tuvchi tomonidan talablam ing qo yilishiga e ’tiborsiz qarashi tabiiy b holat. O'qituvchi tashkilotchi sifatida jamoa a’zolarining uzluksiz ijodi faoliyatlarini tashkil qilishi va ulami yagona maqsad atrofida birlashtirishga erishishi lozim, shundagina jamoa qaror topadi. O'qituvclhi muloqoti asosida o'quvchilarning jamoa faoliyatida ishtirok etisl faollashadi, faoliyat natijasini birgalikda muhokama qilish, qilinaja ishlarni rejalashtirish jamoa a’zolarida mas’uliyat, javobgarlik, faoliyi birligi jamoa faoliyatiga nisbatan qiziqishni paydo bo'lishiga olib kelad O'quvchilarning jamoa faoliyatini tashkil etish borasidagi tajribalarg ega emasliklari bois o'qituvchining asosiy maqsadi muloqot asosid jamoa a’zolarini oddiy tarzda iiyushtirishdan iborat.
Ushbu bosqichda o'qituvchining talabchanligi, jamoaning barch a zolariga birday talabni qo'ya olishi, u tomonidan qo'yilayotgan talal ning qat’iyligi, izchilligi hamda murosasizligi muhim omil hisoblanadi.
Sinf jamoasi bilan muloqotni tashkil etishning ikkinchi bosqichi. Ushbu bosqichda jam oa faollarining o'qituvchi muloqotidan kelib chiquvchi talablam i qo 'llab-quwatlashi hamda о 'z navbatida bu talablari jamoa a’zolari zimmasiga qo'yishi bilan tavsiflanadi. O'qituvchi jamoada paydo bo'ladigan muammolarni yolg'iz o'zi hal qilmaydi. Jamoa faollari bilan qizg'in muloqot natijasida tarbiyaviy ishlarni olib boradi.
O‘quvchilar amaliy faoliyatining doimiy ravishda murakkablashib borishi mazkur davming muhim xususiyati sanaiadi. Ikkinchi bosqichda o’ ‘qituvchi muloqotni jamoaning muhim ishlarini o'quvchilar tomonidan mustaqil rejalashtirilishiga, tadbirlarni o'tkazishga, faoliyat natijalarmi muhokama qilishga, jamoa faoliyatining ijodiy xususiyat kasb etishini ко'rsatuvchi omillariga tayanib tashkil qiladi. Jamoada mustaqil faoiiyatning yuzaga kelishida jamoa faollarining roli beqiyosdir. Ammo jamoa faollari, jamoa a’zolari orasida hurmat qozona olishi, ularga namuna bo‘lishi, o'z burchlarini aniq va puxta baja- rishi hamda o'z mavqelaridan noo'rin foydalanmasliklari kerak. Sinf jamoasi bilan muloqotni tashkil etishning uchinchi bosqichi. Sinf jam oasi faliyatida bu bosqich sermahsul hisoblanadi. Endilikda jam oa ishiga faqat faollargina emas, balki uning butun a ’zolari qiziqadi. Jamoa hayotida ijtimoiy va erkin fikrlash vujudga keladi. O'qituvchi mazkur yo‘nalishda muloqotni maqsadga muvofiq va izchil pedagogik faoliyat olib borgan sharoitdagina о ‘quvchilarda erkin fikr yuritish va ongli intizomni shakllantirishga erishishi mumkin. Shu maqsadda o'qi­ tuvchi muloqot asosida u yoki bu tadbir rejasini, jamoaning birgalikdagi faoliyatini va uning a’zolari xatti-harakatini jamoa bo'lib muhokama qiladi, turli mavzularda suhbatlar va ma’ruzalar uyushtiriladi, o'quvchilar o'rtasida samarali axborot vositalari yordamida ijtimoiy-g'oyaviy, axloqiy, estetik, ekologik, huquqiy. iqtisodiy va hokazo bilimlarning targ'i- boti tashkil etiladi.
Sinf jamoasi bilan muloqotni tashkil etishning to‘rtinchi bos­ qichi. Bu bosqichda о ‘qituvchi muloqoti barcha sinf a ’zolarining jam oa oldida turgan vazifalari asosida о 'z-o 'zlariga q a t ’iy talablar qo 'ya olish­ lari bilan tavsiflanadi. Shuni aytish joizki, har bir bosqichda ham jamoa a’zolari о 'zlariga nisbatan muayyan talablar qo'yishlari lozim. Ammo qo 'yilgan har bir talab о 'ziga xos yo ‘nalishi bilan ajralib turishi zarur. Axloqiy talablar qo 'ya olishlari bilan ahamiyatlidir. Jamoaning hayoti faoliyati mazmuni jamoa a'zolarining har biri uchun shaxsiy ehtiyoj aylanadi. Jamoadagi tarbiya jarayoni о‘z-o‘zini tarbiyalash asosida о borilishi kerak. Biroq bu holat jamoaning muayyan shaxsni yana rivojlantirishdagi roli va o'mini pasaytirmaydi. To'rtinchi bosqich o'qiluvchi muloqoti asosida amalga oshiriladigan vazifalar ancha murakkab va mas'uliyatlidir. Mazkur bosqichda jamoa oldiga istiqbolli, yuksak va murakkab talablami qo‘yish uchun mutlaqo qulay sharoit yaratiladi.
A. S. Makarenko sinf jamoa a’zolari o‘rtasida yuzaga keluvchi mur sabatlaming ichki xususiyatlariga ulkan ahamiyat bergan va jamoa shakllanadigan quyidagi eng muhim belgilarni ajratib ko‘rsatgan:
1) O‘z jamoasi bilan g‘ururlanish asosida o‘z qadr-qimmatini anglash.
2) Jamoaning har bir a’zosida qaror topgan do'stona birlik.
3) Tarbiyali. ishchan harakatga yo'llovchi faollik.
4) Hissiyotni boshqara olish hamda muloqot odobiga amal qilish.
Tajribali pedagog olim tomonidan ta’kidlab o'tilgan ushbu fikr o‘qituvchining sinf jamoasi bilan tashkil etiladigan muloqotida va o'qi chilar oldiga qo‘yadigan talablami tanlashda muhim ahamiyat kasb eta Puxta o‘ylab qo‘yilgan talablar tizimining muntazam amalga oshirili: maktabda muayyan tartib o‘matilishini ta’minlaydi.
O‘qituvchi muloqotini ta’minlaydigan talablar quyidagi share larda ijobiy natijalar beradi:
1. Qo'yilayotgan talablar o'quvchi shaxsini hurmat qilish tuyg‘i bilan uygunlashgan bo'lishi hamda ularning yosh xususiyatlari inobal olingan bo'lishi kerak.
2. Talablar muayyan maktab yoki sinfdagi mavjud sharoitni hisob olgan holda qo'yilishi lozim.
3. Jamoaning ta’lim-tarbiyaviy faoliyatiga nisbatan qo'yilayotg talablari jamiyat talablari bilan uyg'unlashgan holda olib borilishi shart
4. O’quvchilarning tashqi qiyofasi, kiyinishi, yurish-turishi ham muomalasiga nisbatan qo'yilayotgan talablar, ularda ma’naviy mac niyatni shakllantirishga xizmat qilishi lozim.
O'qituvchi qo'yilayotgan talablar hajmini va tizimini bilib o'rgang holda, talab qo'yish metodikasini ham o'zlashtirgan bo'lishi lozim.
Xulq-atvomi tarkib toptirishga yo'naltirilgan talablar bilan tani: tirish mazkur talablar ustida mashq qildirish bilan qo'shib olib borili:
O‘quvchilar talablar mohiyatini yaxshi anglashlari mum­ kin, biroq aksariyat holatlarda ularga rioya qilmaydilar. Shu bois mun­ tazam ravishda xulq-atvomi mashq qildirish lozim.
Talablaming qo‘yilishi jarayonida ularga o‘quvchilarning amal qilishi ustidan nazorat o‘matiladi. Nazorat qilib bonsh turli shakllar yordamida amalga oshiriladi, chunonchi, xulq-atvor jumalini yuritish, sinf xonasidagi navbatchilik, stendda baholami qayd etib borish va boshqalar. Qo'yilayot­ gan talablaming bajarilishi yuzasidan nazorat muntazam ravishda, izchil olib borilishi va haqqoniy boiishi zarur. Olib borilgan nazorat natijalaridan o‘quvchilami ogoh etib borish maqsadga muvofiqdir.